پرونده ویژه

بررسی اجمالی نقش زنان در معنابخشی به زندگی

زن، معنویت، زندگی

دکتر مژگان خان‌بابا

مشاور امور بانوان معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

و استاد دانشگاه جامعه‌المصطفی العالمیه

اصطلاح «معنوی و معنویت» منسوب به معنا، معمولا مقابل امور ظاهری، مادی و صوری به‌کار می‌رود. واژه «معنویت» را می‌توان با آیه17 سوره رعد تبیین کرد: «کَذَلِکَ یضْرِبُ اللَّهُ الْحَقَّ وَ الْبَاطِلَ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَیذْهَبُ جُفَاءً وَ أَمَّا مَا ینفَعُ النَّاسَ فَیمْکُثُ فِی الْأَرْضِ». در این آیه حق، ثابت و ماندنی؛ و باطل همچون کف روی آب، ناپایدار و زوال‌پذیر معرفی شده است. این آیه می‌تواند مقایسه ظاهر و معنا باشد.

وقتی از معنویت سخن به میان می‌آید، گذر از زَبَدی که ناپایدار است و رسیدن به مغز و اصل چیزی که نفع واقعی انسان را در بر دارد، به ذهن متبادر می‌شود. در حقیقت معنویت تلاشی برای وانهادن ادراکات غیرواقعی و درک‌ زندگی واقعی است. تلاشی که به زندگی جهت می‌دهد، برای آن هدف تعیین می‌کند و مسیر انسان را به سوی تکامل، راهبری می‌کند.

اما نقش زنان در معنویت‌بخشی به زندگی چیست؟ چگونه زنان می‌توانند هم به زندگی خود و هم به اجتماع کوچکِ خانواده و اجتماع بزرگِ جامعه معنا دهند؟

برای رسیدن به پاسخ این سوال‌ها، کافی است به یکی از روایت‌های قرآنی مراجعه کنیم. جالب است بدانید فقط در این روایت، نام زنی به صراحت آمده است. به داستان حضرت مریم دختر عِمران اشاره می‌کنم که یکی از چهار زن برگزیده عالم است. مادرش پس از وضع حمل، از این‌که دختر به دنیا آورده، نگران است: «وَ لَیسَ الذَّکَرُ کَالاُنثَی» (آیه36 سوره آل‌عمران) اما همین دختر، چنان به تربیت معنوی مشغول می‌شود و از خود آغاز می‌کند که سرمشق و الگوی پیامبر خدا می‌شود: «کُلَّمَا دَخَلَ عَلَیهَا زَکَرَیَّا المِحرابَ وَجَدَ عِندَهَا رِزقًا» (آیه37 سوره آل‌عمران) پیامبری که خود متصل به منبع وحی است، می‌پرسد: «یَا مَریمُ اَنَّی لَکِ هَذَا».

شاید این بخش از آیه، همان حلقه مفقوده در جامعه زنان امروزی باشد. ما در جامعه کنونی، مادران بی‌شماری را می‌یابیم که نگران تربیت معنوی فرزندان‌شان هستند. بچه‌ها را برای آموزش‌های مختلف از این جلسه به آن جلسه و از کلاس این معلم به آن معلم می‌برند! درحالی‌که الگوی اصلیِ مقابل چشم کودک، خودشان هستند.

مادران غافل‌اند از این‌که شبانه‌روز توسط فرزندان رصد می‌شوند و بچه‌ها با چشمانی تیزبین، الگوی زندگی را در مادران خود جست‌وجو می‌کنند. والدین به جای پرداختن به رشد معنوی خود، خواسته یا ناخواسته فرزندان را به دست کسان دیگری می‌سپارند و از نقش اصلی خود در این فرآیند کاملا غافل می‌شوند: «یَا ایُّها الّذینَ آمَنُوا عَلیکُم اَنفُسَکم» (آیه 105 سوره مائده)

در روایت حضرت مریم سلام‌الله علیها، هر بار حضرت زکریا علیه‌السلام نزد او می‌رود، رزقی می‌بیند: هر بار رزقی، یعنی هر بار ثمره و پاداش فعلی الهی متفاوت از دیروز.

معنویت و معنابخشی یعنی پرهیز از تکرار و روزمرگی؛ «مَنِ اِسْتَوَى یوْمَاهُ فَهُوَ مَغْبُونٌ. هرکس دو روزش یک‌سان باشد ضرر کرده است.» این الگو چنان اثرگذار است که پیامبر الهی را به حرکت درآورد، او را از ناامیدی به درگاه الهی که متناسب با شأن پیامبری نیست، به سوی امید «رَبِّ هَب لِی مِن لَدُنکَ ذُرِیَّةً طَیِّبَة» (آیه38 سوره مائده) و امیدبخشی «وَ امرَاتِی عَاقِر» (آیه40 سوره مائده) سوق داد.

آنچه از زنان در جامعه امروزی انتظار می‌رود؛ توجه به معنویت و پرهیز از روزمرگی و معنابخشی به زندگی خود و اطرافیان به‌خصوص خانواده، ایجاد شوق، پویایی، تحرک و نشاط معنوی در زندگی با متصل شدن به خالق هستی و ایجاد رابطه دوستی با تنها دوست اطمینان‌بخش و مطمئن است: «الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ. کسانی‌که به خدا ایمان آوردند و دل‌های‌شان به یاد خدا آرام می‌گیرد، بدانید که تنها یاد خدا آرام‌بخش دل‌هاست. » (آیه28 سوره رعد) سپس داستان از انحصار در خانواده و اطرافیان درمی‌آید و خطاب آن جهانی می‌شود: «وَ إِذْ قَالَتِ الْمَلَائِکَةُ یا مَرْیمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفَاکِ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِینَ. و آنگاه که فرشتگان گفتند: ای مریم، خداوند تو را برگزید و پاکیزه گردانید و بر زنان جهانیان برتری بخشید.» (آیه42 سوره رعد) رسالت حضرت مریم علیها سلام که پیامبر نیست، از حوزه خانواده و عشیره، در سطح جهانیان گسترش می‌یابد.

این داستان، ذهن خواننده را به رسالت پیامبران بزرگ الهی ازجمله پیامبر بزرگ اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم نزدیک و منتقل می‌کند. آنجا که از عشیره و خانواده: «وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ. نخست خویشان نزدیک را (از خدا) بترسان.» (آیه 214 سوره شعراء) و مخاطبینِ خاص «رِحْلَة الشِّتَاءِ وَالصَّیفِ. الفتی که در سفرهای زمستان و تابستان آنان ثابت و بر قرار بماند.» (آیه2 سوره قریش) به دعوتی جهانی: «فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ. پس تو آشکارا آنچه ماموری (به خلق) برسان و از مشرکان رو بگردان.» (آیه95 سوره حجر) گسترش می‌یابد.

رسالت معنوی حضرت مریم سلام‌الله علیها از خود شروع می‌شود، به خانواده می‌رسد و از آنجا به خارج از خانواده و جهانیان منتقل می‌شود. این، نقش معنوی یک زن از نگاه قرآنی است.