نوع مقاله : پرونده ویژه
چکیده تصویری
)
پرونده ویژه
بخشی از گزارش سفیر کبیر ایران در روزگار تقابل سنت و تجدد
بی‌حجابی، سوغاتی ملکه ثریا برای زنان ایران
محمد علی فروغی
محمدعلی فروغى سفیرکبیر ایران در ترکیه، خرداد1307 گزارشی نوشته که قابل‌تأمل است. شرح سفر امان‌اللّه‌خان، پادشاه افغانستان که پس از سیاحت در اروپا، از راه ایران به افغانستان بازمىگشت. گزارش به‌صورت جزیی و کاربردی نوشته شده است. سفر امان‌الله‌خان و ملکه ثریا به ایران، واکنش اعتراضی بعضی علما و مردم متدین ایران را برانگیخت، چون اولین بار بود که همسر یک مقام رسمی، در ایران، بی‌حجاب رفت‌وآمد می‌کند. این اقدام ملکه ثریا، حرمت‌شکنی سنت‌های ایرانی بود.
امان‌اللّه خان خردترین پسر حبیب‌اللّه‌خان، امیر افغانستان است که پس از رسیدن به پادشاهى براى تحصیل استقلال کشور خود با دولت انگلستان، رزمى سخت درافکند و پیروزى یافت. امان‌اللّه‌خان پادشاهى مصلح و خیرخواه، ولى بىاحتیاط و سبک‌سر بود. پیروزى در نخستین رزم چندان وى را سرمست کرد و به دام غرور انداخت که یک‌باره زمام تأمل و تدبیر کشوردارى را از کف داد. آن زمان روس‌ها و ترک‌ها، برخلاف انگلستان، دوستانى هم‌داستان بودند. امان‌اللّه نیز به آنها پیوست، چنان‌که در این دو کشور از وى تجلیلى باشکوه کردند و قراردادهاى شیرین بستند. مسلم بود که سیاستمداران کینهتوز انگلستان این بلندپروازىها و بندوبستها را پاداشى سخت خواهند داد. مورخان انگلیسى وقایع سلطنت و پایان کار امان‌اللّه را به تفصیل نوشتهاند و اظهار عقیده کردهاند که چون اصلاحات امان‌اللّه‌خان در کشورى عقب‌مانده مانند افغانستان غیرعملى بود و اقدامات او موجب زیان و کشتار بسیار شد، در پیشگاه تاریخ گناهکارست و آنچه بدو رسید، کمترین پاداش او بوده است!
امان‌اللّه خان در سال‌هاى اول پادشاهى در اصلاح تشکیلات ادارى و قضایى و توسعه فرهنگ و فلاحت و اعزام محصل به اروپا اقداماتى موثر کرد. اول دسامبر1927 براى مشاهده اوضاع اروپا، همراه ملکه ثریا، افغانستان را ترک کرد. در مدت 6ماه ممالک مصر، ایتالیا، فرانسه، سویس، آلمان، لهستان، روسیه و ترکیه را بازدید کرد و در پنجم ژوئن1928 (16خرداد1307) وارد خاک ایران شد. پس از ده روز توقف در ایران به کشور خود بازگشت. برخلاف دربار و دولت، ملت ایران از این پادشاه، صمیمانه پذیرایی کردند تا جایى‌که بسیارى از خانوادهها، به افتخار ورود او، پسران نوزاد خود را «امان‌اللّه» نامیدند.
بارى، امان‌اللّه‌خان پس از ورود به کابل، 5روز متوالى نطقى در گزارش مسافرت خود ایراد کرد و مواد قراردادهایی را که با کشورهاى مختلف منعقد کرده بود، براى ملت خود توجیه و تفسیر کرد. پادشاه و ملکه افغانستان راهى را که تصور می‌کردند ملت افغان باید به سوى کمال بپیوندند نشان دادند و برنامه پیشرفت را معین کردند.
زمینه اصلاحاتى که امان‌اللّه‌خان به پیروى از «مصطفى کمال پاشا» برای افغانستان در نظر گرفته بود، به‌خصوص در برداشتن حجاب زنان، منع تعدد زوجات، تحصیل دختران به‌روش اروپاییان، تغییر لباس مردان و زنان، افزایش مدت خدمت نظام اجبارى و این‌گونه امور فراهم نبود. با تحریکاتى که مىشد، در ماه دسامبر1928 (آذر1307) در سراسر افغانستان شورش و طغیان و هرج و مرج حکم‌روا شد.
یقین دارم در ایران به‌خصوص در طهران اگر ان‌شاء‌اللّه مکروهى دست ندهد، به مهمان‌ها خوش‌تر خواهد گذشت. البته روز ورود به طهران، معبر آنها را باید زینت کرد، مثل اوقاتی‌که سلاطین خودمان از مسافرت‌هاى مهم برمی‌گردند. جمعیت مردم در خیابان‌ها باشند و دست بزنند و هورا بکشند. این کارها در اینجا (ترکیه) خیلى ضعیف بود؛ زینت خیابان‌ها منحصر به چند پرده بیرق ترک و افغان و مقدارى چراغ بود و جمعیت تماشاچى هم زیاد نبود، آن قسم که خیابان‌هاى ما را با بیرق‌هاى کوچک و بزرگ و قالیچه و آیینه زینت می‌کنند، چراغانىهاى ما هیچ نسبت به اینجا نخواهد داشت. روز سوم چهارم ورود هم پادشاه از هتل رفت به خانه یکى از اعیان ترک در بیرون شهر.
)