احکام غسل‌های ویژه‌ی بانوان

به قلم: ساره ابراهیم‌کوچک

تغییر استحاضه

اگر نوع استحاضه‌ی بانویی که مستحاضه است عوض شود (برای مثال از متوسطه به کثیره بدل شود)، چه وظیفه‌ای دارد؟ قبل از همه چیز، وضعیت را با هم مرور کنیم:

همان‌طور که در تصویر بالا می‌بینید، با دو نوع اتفاق ممکن است روبه‌رو شویم: یا حرکت از درجه‌ی بالا به پایین و یا حرکت از درجه‌ی پایین به بالا. به نظر می‌رسد وقتی وضعیت عوض می‌شود، وظیفه هم عوض می‌شود؛ اما قضیه به این سادگی نیست. به نکاتی که در دیدگاه معمول وجود دارد، اشاره می‌کنیم؛ هرچند لازم است به‌دلیل اختلاف‌نظرها، به دیدگاه مرجع خود نیز در این موضوع مراجعه کنید، نظر معمول را بیان می‌کنیم و برای آن‌که به خوبی یادتان بماند، نکاتی را هم اضافه می‌کنیم:

1-    اگر قبل از نماز استحاضه تغییر کند:

• ·         وقتی از درجه‌ی پایین به بالا حرکت می‌کنند (مثلاً قلیله متوسطه شود یا متوسطه کثیره شود و یا قلیله کثیره شود)، حتی اگر غسل یا وضویی انجام داده‌اند، باطل می‌شود و باید وظایف درجه‌ی بالاتر را انجام دهند. انگار زور وضو یا غسل درجه‌ی پایین‌تر، به استحاضه‌ی درجه‌ی بالاتر نمی‌رسد.
• ·         وقتی از درجه‌ی بالا به پایین حرکت می‌کنند (برای مثال کثیره متوسطه شود یا متوسطه قلیله شود)، در این صورت باید یک‌بار وظایف درجه‌ی بالاتر (سابق) را انجام دهند و بعد از آن، به وظیفه‌ی جدید خود عمل کنند. گویا به این علت است که با اتمام درجه‌ی بالاتر، یک‌بار انجام وظایف آن برای خروج از درجه‌ی بالا لازم است. مثل کسی که ورزش سنگینی انجام می‌داده و لازم بوده هر ساعت دوش بگیرد. الآن که نوع ورزش او سبُک شده و هر ساعت فقط شست‌وشوی دست و صورت نیاز دارد، باید یک‌بار به‌دلیل اتمام ورزش سنگین، دوش بگیرد و بعد وارد ورزش سبُک شود.

2-    اگر در وسط نماز تغییر استحاضه انجام شود، اگر از درجه‌ی بالا به پایین باشد، آن نماز صحیح است و باید برای نمازهای بعد، نسبت به وظایف بیان‌شده اقدام کند؛ اما اگر از درجه‌ی پایین به بالا باشد، نماز باطل است و باید وظایف درجه‌ی بالاتر را انجام و نماز را دوباره بخواند.

3-    اگر بعد از نماز تغییر استحاضه اتفاق بیفتد، نماز خوانده‌شده صحیح است؛ هرچند وقت نماز تمام نشده باشد؛ بنابراین فقط برای نمازهای بعدی لازم است که وظایف بیان‌شده را انجام دهد.

اگر تا این‌جا موضوع را متوجه شدید، مسئله حل شده است؛ اما اگر می‌خواهید از زاویه‌ی تقسیم دیگری آن را ببینید یا مرور کنید، این تقسیم‌بندی را هم ببینید:

1-    از درجه‌ی پایین‌تر به درجه‌ی بالاتر (قلیله به متوسطه، متوسطه به کثیره، قلیله به کثیره)، بر حسب این‌که زمان تغییر استحاضه چه وقتی است:

• ·         قبل از نماز: وظیفه‌ی درجه‌ی بالاتر را انجام دهد (هرچند قبل از تغییر استحاضه وضو گرفته یا غسل کرده باشد)؛
• ·         وسط نماز: نماز باطل است و باید با انجام وظیفه‌ی درجه‌ی بالاتر، نماز را دوباره بخواند؛
• ·         پس از نماز: نمازی که خوانده صحیح است و برای نمازهای بعد، باید وظیفه‌ی حالت جدید را انجام دهد.

2-    از درجه‌ی بالاتر به پایین‌تر (کثیره به متوسطه، متوسطه به قلیله، کثیره به قلیله)، بر حسب این‌که زمان تغییر استحاضه چه وقتی است:

• ·         قبل از نماز: برای اولین‌بار، باید وظیفه‌ی سابق را انجام دهد و برای نمازهای بعدی وظیفه‌ی جدید را انجام دهد؛
• ·         وسط نماز: نماز صحیح است و پس از آن برای اولین نماز، باید وظایف سابق را انجام دهد و برای نمازهای بعدی طبق وظیفه‌ی جدید عمل کند؛
• ·         پس از نماز: نماز خوانده‌شده صحیح است و فقط برای اولین نمازی که در پیش است، لازم است یک‌بار وظیفه‌ی سابق را انجام دهد و برای نمازهای بعدی طبق وظیفه‌ی جدید عمل کند.

برطرف‌شدن استحاضه

زمانی که استحاضه‌ی کثیره یا متوسطه و یا قلیله به‌طور کامل برطرف شود، باید به شرح ذیل عمل کنند (تا از استحاضه پاک و جدا شود):

الف) نوع استحاضه‌ی برطرف‌شده، قلیله بوده است: خود را تطهیر کند و برای نماز وضو بگیرد.

ب) نوع استحاضه‌ی برطرف‌شده، کثیره یا متوسطه بوده است:

• ·         اگر قبل نماز پاک شده، باید برای نماز وظایف مستحاضه‌ی کثیره را یک‌بار انجام دهد و بعد به نماز بپردازد (هرچند مستحاضه‌ی متوسطه بوده باشد)؛
• ·         اگر در بین نماز پاک شود، نماز باطل است (چون نیاز به غسل تازه‌ای است) و باید وظیفه‌ی کثیره را یک‌بار انجام و دوباره نماز را آغاز کند؛
• ·         اگر پس از نماز پاک شود، نماز خوانده‌شده صحیح است و برای نماز بعدی وظیفه‌ی کثیره را یک‌بار انجام دهد.
• ·         در موارد خاص و در شرایطی که غسل‌کردن، بانو را دچار مشقت غیرقابل‌تحمل نماید، می‌تواند به جای غسل تیمم کند.
• ·         در صورتی‌ که به دلیلی آن‌قدر وقت نماز تنگ شده که با غسل‌کردن وقت نماز می‌گذرد و قضا می‌شود، باید به‌جای غسل تیمم کند.
• ·         اگر بانویی نماز قضا برعهده داشته باشد و بخواهد در حال استحاضه آن‌ها را انجام دهد، با سه دیدگاه در بین فقها روبه‌روست که باید دیدگاه مرجع خود را جست‌وجو کنید:

چند مسئله

الف) این‌که در حال استحاضه به‌طور مطلق خواندن نماز قضا اشکالی ندارد، به شرط آن‌که برای هر نماز وظایف مستحاضه را به‌جا آورد؛

ب) این‌که در حال استحاضه به‌طور مطلق نمی‌توان نماز قضا خواند؛

ج) این‌که در حال استحاضه، تنها در یک صورت می‌توان نماز قضا خواند و آن هم جایی که احتمال عقلایی وجود داشته باشد که اگر نماز قضای خود را نخواند، عمر وی برای خواندن در حال پاکی کفایت نمی‌کند و در این صورت می‌تواند با انجام وظایف مستحاضه نماز قضا بخواند.

• ·         اگر در حال استحاضه خواندن نماز آیات واجب شود، عموم فقها وضو و غسل استحاضه برای نماز یومیه را کافی برای نماز آیات نمی‌دانند و در این صورت باید برای نماز آیات، وضو و غسل دیگری انجام شود.
• ·         اگر بانویی در نوع خون خارج‌شده شک داشته باشد و اطمینان داشته باشد که خون زخم نیست و درواقع بین حیض، نفاس و استحاضه تردید دارد، اگر شرایط و نشانه‌های خون حیض و نفاس را نداشته باشد، در حکم خون استحاضه است.

در شماره‌ی بعدی، سراغ احکام حیض می‌رویم.