نوع مقاله : دریا کنار
■محبوبه ابراهیمی
زن و مرد، بی‌آن‌که همدیگر را دیده و حرفی زده باشند، به تصمیم بزرگ‌ترها پای سفره‌ی عقد می‌نشستند. هیچ‌یک اجازه‌ی اعتراض نداشتند و تسلیم انتخاب و تصمیم بزرگ‌ترها بودند. آسیب‌ها و نقایصش جای بحث نیست و آنچه در این‌جا توجه را جلب می‌کند، این است که مرد و زن، به امید خدا زندگی مشترک را آغاز می‌کردند و خداوند هم طبق وعده‌ی قبلی، محبت را به دل‌های‌شان هدیه می‌کرد. به‌تدریج الگوهای همسرگزینی تغییر کرد و آشنایی‌ها و ارتباط‌های قبل از ازدواج، میان جوان‌ها شکل گرفت. دخترها و پسرها با روی‌گردانی از ازدواج‌های سنتی، خواستار این شدند که خود شریک زندگی‌شان را انتخاب کنند و گاهی برای رسیدن به این هدف، با پدرها و مادرها بجنگند تا نامی که خودشان می‌خواهند، وارد شناسنامه‌ی‌شان شود. باز هم قرار نیست آسیب‌های این نوع ازدواج‌های مدرن را بررسی کنیم و بایدها و نبایدهایش را بشماریم؛ نکته این‌جاست محبت‌هایی که پیش از ازدواج در اوج خود قرار داشت و همانند آتش‌فشانی در حال طغیان بود، به‌ناگاه فروکش می‌کند و برخی روابط عاطفی، شدت و التهاب سال‌های قبل از ازدواج را از دست می‌دهد. حالا خیلی‌ها حسرت نگاه‌های عاشقانه‌ی پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های‌شان به هم و روابط عاطفی و محبت‌های ساده و دلنشین آن‌ها را دارند. شاید هرگز در حضور دیگران قربان‌صدقه‌ی هم نمی‌رفتند؛ اما نگاه‌های‌شان هزاران فدایت شوم را در خود جمع کرده بود. شاید هرگز در خیابان دست همدیگر را نمی‌گرفتند و اداهای امروزی را نشان نمی‌دادند؛ اما وقتی ساعت قرص همدیگر را یادآوری می‌کردند، از صدها دوستت دارم واقعی‌تر و دلنشین‌تر بود. قدیم‌ترها، پدرها و مادرها به یکدیگر محبت می‌کردند و فرزندان را هم به محبت دعوت می‌کردند. امروز سبک زندگی‌ها عوض شده و گویی، چراغ محبت در خانه‌ها کم‌نورتر شده است. همین کمبود محبت، سایه‌ی طلاق را بر برخی ازدواج‌ها گسترده است و حتی اتاق‌های مشاوره و روان‌شناسان کاربلد هم، در برخی موارد از علاج واقعه درمانده‌اند و کاری از دست هیچ‌کس ساخته نیست. زوج‌های جوان، اشتراک عکس‌های عاشقانه‌ی‌شان در فضای مجازی و قربان‌صدقه‌های نمایشی و فرمالیته را تکرار می‌کنند. آنان در حضور دیگران، همدیگر را در آغوش می‌گیرند و گاهی می‌بوسند؛ اما از محبت‌های واقعی و مؤثر غافل‌اند. نه این‌که این‌ها محبت نیست؛ بلکه اشکال این‌جاست که گاهی فقط محبت ظاهری‌اند و فقط برای نمایش به دیگران انجام می‌شوند. محبت واقعی را می‌شود مخفیانه و ساده به همسر نشان داد؛ با شاخه‌ای گل، با لیوانی نوشیدنی خنک، با استقبال از همسری که خسته از کار برگشته است و گاهی فقط با یک لبخند.
با وجود این، دلایل و عوامل متعددی سبب غیرواقعی‌بودن محبت‌های همسران، یا حتی فقدان محبت میان آن‌ها شده‌اند؛ گاهی غرور و گاهی شرم از محبت، گاهی توهم بی‌نیازی روابط به محبت و گاهی فاصله‌ها و دل‌خوری‌هایی که همسران را از هم دور کرده است. در زوج‌های جوانی که عمدتاً متدین و مذهبی هستند، بیش از هرچیز شرم و حیای دوطرف مانع ابراز محبت می‌شود؛ به‌ویژه در روزها و سال‌های نخست زندگی مشترک، آن‌ها از محبت به یکدیگر شرم می‌کنند و با این شرم نابجا، آسیب‌های جدی به زندگی مشترک‌شان وارد می‌کنند. دختران جوان عموماً در آغاز ازدواج، با حیا در بیان عبارت‌های محبت‌آمیز مواجه هستند و در مقابل، مردان نیز علاوه بر شرم، ممکن است به‌خاطر غرور بی‌جا، از ابراز عواطف بازبمانند. عدم مهارت هم، دلیل دیگری‌ست که آن‌ها را از محبت دور می‌کند.
نیاز همسران به محبت
جالب این‌جاست که همسران، هر دو از یکدیگر توقع محبت دارند و در عین حال، خود از ابراز محبت دوری می‌کنند. البته روان‌شناسان معتقدند، زن‌ها بیشتر انتظار دارند که شوهران، عشق‌شان را به‌صورت محسوس و ملموس نشان دهند و این، انتظار همیشگی و دائمی آن‌هاست. تحقیقات علمی نیز، نیاز بیشتر و قوی‌تر زنان به محبت را اثبات کرده‌اند؛ اما فطرت همه‌ی انسان‌ها بر مدار محبت است و اساساً از روزهای نخست تولد، با محبت بی‌نظیر مادر انس می‌گیرند و سال‌ها با محبت خانواده و دوستان مأنوس است. پس از ازدواج، بدون شک این حس محبت‌کردن و محبت‌دیدن، در روابط با همسر بیشتر جلوه می‌کند و در سال‌های بعد با تولد فرزندان، باز هم این سلسله‌محبت ادامه می‌یابد.
راه‌های ابراز محبت همسران
راه‌های متعددی برای ابراز محبت همسران وجود دارد. هدیه‌دادن، صدازدن همسران با نام‌ها والقاب زیبا، بوسیدن و نگاه محبت‌آمیز به همسر، برخی از این جلوه‌ها هستند که پرداختن به آن‌ها موجب اطاله‌ی کلام و بازماندن از مباحث دیگر می‌شود؛ اما هریک از این مصادیق در جایگاه خود، مهم و نیازمند توجه هستند. گاهی محبت‌های ساده و پیش‌پاافتاده برای همسر، موجب ارضای نیازهای عاطفی وی می‌شوند. «لارا شلسینگر (مشاور خانواده)»، در کتاب خود نامه‌ای هشداردهنده از زنی را نقل می‌کند که از شانزده‌سالگی به روسپی‌گری اشتغال داشته است:
«اکثر مراجعینم، مردانی متأهل بودند و بیش از نوددرصد آن‌ها، حتی به من دست هم نزدند. آن‌ها به من پول می‌دادند تا کارهایی را برای‌شان انجام دهم که همسران‌شان از انجام آن‌ها سربازمی‌زدند. اشتباه نکنید، هرگز درباره‌ی روابط جنسی صحبت نمی‌کنم؛ بلکه منظورم کارهایی نظیر گوش‌دادن به حرف‌های‌شان، درست‌کردن نوشیدنی، روشن‌کردن سیگار، محبت و توجه‌کردن به آنان است (قاسمی، «آسیب‌شناسی روابط زوجین: لایه‌های زیرین ناسازگاری»، ماه‌نامه‌ی حورا، ش ۲۹).»
دین اسلام که بر پایه‌ی محبت بنا شده است، تأکید زیادی بر محبت و ابراز آن، به‌ویژه میان همسران دارد. این مکتب آسمانی، ابراز محبت را از وظایف اخلاقی همسران نسبت به هم می‌داند.
پیامبر گرامی اسلام(ص)، محبت و دوستی زنان را از اخلاق پیامبران و اظهار آن را از نشانه‌های ایمان می‌داند و می‌فرماید: «هرچه ایمان انسان کامل‌تر باشد، بیشتر به همسرش اظهار محبت می‌نماید (مجلسی، بحارالانوار، ج ۱۰۳، ص ۲۲۸).» شاید این نکته را بسیار شنیده‌اید که آن حضرت به مردان تأکید می‌فرمودند: «کسی که به همسرش بگوید تو را دوست دارم، این جمله هرگز از دل او خارج نخواهد شد (عاملی، وسائل‌الشیعه، ج ۲۰، ص ۲۳).» از سوی دیگر در روایات متعدد، ایشان و حضرات معصومین دیگر(ع)، بر عشق و علاقه‌ی زن به مرد نیز تأکید داشتند و زنان را به رفتارهای محبت‌آمیز دعوت می‌نمودند.
تأمل در سیره‌ی اهل بیت و بزرگان دین، به‌عنوان الگوهای سبک زندگی اسلامی، این حقیقت را تأیید می‌کند که آن بزرگواران، محبت قلبی خویش را به همسران‌شان ابراز می‌کردند و همسران نیز، باید با الگوگیری از ایشان، عواطف خود را درباره‌ی یکدیگر علنی سازند و خجالت، شرمساری و حیا نباید مانعی در این مسیر باشد. زندگی حضرت علی(ع) و حضرت زهرا(س)، به‌عنوان زوجی نمونه و بی‌نظیر، سرشار از لحظه‌های عاشقانه و مملو از روابط عاطفی بی‌بدیل است. رفتار حضرت زهرا(س) با همسر، در عالی‌ترین مرتبه‌ی مهربانی و عطوفت قرار داشت. آن حضرت، با تعبیر «روحی لروحک الفداء و نفسی لنفسک الوقاء؛ جانم فدایت و سپر بلایت» همسر خود را خطاب می‌کرد. حضرت علی(ع) نیز، عشق و علاقه به همسرشان را این‌گونه بیان می‌نمودند: «هرگاه به فاطمه(س) می‌نگریستم، همه‌ی ناراحتی‌ها و غم‌هایم برطرف می‌شد (بحارالانوار، ج 14، ص 45).»
ابراز محبت آن دو بزرگوار، در تمام سال‌های زندگی مشترک ادامه داشت. در آخرین روزهای عمر مبارک حضرت زهرا(س)، علی(ع) سر آن حضرت را به سینه می‌چسبانید و برای ازدست‌دادن یار و حامی خود می‌گریست. عشق و علاقه‌ی فوق‌العاده‌ی حاکم میان آن دو همسر نمونه، چنان بود که در فراق فاطمه(س)، حضرت علی(ع) به حالت غش می‌افتادند.
نمونه‌ی دیگر از ابراز عشق و محبت به همسر در میان اهل بیت(ع)، سیره‌ی امام حسین(ع) است. آن حضرت، رباب را بسیار دوست می‌داشتند و آنچه در منابع از شعر امام حسین(ع) در اظهار این دوستی نقل شده است، بسیار مشهور و نشان‌دهنده‌ی عدم حیا از این اظهار است: «لعمرک إنّنی لأحبّ داراً تکون بها سکینة و الرّباب/ اُحبّهما و أبذل جلّ مالی و لیس للائمی فیهم عتاب؛ به جان تو سوگند، من خانه‌ای را دوست دارم که سکینه و رباب در آن باشند/ آن دو را دوست دارم و تمامی اموالم را در این راه می‌بخشم و برای ملامت‌گرم حاضر به پذیرش عتاب نیستم (مجلسی، بحارالانوار، ج 45، ص 47).»
ابراز محبت به همسر، در سیره‌ی بزرگان دین
در احوال اولیای دین نیز، مواردی از اظهار عشق و علاقه به همسر، حتی در حضور فرزندان به چشم می‌خورد؛ برای نمونه، دختر امام خمینی(ره) درباره‌ی رفتار پدرشان نقل می‌کنند: «... خیلی به مادرم اظهار محبّت و علاقه می‌کردند. مقید بودند این اظهار محبّت و علاقه را جلوی ما فرزندان هم علنی کنند. امام احترام فوق‌العاده برای خانم قائل بودند... در طول شصت سال زندگی، هیچ‌وقت یک لیوان آب از خانم نخواستند...»
نامه‌ی معروف امام به همسرشان، شاهدی دیگر بر ابراز عشق آن بزرگوار به همسرشان با تعابیر زیبا و دلنشین است؛ چراکه ایشان را با الفاظی از قبیل تصدقت شوم، الهی قربانت بروم، نورچشم عزیز، قوت قلبم، عزیزم و محبوب عزیز مورد خطاب قرار می‌دادند.
محبت را جدی بگیریم
این‌ها و هزاران هزار دلیل شرعی، عقلی و علمی دیگر، می‌توانند بیانگر اهمیت ابراز محبت در میان همسران باشند؛ چیزی که در زندگی‌های صنعتی امروز، در لابه‌لای خستگی‌ها و تلاش‌های طاقت‌فرسا گم شده است و هر از چند گاهی، با انتشار چند عکس عاشقانه با همسر، می‌خواهد خود را نشان دهد. درواقع محبت با عکس‌هایی که زبان بیان ندارند، قابل اثبات و قابل نشان‌دادن نیست و باید در فیلم‌های زندگی‌مان، محبت جاری باشد و دل‌های همسران، به این محبت‌ها قرص و گرم بماند.
)