راهکارهای مشاور برای برخورد با کودکان لجباز

فائزه فریدونی

تعریف لج‌بازی

کودکان وقتی به سن مشخصی می‌رسند، دوست دارند به استقلال برسند و خود، کارهایشان را انجام دهند یا نظریات خویش را اجرا کنند. این حالت، بی‌استثنا برای همه‌ی کودکان به‌وجود می‌آید؛ اما در موردی این استقلال‌خواهی، لج‌بازی به‌حساب می‌آید که کودکان، با بیشتر حرف‌ها و کارها مخالفت می‌کنند و می‌خواهند حرف و کار خود را به کرسی بنشانند. در واقع هر مخالفتی را لج‌بازی نمی‌گویند.

عوامل ایجاد

اکنون به برخی عوامل شایع ایجاد لج‌بازی در کودکان می‌پردازیم:

۱. عوامل روحی

این عامل می‌تواند ناشی از اختلالات روحی و عصبی باشد که باید به‌موقع و با نظر پزشک و مشاور، مشخص و درمان شود.

۲. توجه کم یا زیاد به کودک

گاهی والدین، به‌دلیل ناآگاهی یا مشغله‌های زندگی یا هر دلیل دیگری، به نیازها و علایق کودکان توجه نمی‌کنند. به همین سبب، کودک سعی می‌کند با لج‌بازی، خودی نشان دهد و حتی با وجود سرزنش‌شدن، توجه پدر و مادر را به خود جلب کند.

توجه بیش از حد والدین هم دردسرزاست. والدینی که بیش از حد به فرزندشان توجه می‌کنند، او را به انسانی پرتوقع بدل می‌کنند که پس از گذشت مدتی، از هیچ چیز راضی نمی‌شود و به کودکی لج‌باز بدل می‌گردد.

۳. آمدن فرزند جدید

ورود فرزند جدید می‌تواند به کودکان ـ به‌ویژه آنان که تا به حال خواهر یا برادر نداشته‌اند ـ  شوکی وارد کند؛ چراکه ناخودآگاه توجه پدر و مادر به سمت نوزاد می‌رود و این کودک که تا چندی پیش تمامی توجه‌ها و محبت‌ها را به‌تنهایی داشته، حالا باید آن را با دیگری تقسیم کند. این عامل، باعث می‌شود او تلاش کند با لج‌بازی و مخالفت، دوباره آن محبت و نظرها را به‌سوی خود جلب کند و گاهی دیده می‌شود کودک، به حسادت با عضو تازه‌وارد می‌پردازد، که می‌تواند در برخی موارد خطرآفرین باشد.

راه‌حل‌ها

با وجود همه‌ی مطالبی که گفته شد، جای نگرانی وجود ندارد؛ زیرا هر مشکلی، راه‌حل‌‌های خود را دارد. اکنون به برخی از آن‌ها می‌پردازیم:

۱. با یک پزشک یا مشاور کودکان مشورت کنید تا از عدم وجود اختلال بیولوژیکی مطمئن شوید. اگر هم تشخیص بر اختلال بود، جای هیچ نگرانی نیست؛ چراکه امروزه با روان‌درمانی و دارودرمانی، می‌توان این مشکلات را رفع کرد؛

۲. پس از اطمینان از مورد ذکرشده، به تغییراتی در رفتار و عمل‌کرد خود در خانه بپردازید. در گام اول آرامش خود را حفظ و از پرخاش و واکنش شدید خودداری کنید؛ چراکه پرخاش و واکنش شدید، خود عاملی می‌شود که کودک را به ادامه‌ی لج‌بازی وامی‌دارد؛

۳. به سخنان و علایق او با آرامش گوش کنید؛

۴. در پی ایجاد جایگزین باشید. برای مثال اگر کوک شما در حال بالا و پایین پریدن خطرناک در خانه است، برای منصرف‌کردن او، به جای دادوفریاد و امرونهی، با لحن محبت‌آمیز، جایگزینی برای این کارش پیدا کنید و مثلاً بگویید که عزیزم، می‌خواهی با هم نقاشی بکشیم یا قایم‌باشک‌بازی کنیم، یا هر چیزی که کودک شما را آرام می‌کند و از ادامه‌ی لج‌بازی بازمی‌دارد؛

۵. لحن گفت‌وگوی‌تان را تغییر دهید و از جملات خبری استفاده کنید. برای مثال شنیده یا تجربه کرده‌اید که یکی از حربه‌های کودکان در لج‌بازی و جلب توجه، نخوردن غذاست که مادران را نگران می‌کند. این‌بار برای مقابله با این قضیه، جور دیگری موضوع را با او مطرح کنید و به‌جای این‌که بگویید باید غذایت را بخوری، اگر نخوری از پارک خبری نیست یا هر برخورد شدید دیگر، بگویید که عزیزم، وقت ناهار است. بیا کنار هم ناهار بخوریم و بعد به پارک برویم. در صورت مخالفت کودک، هیچ واکنشی نشان ندهید تا بداند نمی‌تواند با این کار نظر شما را جلب کند، و اگر گرسنه باشد، حتماً برای خوردن غذا حاضر می‌شود؛

۶. پدر و مادر، هر دو باید قاطع و هم‌نظر باشند و یکی اگر کودک را تنبیه کرد، دیگری به حمایت از او نپردازد؛

۷. از بی‌توجهی یا تنبیه شدید بپرهیزید و به او بگویید که دوست ندارید به کارش ادامه دهد؛

۸. او را سرزنش افراطی نکنید؛ زیرا سبب افزایش لج‌بازی می‌شود.

امام علی(ع) فرموده‌اند: «الإفراط فی الملامۀ یشب نیران اللجاج؛ زیاده‌روی در سرزنش [و شماتت]، آتش لجاجت را برمی‌افروزد» (بحار الانوار، ج ۷۷، ص ۲۳۲)؛

۹. اگر به حرف شما یا جایگزین‌تان گوش نداد، به او هشدار دهید که اگر به کارش ادامه دهد، تنبیه خواهد شد. در مرحله‌ی تنبیه، از کتک‌زدن و دادوبیداد بپرهیزید و برای مثال، به جای تهدید کودک یا انداختنش در مکان‌های ترسناک، او را در جایی که هیچ ترسی نیست قرار دهید، تا حوصله‌اش سربرود. قطع یا کاهش تنبیه را مشروط بر این کنید که او از کارش دست بردارد، و در پایان تشویقش کنید.

بسیاری از تنبیه‌ها بی‌نتیجه می‌ماند؛ زیرا والدین، تشویقی قرار نمی‌دهند. البته آن‌قدر تشویق نکنید که کودک پس از هر کار خوبی، منتظر این کار باشد. او باید بداند که خوب‌بودن وظیفه‌اش است؛ اما فوایدی هم دارد. پس از انجام چند کار خوب و مثبت، چیزی را که دوست دارد برایش تهیه کنید یا او را به جایی ببرید که دوست دارد.