)
پرونده ویژه
چند نکته برای خانم‌های واعظ و بانوان مستمع
روضه‌های خانگی را دست‌کم نگیرید
دکتر ملیحه سادات قادری
مدرس حوزه علمیه و مشاور خانواده
برگزاری جلسه‌های مذهبی خانم‌ها ضروری است. نمی‌توان با تکیه بر چند آسیب، ضرورت تشکیل آن را زیر سوال برد، بلکه باید آسیب‌ها را شناخت و از آن حذر کرد. نکته اول، جنبه معنوی برگزاری این جلسه‌هاست که ظرفیت و فرصت خوبی برای انتقال حجم بالایی از معنویت به زنان است؛ همین‌که در خانه‌ای، مجلس روضه امام حسین علیه‌السلام احیا می‌شود، فرصت معنوی ارزشمندی به حساب می‌آید.
نکته دوم این‌که جلسه‌های مذهبی خانگی فرصتی است برای انتقال معارف دینی و اخلاقی که در اختیار یک مُبلّغ قرار می‌گیرد؛ مجالی که ممکن است در اختیار سخنران یک جلسه عمومی قرار نگیرد. پس این جلسه‌ها ظرفیت کار تبلیغی زیادی دارد. مثلا باید ساعت‌ها بنشینیم؛ فکر و برنامه‌ریزی کنیم که چه‌طور می‌توان درباره موضوع حجاب و عفاف در جامعه کار کرد. در‌حالی‌که وقتی به‌عنوان سخنران به یک جلسه معنوی و مذهبی دعوت می‌شویم، همه منتظرند ببینند این خانم هنگام ورود چه سر و وضعی دارد. با رفتن به این جلسه‌ها به‌راحتی الگوی مردم می‌شویم، یعنی وقتی در یک جلسه با اخلاق خوب و با طرح بحث‌های مفید، مخاطبان را جذب می‌کنیم و برای بسیاری از آنها الگو می‌شویم. در این‌صورت حجاب ما بهترین تبلیغ برای پوشش و عفاف است؛ آن هم تبلیغ غیرمستقیمی که نتیجه‌های بسیار بهتری دارد.
در گفت‌وگو با دکتر ملیحه سادات قادری، مدرس حوزه علمیه و مشاور خانواده، چند نکته مناسب برای واعظان خانم و مخاطبان آنها به‌دست آوردیم.
- خانم‌ها برای برگزاری مجالس روضه یا برپایی کلاس‌هایی مثل آموزش احکام از خانم‌های حوزوی کمک می‌گیرند؟ چنین ساز و کاری وجود دارد؟
خانم‌های زیادی به حوزه‌های علمیه مراجعه می‌کنند تا برای جلسه‌های مذهبی که در خانه‌های‌شان برپا می‌شود، واعظ و مُبلغ دعوت کنند. واعظ خانم که به خانم‌جلسه‌ای مشهور است، نقش موثری در جلسه‌های دینی خانگی دارد. خانم‌ها می‌آیند و می‌گویند: «برای فلان جلسه یک سخنران می‌خواهیم.» ما به‌عنوان مدرسان حوزه باید پاسخگوی نیاز آنها باشیم. مسئولیت ما دقیقا از همین‌جا شروع می‌شود.
معمولا در مناسبت‌های مذهبی مانند محرم و صفر، این درخواست‌ها بیشتر می‌شود. روش من این‌طور است که همان ابتدا از خانم‌ها می‌پرسم: «جلسه شما چیست؟ از خانم‌جلسه‌ای چه چیزی می‌خواهید؟ اگر قرار است قرآن خوانده شود، چه سوره‌هایی؟ اگر قرار است دعا بخوانید، چه دعایی؟»
اینجا معمولا چند نگاه داریم که البته امروزه کمرنگ شده، اما در گذشته مهم‌تر بود. مصداقی می‌آورم که بحث برای خواننده‌ها ملموس باشد. مثلا خانم‌ها می‌گویند: «می‌خواهیم سفره حضرت اباالفضل علیه‌السلام پهن کنیم.» می‌پرسم: «منظور همان سفره‌ای است که عدس‌پلو دارد، آجیل دارد، آش، هندوانه، شیرینی و این چیزها دارد؟ خیلی هم پرخرج است؟» خانم می‌گوید: «بله، خب حاجت بزرگی داشتیم و به لطف خدا حاجت‌روا شدیم. برای همین می‌خواهیم یک سفره مفصل پهن کنیم!» به آن خانم می‌گویم: «می‌شود بگویید در کدام کتاب خوانده‌اید که برای حاجت گرفتن باید سفره حضرت اباالفضل علیه‌السلام، آن هم با این تشریفات پهن کرد؟» خانم پاسخی ندارد. می‌گوید از فلان‌خانم شنیدم که این نذر را کرده و حاجت گرفته است.
نقش من به‌عنوان یک خانم‌جلسه‌ای اینجا پررنگ می‌شود. باید طوری ذهن این فرد را نسبت به حقیقت مساله روشن کنم که دافعه‌ای نداشته باشد. مثلا به او می‌گویم حضرت اباالفضل علیه‌السلام، باب‌الحوائج است، نه به‌خاطر سفره‌های رنگین. هرجا روضه حضرت عباس علیه‌السلام خوانده شود، امام زمان عجل‌الله تعالی فرجه الشریف حضور دارد. شما جلسه‌ای بر پا کن برای احیای روضه حضرت اباالفضل علیه‌السلام، اما نه با این شکل و با این همه اسراف که معمولا آقایان از برپایی آن ناراضی‌اند. خانمی که از نظر مالی، شوهرش، او و مخارج زندگی را تامین می‌کند، با هزینه سنگین، سفره رنگین و پرخرجی برپا می‌کند که همسرش ناراضی است. این، اولین اشکال فقهی به اصل برپایی چنین جلسه‌ای است که نذر خانم باید با اجازه شوهرش باشد و نیست.
- خانم‌ها قواعد نذر را می‌دانند؟ یعنی نذر می‌کنند یا برای خداوند شرط می‌گذارند؟
البته می‌دانید که نذر، یک صیغه خاص دارد. آیا همه ما صیغه نذر را می‌دانیم یا همین‌طور برای خودمان شرط و شروطی می‌گذاریم و نذر می‌کنیم؟ به جای نذر می‌توانیم بگوییم من این تعداد صلوات می‌فرستم، ان‌شاءالله تا پایان صلوات‌ها، خدا حاجتم را می‌دهد. نه این‌که ختم صلوات را مشروط کنیم به زمانی‌که حاجت گرفتیم.
این حرف‌ها در همان ابتدا طرح می‌شود. در حقیقت از همان ابتدای کار، اصلاح افکار نادرست و سنت‌های ناپسند را شروع می‌کنیم. بعد هم قرار جلسه را می‌گذاریم، با این شرایط که پذیرایی ساده و در حد معمول باشد و مطالب مهمی درباره شخصیت مودب حضرت اباالفضل علیه‌السلام مطرح شود.
گاهی خانم‌ها سفره نذر می‌کنند برای امام معصوم، با این شرط که همه‌چیز سفره باید سبز باشد! از سفره سبز و کوکو سبزی و آش و شمع سبز و کاسه سبز و تسبیح سبز! برای چه باید خودمان را درگیر این حاشیه‌ها کنیم؟ کدام امام معصوم گفتند که اگر چنین سفره‌ای برپا کنید، به خدا نزدیک‌ترید؟ همه این کارها ظاهرا به نیت قربه الی‌الله انجام می‌شود، اما هیچ‌یک اسباب نزدیکی به خدا را فراهم نمی‌کند. تنها هدف ما، فقط رساندن علم و آگاهی با تکیه بر مستندات مذهبی و فقهی است، یعنی من در مواجهه با این خانم‌ها نظر شخصی خود را مطرح نمی‌کنم.
- به جز توجه به عدم اسراف و ریخت‌و‌پاش و بدعت در مجالس ذکر فضایل ائمه علیهم‌السلام، در شیوه برگزاری هم اعمال نظر می‌کنید؟
اتفاقا گام بعدی زمانی است که وارد جلسه می‌شویم و باید آن را مدیریت کنیم. معمولا خانم‌ها می‌خواهند جلسه با ذکر مصیبت و روضه‌ای مختصر، تمام شود. اگر مناسبت برپایی مجلس، عزاداری باشد، خانم‌ها به یک شکل عزاداری و ذکر مصیبت می‌کنند و اگر عید باشد، مولودی می‌خوانند.
متاسفانه جایگاه و شکل مولودی هم دچار انحراف شده است. خانم‌ها مجلس مولودی می‌گیرند و یک نفر را دعوت می‌کنند که بخواند و گاهی چند نفر هم با دف، خانم را همراهی می‌کنند که مجلس مثلا باشکوه شود. اگر کسی انتقاد کند، می‌گویند چرا سخت می‌گیرید؟ این همه خانم با همین دف زدن‌ها برای حضرت علی علیه‌السلام گریه می‌کنند؛ کسی کار خلاف شرع که نمی‌کند!
اما به این فکر کنید که شخصیت والای امام علی علیه‌السلام با غنای آلات لهو و لعب چه‌طور کنار هم قرار می‌گیرد؟ در فقه، جمع اضداد نداریم. مثل این‌که زمانی دست زدن در جلسه‌های مذهبی برای مردم مساله شد. البته خانم‌ها به‌واسطه شخصیت ویژه‌ای که دارند، هیجان و رویکردهای این‌چنینی را دوست دارند و با یک انحراف به ظاهر کوچک مذهبی‌ها به سمت مولودی‌هایی با این سبک و سیاق متمایل می‌شوند و غیرمذهبی‌ها هم به سمت موسیقی و رقص، که هر دو انحراف است.
نکته مهم این‌که وقتی جلسه‌های مذهبی به نام اهل‌بیت علیهم‌السلام برگزار می‌شود، نباید تیشه به ریشه اسلام بزند. بعضی می‌گویند مولودی برای جذب افراد موثر است؛ همه را نمی‌شود با سخنرانی و جلسه عزاداری جذب کرد. این حرف درست است، اما باید نگاه‌مان را به مجلس مولودی اصلاح کنیم. نیازی نیست تمام وقت جلسه به مولودی‌خوانی بگذرد. می‌توانیم چند دقیقه‌ای را هم به سخنرانی اختصاص دهیم و از این ظرفیت استفاده کنیم.
- حتی شرح و آموزش احکام هم در این جلسه‌ها ضروری به نظر می‌رسد. درست است؟
این روزها در جلسه‌های ساده خانم‌ها هم تغییر‌هایی صورت گرفته است. وقتی می‌خواهند یک خانم‌جلسه‌ای برای مجلس دعوت کنند، از تحصیلات او می‌پرسند. ولی هنوز جلسه‌های زیادی وجود دارد که توسط خانم‌های کم‌سواد اداره می‌شود و چه‌بسا احکام نادرست هم گفته می‌شود؛ آن هم احکام دین که علما می‌گویند طبق قاعده فقهی، آموزش احکام عملیه جزو واجبات است و نباید برای آموزش آن پول گرفت و بعضی هم می‌گویند تدریس احکام کار سخت و حساسی است، چون کوچک‌ترین اشتباهی در بیان احکام، باعث می‌شود یک نفر تمام عمر، تکلیف شرعی و عبادت‌هایش را اشتباه انجام بدهد. به‌همین دلیل توصیه شده احکام را از روی کتاب و سند برای مردم بخوانند.
یک روش این است که در جلسه‌ها تا سوال شرعی می‌پرسند، بگوییم لطفا یک رساله امام بیاورید، از روی رساله حکم را بخوانیم که هم مدل استفاده از رساله را به مردم یاد بدهیم و هم کتاب را همان‌جا به فرد نشان بدهیم که جواب سوال خود را دقیق و مستند بگیرد و خودش هم یک بار دیگر از روی کتاب بخواند تا بهتر در ذهنش بماند.
مردم باید یاد بگیرند که در احکام دین نباید به ذهن یک آدم، هرچند تحصیل‌کرده، اکتفا کنند. این‌طور مجالس را باید طوری جهت‌دهی کنیم که مردم به سمت افراد تحصیل‌کرده و آگاه، هدایت شوند.
نکته دیگر اخلاق سخنران و مدیر جلسه است. متاسفانه برخی خانم‌های تحصیل‌کرده مغرورند و در این جلسه‌ها ارتباط درستی با مردم برقرار نمی‌کنند، به‌همین دلیل مردم از این افراد فاصله می‌گیرند.
- چه‌طور می‌توانیم مساله‌های مردم را پیدا کنیم و با اولویت به آنها بپردازیم؟
اگر مطالعه یک خانم واعظ زیاد باشد و خودش در موضوع‌های مختلف پای درس استادان نشسته باشد، دست او برای طرح موضوع‌های مختلف در جلسه باز است، وگرنه همچنان موضوع‌های تکراری در این جلسه‌ها مطرح می‌شود.
به‌عنوان یک مُبلّغ باید میزان مطالعه خود را بالا ببریم و قدرت تشخیص مساله، شناخت مشکل مردم و جامعه را هم داشته باشیم. مساله‌های مختلف را رصد کنیم و چیزی را که مردم بیشتر با آن دست به گریبان‌اند، پیدا کنیم و در صحبت‌ها به آن گریز بزنیم که برای مردم ملموس باشد. حتی می‌توان برای انتخاب موضوع، از صاحب‌خانه بپرسیم که موضوعی را مطرح کند، یا مشخصاتی از مخاطبان جلسه به ما بدهد که بتوانیم موضوعی متناسب با روحیات و نیاز مخاطب برای صحبت انتخاب کنیم.
- ارتباط شما با مردم، طوری هست که آنها مُبلغان را بشناسند؟
باید جلسه‌های ویژه بانوان در مناسبت‌های مختلف و در مکان‌های شناخته‌شده مانند دانشگاه، حسینیه و مسجد جامع برگزار شود و در این جلسه‌ها بحث‌های کاربردی به‌صورت مصداقی برای خانم‌ها مطرح شود تا ذهن آنها از همین‌جا به سمت اصلاح جلسه‌های کوچک‌تر حرکت کند.
مثلا می‌توان تشکلی به نام «کانون مُبلغان» تشکیل داد که افراد مناسب برای حضور در جلسه‌های خانم‌ها در این کانون تایید و از راه‌های گوناگون معرفی شوند و خانم‌ها بتوانند برای جلسه‌های خود به این افراد و مراکز مراجعه کنند. حتی می‌توان نرخ و قیمت هم به تناسب تحصیلات و جایگاه و مقبولیت عمومی برای مُبلغ تعیین کنند که کسی فرصت سوءاستفاده نداشته باشد.
)