نوع مقاله : احکام
منطقۀ آرامش و زیبایی
حجت‌الله حاجی‌کاظم
در شمارۀ قبل به برخی احکام مشترک پوشش بین آقایان و خانم‌ها پرداختیم؛ در این شماره به احکام ویژۀ پوشش بانوان می‌پردازیم.
شرطی وجود دارد که زورش خیلی زیاد است. این شرط هرجا برقرار بود، پوشش یا روی‌گرداندن واجب می‌شود؛ حتی جایی که از نظر شرعی پوشاندنش واجب نبوده است؛ برای مثال پوشاندن گردی صورت در برابر نامحرم واجب نیست؛ اما اگر این شرط که می‌خواهیم بگوییم وجود داشت، پوشاندنش واجب می‌شود. پوشاندن ساق دست در برابر محارم (غیر از همسر) واجب نیست؛ اما اگر این شرط بیاید، واجب می‌شود. برای مردان هم اگر این شرط آمد، باید آن مرد پوشش بیشتری داشته باشد.
شرطی که گفتیم، این است که مطمئن شوند با پوشش نداشتن آن قسمت، مفسده‌ای برای کسی ایجاد می‌شود. این مفسده هرچه می‌خواهد باشد. دیگران باید چشم خود را کنترل کنند؛ اما اگر مرد یا زنی متوجه شد کسی خیره‌خیره به او نگاه می‌کند و مطمئن شد این نگاه به او آسیب می زند، مسئولانه برخورد می‌کند و پوشش آن ناحیه بر او واجب می‌شود. خیلی خودمانی‌اش این است که اگر مطمئن شدی حتی سنگی موجب مفسده برای دیگران می‌شود، باید آن را از معرض نگاه خارج کنی؛ هرچند مشکل از آن شخص باشد.
زیبابودن در کنار خوبی‌هایی که دارد، اگر جایی «مطمئن» باشد موجب ایجاد مشکل برای کسی می‌شود و بنا بر شرط عمومی بیان‌شده، باید پوشانده شود یا مثلاً روی برگرداند یا حضور کم‌رنگ‌تری در آن موقعیت داشته باشد؛ این نکته برای آقایان هم برقرار است.
چرا هروقت سراغ احکام پوشش بانوان می‌رویم، اول از پوشش در برابر نامحرم شروع می‌کنیم؟ بخش قابل توجهی از وقت بانوان، کنار دیگر بانوان و نیز کنار محارم آنان است و این یعنی در بخش قابل توجهی از اوقات، نیازی به رعایت حد شرعی حجاب نیست؛ هرچند رعایت عفت عمومی در بسیاری از این موارد نیز برای نکته‌ای اخلاقی لازم است.
در مقابل نامحرم، ماجرا از نظر اسلام خیلی متفاوت است. همان اسلام که در برابر محارم سخت‌گیری ندارد، در مقابل کسانی که از نظر شرعی َمحرَم نیستند، دستورهای دیگری دارد؛ ضمن این‌که پوشش آقایان هم احکامی دارد، در این‌جا به پوشش بانوان می‌پردازیم. حد واجب پوشش تمام بدن است، جز گردی صورت که در وضو شسته می‌شود و نیز مچ تا نوک انگشتان؛ البته در دو جا باید همین دو قسمت هم پوشانده شود:
1- در جایی که زینتی در این دو ناحیه داشته باشیم (خواهیم گفت برخی مراجع، پوشاندن برخی زینت‌ها را واجب نمی‌دانند)؛
2- جایی که مطمئن شدیم کسی با خیره‌خیره نگاه کردن، دارد به خودش آسیب می‌زند (شرط عمومی).
آیات عظام سبحانی، بهجت و صافی، پوشاندن دست و صورت را برای بانوان جوان لازم می‌دانند؛ بنا بر احتیاط واجب (که البته قابل رجوع به دیگران است).
پوشاندن قسمت‌های بیشتر، برای مرد و زن مستحب است. البته وقتی می‌خواهیم مستحبی را رعایت کنیم، باید به شرایط و برداشت‌ها نیز توجهی کنیم. گاهی رعایت مستحب، به رعایت راحت‌تر واجب کمک می‌کند.
گفتیم برای بانوان اگر در صورت یا دست‌ها زینتی استفاده شده بود، باید آن قسمت نیز پوشانده شود. دیدگاه مراجع محترم دربارۀ مصداق‌های زینت حرام تفاوت‌هایی دارد؛ برای مثال برخی اصلاح ابرو و حلقۀ ازدواج را زینت می‌دانند و برخی نمی‌دانند؛ یعنی اگر برداشتن ابرو را زینت بدانیم، باید روسری یا مقنعه تا ابرو جلو کشیده شود. در تشخیص زینت بودن یا نبودن، به عرف توجه زیادی می‌شود.
تفاوت پوشش واجب نماز با پوشش در برابر نامحرم، در مچ پا تا نوک انگشتان پاست که در نماز پوشاندنش واجب نیست؛ ولی در برابر نامحرم پوشاندنش واجب است و همین تشابه، شاید موجب بی‌توجهی برخی حتی خانم‌های مذهبی شده است و در مهمانی‌ها، گاه پوشش پا را رعایت نمی‌کنند (البته آیت‌الله مکارم پوشش پا را در هر صورت واجب نمی‌داند).
از نظر عموم مراجع محترم، پوشاندن زیر چانه برای بانوان در برابر نامحرم واجب است.
لباسی که موجب نمایان‌شدن برجستگی‌های بدن می‌شود، از نظر حجاب‌بودن مشکلی ندارد؛ اما اگر به خودی خود موجب جلب توجه و مفسده‌آور باشد، از این جهت اشکال پیدا می‌کند.
جوراب نباید آن‌قدر نازک باشد که پوست پا از پشت آن مشخص باشد.
اگر بانویی لباسی بپوشد که زینت است (مثل مانتو پرزرق‌وبرق و رنگا‌رنگی که عرف مردم آن را بیشتر از پوشش بودن، زینت بدانند)؛ در این صورت همین لباس هم باید پوشانده شود؛ به عبارت دیگر چنین لباسی، برای پوشش کافی نیست.
بین برخی بانوان رایج شده در مهمانی‌هایی که نامحرم حضور دارد، با بر سر گذاشتن کلاه‌گیس ـ به حساب این‌که موی طبیعی خودشان نیست ـ حاضر می‌شوند و خود کلاه‌گیس را در نقش روسری حساب می‌کنند. اگر این کلاه‌گیس از نظر عرف خودش زینت باشد (که معمولاً می‌شود)، باید پوشانده شود و نمی‌تواند پوشش کافی شرعی باشد. نکتۀ دیگر این‌که اگر کسی که بانو را می‌بیند، نداند وی کلاه‌گیس گذاشته است و این موضوع موجب ایجاد تصور بی‌اعتنایی و وهن دین باشد، از این جهت هم محل اشکال است.
این‌که مشهور شده دکتر مَحرَم است، حرف دقیقی نیست؛ اول این‌که برای بانوان تا زمانی که می‌توانند پیش پزشک و کادر درمان زن بروند، نمی‌توانند از معاینه، تزریقات و... مرد استفاده کنند؛ اما اگر امید چندانی به پیداکردن پزشک زن نداشتند یا پزشک زن به‌اندازۀ کافی باتجربه و ماهر نبود، می‌توانند نزد پزشک و کادر درمان مرد بروند؛ دوم این‌که پزشک و کادر درمان، در همان محدوده که ضرورت درمانی وجود دارد محرَم هستند و برای بقیۀ نقاط بدن که معاینۀ آن‌ها نقشی در درمان ندارد، محرَم نیستند. تشخیص این نقش البته با پزشک است و نباید در عملیات درمانی اخلال نابجا ایجاد کرد.
)