احکام غسل‌های ویژۀ بانوان - قسمت دوم

ساره ابراهیمی

در شمارۀ قبل، دربارۀ احکام غسل‌های ویژۀ بانوان گفتیم؛ این‌که تفاوت میان خون حیض، استحاضه و نفاس چیست. آن‌گاه احکام استحاضه را آغاز کردیم. تفاوت استحاضۀ قلیله، متوسطه و کثیره و وظایف دربارۀ نماز هر کدام را گفتیم و اکنون، به تکمیل احکام استحاضه می‌پردازیم. آمادگی این را داشته باشید که در احکام پیش رو، با موجی از اختلاف نظرها روبه‌رو شوید. البته بنای ما، ورود در اختلاف نظرها نیست؛ زیرا مخاطبان ما هر کدام فقط به یک مرجع فقهی مراجعه می‌کنند و بیان همۀ نظرها، موجب مواجهه با انبوهی از اطلاعات می‌شود؛ بنابراین ساختار کلی احکام و گاهی نظر مشهور را بیان می‌کنیم و لازم است پس از مطالعۀ این مطلب، نظر مرجع خود را در رسالۀ او ببینید.

توصیف کلیدی غیردقیق برای درک وضعیت استحاضه

برای این‌که مسائل استحاضه بهتر یادمان بماند، نکته‌ای «غیردقیق» می‌گوییم. انگار استحاضه، مرزی بین حالت پاکی و حیض است! اگر وضو و غسلی که در استحاضه واجب می‌شود (به تناسب قلیله، متوسطه و کثیره‌بودن) را انجام دهیم، مثل کسی می‌شویم که پاک است و اگر انجام ندهیم، مثل بانویی خواهیم بود که حیض است. البته واجب است که خود را به احکام پاکی از حیض وارد کنیم.

چند مسئله دربارۀ احکام استحاضه

1 – شرط صحیح‌بودن نماز

کارهایی که برای وظیفۀ مستحاضه در قسمت قبل بیان شد، درواقع شرایط طهارتی‌ست که شرط صحیح‌بودن نماز است؛ به عبارت دیگر، واجب‌شدن‌شان به‌دلیل نماز است و اگر انجام نشود، می‌تواند نماز را باطل کند. حتی عوض‌نکردن پنبه در جایی که باید عوض شود، می‌تواند موجب باطل‌شدن نماز شود.

2 – وقتی پیر می‌شویم

گفتیم خونی که بعد از سن یائسگی از رحم خارج می‌شود، فقط استحاضه است. سن یائسگی برای زنان غیرسیده، 50 سال قمری و برای زنان سیده، 60 سال قمری‌ست. اختلاف نظرهایی میان مراجع، دربارۀ تفاوت سیده و غیرسیده وجود دارد که باید به فتوای مرجع خود مراجعه کنید. برای تبدیل سال قمری به شمسی، این دو عدد را در نظر بگیرید: 50 سال قمری، برابر است با 48 سال شمسی و 179 روز و نیز 60 سال قمری، برابر است با 58 سال شمسی و 77 روز و 12 ساعت.

3 – فعال‌بودن جریان خون و بیرون‌آمدن آن

اگر جریان خون قطع نمی‌شود و بعد از تعویض پنبه، باز هم ادامه پیدا کرده و به پارچه می‌رسد، وظیفه چیست؟ خروج خون، درواقع باید باعث باطل‌شدن وضو و غسل شود؛ اما در این مورد، تخفیفی وجود دارد. در شرایط ذیل، می‌توان با وجود جریان داشتن خون، به غسل و نماز خود ادامه داد و حتی نماز ظهر و عصر را با یک وضو و غسل و مغرب و عشا را هم با یک وضو و غسل خواند. تنها باید چند نکته را رعایت کرد و اگر یکی از این نکات رعایت نشود، با خروج خون از باطن بدن به بیرون فرج، نماز باطل می‌شود و باید دوباره وضو و غسل انجام شود:

·         اگر گذاشتن پنبه برای جلوگیری از خروج خون ضرر ندارد، حتماً باید پنبه را بگذارد.

·         اگر اطمینان دارد با کمی صبرکردن، خون‌ریزی او از حالت فعال به‌قدری خارج می‌شود که بتواند مدت وضو و غسل و نماز خود را بدون جریان‌یافتن خون به بیرون بخواند، باید کمی صبر کند تا فعالیت خون کم شود.

·         اگر خون جریان دارد، باید بلافاصله نماز را شروع کند و بین وضو و غسل و نماز فاصله نیندازد. البته گفتن اذان و اقامه، خواندن مستحبات نماز مثل قنوت، سجدۀ سهو، نماز احتیاط و سجدۀ جاافتاده که بلافاصله بعد نماز خوانده می‌شوند، فاصله شمرده نمی‌شود (البته معمولاً فرموده‌اند که نماز آیات، نیاز به وضو و غسل جداگانه دارد).

·         حتی اگر در موقع غسل‌کردن خون قطع نشود، غسل صحیح است. البته اگر با کمی صبرکردن جریان خون قطع می‌شود، باید صبر کند. مسئلۀ دیگری هم در این‌جا وجود دارد و آن این‌که اگر بین غسل، استحاضۀ او از متوسطه به کثیره بدل شد، (به این خاطر که انگار غسل استحاضۀ کثیره قوی‌تر از متوسطه است) غسلی که شروع کرده، برای استحاضۀ کثیره کافی نیست و باید از اول غسل را شروع کند.

شک در نوع استحاضه

اگر بانویی با نشانه‌ها و شرایط بیان شده، می‌داند که استحاضه است و شک دارد که قلیله (کم)، متوسطه (متوسط) یا کثیره (زیاد) است، با وارسی (گذاشتن پنبه و...) می‌تواند متوجه شود که الآن چه نوع استحاضه است؛ اما سؤال این است که اگر به دلیلی امکان وارسی برای او وجود ندارد، دربارۀ شک خود باید به وظیفۀ پایین‌تر عمل کند یا بالاتر؟

برای مثال اگر بین قلیله و متوسطه شک دارد، باید به وظایف قلیله عمل کند یا متوسطه؟ در این مورد اختلاف نظرهایی وجود دارد که پیشنهاد می‌کنیم به نظر مرجع خود مراجعه نمایید؛ اما یکی از نظرهای رایج این است که اگر حالت قبلی خود که وارسی کرده بود را می‌داند، طبق همان عمل کند و اگر نمی‌داند، برخی مراجع گفته‌اند به وظیفۀ پایین‌تر و برخی گفته‌اند به وظیفۀ بالاتر عمل کند.

خلاصه این‌که اگر وارسی برای‌تان ممکن نبود و دچار شک بین دو یا سه نوع بودید، نظر مرجع فقهی خود را ببینید.

چه کارهایی مستحاضه می‌تواند انجام دهد؟

·         نماز واجب و مستحب: مستحاضه با انجام وظایف بیان شده، می‌تواند نمازهای واجب و مستحب را بخواند و صحیح خواهد بود.

·         روزه: مستحاضۀ قلیله که غسل واجبی ندارد، بدون هیچ شرطی می‌تواند روزه‌هایش را بگیرد؛ اما دربارۀ مستحاضۀ متوسطه و کثیره که غسل واجب دارند، اختلافاتی وجود دارد. برخی می‌گویند این غسل‌ها باید همگی انجام شود تا روزه‌اش صحیح باشد و برخی می‌گویند اگر غسل‌ها را انجام نداده باشد نیز، روزه‌اش می‌تواند صحیح باشد. به هر حال در این موضوع نیز، نظر مرجع خود را ببینید. نکتۀ دیگر این‌که برخی احتیاط واجب اعلام کرده‌اند که بانوی مستحاضه در مدت روزه‌بودن، به مقداری که می‌تواند و مشکلی ایجاد نمی‌کند، از بیرون‌آمدن خون جلوگیری کند.

·         به احکام طواف، نماز طواف و احکام ورود به مسجدالحرام و مسجدالنبی نمی‌پردازیم؛ احکام آن را در مسائل حج دنبال کنید.

·         مسّ خط قرآن کریم یا اسم خداوند متعال: در استحاضۀ قلیله، باید وضو بگیرد (از نظر برخی، وضویی غیر وضوی نماز)؛ اما در استحاضۀ متوسطه و کثیره، نیاز است که هم وضو و هم غسل را انجام دهد. البته در این مسئله نیز، اختلافاتی وجود دارد. برخی از باب احتیاط، توصیه می‌کنند که این کار جز در موارد ضروری انجام نشود.

·         توقف در مساجد: برای قلیله مانعی نیست و برای متوسطه و کثیره نیز، اگر غسل خود را انجام داده باشند، مشکلی نخواهد بود؛ اما در این مسئله نیز، اختلاف نظرهایی بین مراجع وجود دارد که لازم است به دیدگاه مرجع فقهی خود مراجعه فرمایید.

·         آمیزش با همسر: نظر معمول این است که اشکالی ندارد؛ مشروط بر این‌که در استحاضۀ متوسطه و کثیره، غسل کند و برخی احتیاط مستحب دانسته‌اند که وضو هم بگیرد. اختلاف نظرهای اندکی نیز در این مسئله وجود دارد.

در شمارۀ بعد، به مسئلۀ حساس تغییر استحاضه و ادامۀ ماجرا می‌پردازیم.