نوع مقاله : احکام
دشواری متفاوت، تخفیف متفاوت، رشد متفاوت
ساره ابراهیم‌کوچک
در این شماره، احکام حیض (از جمله احکام خون‌های سه‌گانه) را آغاز می‌کنیم. احکام بانوان در این مورد، بستگی به عادت گذشته‌ی آنان نیز دارد و این موضوع، موجب می‌شود تقسیم‌بندی‌ها کمی مفصّل شود. در این شماره، به بررسی عوامل اثرگذار در حکم مسئله و نیز شرایط کلی حیض می‌پردازیم و در شماره‌ی آینده، سراغ انواع عادات بانوان و احکام آن می‌رویم.
بگذارید برای این‌که مسئله بهتر در ذهن جای گیرد، چند نکته‌ی مقدماتی را ببینیم:
1- مسئله‌ی اصلی کجاست که ما را برای تشخیص آن، با احکامی پرحجم مواجه می‌کند؟ مسئله این است که در ایام خون‌ریزی، وقتی تعداد روزهای آن کم و زیاد می‌شود، نمی‌دانیم چه بخشی از آن را حیض و چه بخشی از آن را استحاضه قرار دهیم؛ بنابراین هدف، در غالب موارد تشخیص میزان حیض و استحاضه از یک‌دیگر است.
2- خون حیض، نشانه‌هایی دارد که عبارت‌اند از: غلیظ‌بودن، گرم‌بودن، رنگ مایل به سیاه، خروج همراه با کمی سوزش و فشار؛ اما نکته‌ی مهم این است که این‌ها، نشانه‌های غالبی‌ست و همیشه از روی نشانه‌ها نمی‌توانیم به حیض‌بودن یا نبودن حکم کنیم. گاهی خون، نشانه‌ی حیض ندارد و حیض است؛ اما گاه دارد و حیض نیست. برای نمونه، اگر بانویی پانزده روز خونی ببیند که یک روز در میان نشانه‌ی حیض دارد، آیا می‌توان گفت یک روز در میان حیض است؟ خیر. البته نشانه‌ها، در مواردی کاربرد دارد.
3- تاریخچه‌ی وضعیت خون‌ریزی بانو، در حکم دفعات بعد وی اثر دارد. برای نمونه کسی که هر ماه روز دهم تا هفدهم خون می‌بیند، در مواردی به کمک تردیدهای ایجاد شده در وضعیت ماه بعد وی می‌آید.
4- عادت اقوام بانو، در حکم فعلی او اثر دارد. البته مواردی که او می‌تواند عادت اقوام خود را نشانه‌ی تشخیص وضعیت خودش نماید، مواردی معین است که بیان خواهد شد.
5- فاصله‌ی پاکی‌ای که بین دو بازه‌ی خون‌دیدن اتفاق می‌افتد، در حکم اثر می‌گذارد. گاه این فاصله‌ی پاکی (مثلاً دو روز) باید حیض حساب شود و گاهی باید در مورد آن احتیاط کرده، اعمال مستحاضه را انجام داده و از محرمات حائض پرهیز کرد.
نشانه‌های ذیل، نشانه‌هایی کلیدی‌ست که اگر آن‌ها را یاد بگیریم، چارچوب تشخیص را فهمیده‌ایم. خون حیض باید حتماً شرایط ذیل را داشته باشد؛ وگرنه حیض نیست (در عمل اگر خون حیض نباشد و ناشی از جراحت‌ها و... نیز نباشد، استحاضه است و احکام استحاضه درباره‌ی آن برقرار است).
1- بانو، بالغ شده باشد؛ به عبارت دیگر اگر قبل از سن بلوغ خون ببیند، حیض نیست.
2- بانو، به سن یائسگی نرسیده باشد. خون بعد از سن یائسگی هرچند شبیه خون حیض باشد، احکام استحاضه را دارد (در شماره‌های قبل، سن یائسگی و معادل شمسی آن بیان شده است).
3- مجموع روزهای خون‌ریزی، کمتر از سه روز نباشد؛ یعنی اگر در آن ایام در مجموع تنها دو روز خون‌ریزی داشت، استحاضه است.
4- خون‌ریزی حیض از ده روز بیشتر نیست؛ بنابراین در هر حالتی اگر روز آغاز حیض را با توجه به احکامی که خواهد آمد تشخیص دادیم، اگر بیشتر از ده روز خون‌ریزی طول می‌کشید، بقیه‌ی آن استحاضه است.
5- سه روز اول باید خون مستمر باشد؛ بنابراین روزهای آغازین بازه‌ی حیض، باید حتماً حداقل سه روز باشد؛ وگرنه آن روزها، بازه‌ی آغازین حیض حساب نشده و استحاضه است. عموم فقیهان، این استمرار را استمرار عرفی می‌دانند؛ بنابراین قطع‌شدن بسیار کوتاه آن یا بودن خون در فضای داخل فرج، از نظر عموم فقها، قطع استمرار حساب نمی‌شود. دیدگاه آیت‌الله زنجانی و آیت‌الله صافی از میان فقهای مشهور، درباره‌ی این استمرار، تفاوت جدی‌ای دارد؛ پس لازم است مقلدان آنان، رساله‌ی این بزرگواران را بیشتر ملاحظه کنند و به این مطلب اکتفا نکنند.
6- فاصله‌ی دو حیض، حتماً کمتر از ده روز نیست؛ بنابراین اگر مطمئن هستیم حیض اول تمام شده، تا ده روز خون دیده‌شده، استحاضه خواهد بود. البته یک نکته در این مورد وجود دارد؛ این‌که اگر خون دوم زمانی شروع شود که از آغاز خون اول پاک‌شده، هنوز ده روز نگذشته باشد. در این صورت این خون تا کامل‌شدن ده روز، ملحق به همان حیض اول است.
دیدگاه عموم فقها در مسائل زیر مشترک است؛ اما مناسب است رساله‌ی مرجع خود را هم ببینید.
1- اگر در یک بازه‌ی ده‌روزه حیض اتفاق بیفتد و در چند روز وسط از خون حیض پاک باشد، آن روزهای پاکی هم احکام حیض را دارد. البته توجه شود که باید خون اول، حداقل سه روز بوده باشد (شکل قبل، این موضوع را نشان می‌دهد). البته گاهی وضعیت روزهای عادت، موجب می‌شود که قبل از ده روز، حیض را تمام شده بگیریم و استحاضه زودتر از ده روز آغاز شود که این وضعیت را در آینده بیان خواهیم کرد.
2- دخترخانمی که شک دارد از نظر سنّی به بلوغ رسیده (که البته این شک امروزه کمتر ایجاد می‌شود) اگر خونی ببیند، بنا را بر این بگذارد که حیض نیست.
3- بانویی که شک دارد یائسه شده یا نه، بنا را بر این بگذارد که یائسه نشده است و بر این اساس، احکام خود را بررسی کند.
4- منظور از «روز» در مورد لزوم استمرار سه روز اول، شبانه‌روز (24 ساعت) است و نه مدت اذان صبح تا غروب آفتاب. استثنایش این است که اگر شب روز اول و شب روز چهارم (شب مربوط به اول بازه و شب مربوط به انتهای بازه‌ی سه‌روزه) خون نبیند، لطمه‌ای به سه روز حساب‌شدن نمی‌زند. البته اگر در روز اول چند ساعت بعد از آغاز روز خون حیض شروع شود، باید به‌طور تقریبی تا همان ساعت روز چهارم ادامه پیدا کند و سه روز را کامل نماید؛ وگرنه سه روز کامل نشده است.
برای بهتر جاافتادن نکات این شماره، مواردی را به‌طور عینی و مثل بازی و ریاضی با هم بررسی می‌کنیم. توجه شود که فتوای فقیهانی مثل آیت‌الله زنجانی و تا حدودی آیت‌الله صافی، ممکن است بر نتایج این مثال‌ها تطابق نداشته باشد و لازم است مقلدان آنان، به رساله‌های‌شان مراجعه کنند؛ ضمن این‌که هدف از این آموزش احکام، یادگیری چارچوب فهم احکام است و مناسب خواهد بود همه‌ی مخاطبان، رساله‌ی مرجع فقهی خود را بعد از یادگیری این چارچوب ملاحظه نمایند.
)