نوع مقاله : اجتماعی
چکیده تصویری
)
کلیدواژه‌ها
موضوعات
سرویس اجتماعی
نقدی بر چهره زن ایرانی در ذهن افراد جامعه و رسانه‌ها در گفت‌وگو با دکتر طاهره همیز
خانم‌ها تقصیری ندارند، الگوی موفق ندیدند
دکتر طاهره همیز؛ استاد حوزه و دانشگاه
وقتی صحبت از فعالیت‌های اجتماعی زنان که می‌شود، عده‌ای از موضع دین، مساله را از اساس نفی می‌کنند و از قول دین نظریه می‌دهند که زن را چه به این کارها؟ زن باید در خانه بنشیند و به کارهایی مثل آشپزی و بچه‌داری برسد. در مقابل این گروه، کسانی هستند که تا تریبونی پیدا می‌کنند فریاد خسران و زیان برای زنان سر می‌دهند؛ حیف که عمرتان در مطبخ هدر شد و از عواید فرهیختگی و حقوق اجتماعی بی‌نصیب ماندید! البته نظر‌های متعادلی هم وجود دارد که کم و بیش شنیده‌ایم.
دکتر طاهره همیز، استاد حوزه و دانشگاه و کارشناس مسایل خانواده است که از موضع و مبنای دین، نگاه ویژه‌ای به مساله حضور اجتماعی زن مسلمان دارد و تاکید می‌کند که اسلام، «زن خانه‌دار» را «زن در خانه» نمی‌داند و به ابعاد معنوی، اعتقادی و حضور اجتماعی او نگاه جالبی دارد.
- چرا در معرفی زنان الگو، هیچ‌وقت یک خانم خانه‌دار به‌عنوان زن معنوی، یا یک مادر موفق معرفی نمی‌شود؟ معمولا سراغ خانم‌هایی می‌روند که فعالیت اجتماعی دارند و در جامعه با عنوان‌های شغلی و منصبی شناخته می‌شوند.
متاسفانه در جامعه ایران زیاد داریم، خانم‌های اهل معنویت و زنانی که شوهرشان از آنها راضی است و بچه‌های خوبی تربیت کردند، اما هیچ وقت این نمونه‌ها را به‌عنوان زنان معنوی مطرح نکرده‌ایم. باید سراغ این خلأها برویم. این نگاه که فقط بروز اجتماعی، عامل شخصیت است، در جامعه ما جا افتاده است. حتی وقتی می‌خواهیم شخصیت حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها را تحلیل کنیم، مهم‌ترین جایی که او را شناسایی می‌کنیم، حضور اجتماعی اوست.
- منظورتان زمانی است که به مسجد می‌روند و خطبه فدکیه را می‌خوانند؟
بله، اما آیا واقعا این مهم‌ترین نکته این شخصیت بی‌نظیر است؟ یا حضرت فاطمه سلام الله علیها در یک سیر طولانی مولفه‌های عالی شخصیتی را کسب کرده که این شخصیت حالا می‌تواند خطبه فدکیه را بخواند؟ یک بار از این زاویه نگاه کنیم که چه‌طور تاثیر خطبه فدکیه حضرت فاطمه سلام الله علیها در حمایت از حضرت علی علیه‌السلام از دفاع هزار مرد بیشتر و مهم‌تر شد؟
در تاریخ ثبت شده که زبیر هم آن زمان از امام علی علیه السلام دفاع کرد، اما دفاع او به چشم نمی‌آید؛ با این‌که آن زمان شخصیت اجتماعی موثری داشت و از افراد شاخص جامعه مسلمانان بود.
باید بررسی کنیم حضرت فاطمه سلام الله علیها چه عنوان اجتماعی در جامعه نبوی آن روز کسب کرده بود که خطبه خواندن او برای مردم مهم بود. امروز فقط خطبه ایشان را می‌بینیم، ولی در منابع تاریخی ثبت شده که وقتی حضرت تصمیم گرفت به مسجد برود و خطبه بخواند، تمام شهر به‌هم ریخت.
- به هر حال ایشان، دختر پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله بودند؛ این کافی نیست؟
نه، فقط این نیست. اشتباه ما این است که فقط روی همین ویژگی سرمایه‌گذاری می‌کنیم. این فقط یکی از فاکتورهاست. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله چند همسر داشته‌اند، اما شخصیت‌های اجتماعی آنها متفاوت است. چون همسر پیغمبر بودن تنها یکی از مولفه‌هاست. صرف نسبت داشتن با حضرت، همه ماجرا نیست. حضرت فاطمه سلام الله علیها جایگاه ویژه‌ای داشتند که هرچه جست‌وجو کنید تا قبل از خطبه فدکیه این جایگاه ویژه فقط از خانواده درمی‌آید. عمده بروز ایشان تا قبل از خطبه فدکیه، مسایل اخلاقی فردی و خانوادگی است. یعنی می‌شود با رعایت وظایف فردی و خانوادگی به موقعیت و جایگاه معنوی در نگاه جامعه رسید که در وقت لزوم پرداختن شخص به مساله اجتماعی هم تاثیرگذار باشد.
- انقلاب ما با قید اسلامی که دارد، از ابتدا دنبال همین نوع نگاه بود. این نکته در صحبت‌های امام خمینی رحمت‌الله علیه درباره جایگاه زن شفاف است. چرا و از کجا از این نگاه منحرف شدیم؟ ظاهرا یک نکته این است که نتوانستیم شأن و جایگاه واقعی یک خانم خانه‌دار و یک زن خانواده را برای دختران خود تعریف و ترسیم کنیم. این مشکل از رسانه ناشی می‌شود تا دانشگاه و تریبون‌های عمومی و... یعنی شاخص‌ها اشتباه معرفی شدند. شما چه عوامل دیگری را می‌شناسید؟
یک عامل افراد و تفریط در معرفی الگو است. مثلا این‌که هنوز الگوی زنِ مومنِ خانه‌دار برای ما، زن خانه‌دار ۱۰۰ سال پیش است. وقتی می‌گوییم زن خانه‌دار، یعنی زن فقط در خانه باشد. این مهم‌ترین وظیفه است، اما تنها وظیفه نیست. زن ممکن است وظایف بی‌شمار دیگری هم پیدا کند و بسیاری جاها حق دارد، فقط بحث وظیفه نیست. مثل این‌که همه مردم وظیفه ندارند نماینده مجلس بشوند، ولی همه حق دارند که نماینده مجلس بشوند.
بسیاری از جایگاه‌ها حق زن است، اما در الگو‌هایی که معرفی کردیم سایر وظایف زن را تقریبا زیر سوال برده‌ایم. گفتیم کسی که زن خانه‌دار است، تحلیل سیاسی ندارد. آیا این درست است؟
در ادبیات امام خمینی رحمت‌الله علیه و مقام معظم رهبری تاکید می‌شود که زنان ما باید تحلیل سیاسی داشته باشند. ویژگی برجسته حضرت فاطمه سلام الله علیها این است که در عین زن خانه‌دار بودن، اوج تحلیل سیاسی را دارد، اوج جهاد اقتصادی را با مولفه‌های مختلف در سیره حضرت می‌بینیم. فقط این نیست که گندم آرد می‌کرد. اتفاقا این را اصلی‌ترین مصداق جهاد اقتصادی ایشان نمی‌دانم.
وقتی می‌گوییم زن خانه‌دار، در ذهن‌مان زنی ترسیم می‌شود که تنها در خانه نشسته و بچه را تر و خشک می‌کند. اما در الگوی اسلامی، تعریف زن خانه‌دار این نیست. زن خانه‌دار معنوی در نگاه اسلام تحلیل سیاسی دارد، در اقتصاد مشارکت دارد. مشارکت این نیست که حتما رییس یک موسسه باشد، البته ممکن است رییس هم باشد. حضرت فاطمه سلام الله علیها فدک را اداره می‌کرد و با فدک جامعه را حمایت می‌کرد.
- تعدادی کارگر داشتند که روی زمین‌ها کار می‌کردند.
بله، یک مدیریت از راه دور داشتند. سلمان هم از طرف ایشان مدیرعامل و ناظر بود و به حضرت گزارش کار می‌داد و ایشان براساس آن گزارش‌ها برای فدک برنامه‌ریزی می‌کردند. نوعی مدیریت از راه دور که به وظیفه خانوادگی هم ضربه نمی‌زد. اما آیا این الگوی زن موفق را به زنان جامعه نشان دادیم؟ سریال‌های تلویزیون را ببینید، تعریف آنها از زن خانه‌دار چیست؟ آیا در این تعریف به معنویت و نقش ویژه و سرنوشت‌ساز زن اشاره‌ای می‌شود؟
- زنی که در خانه نشسته، سبزی پاک می‌کند، غذا درست می‌کند، بچه‌ها را تر و خشک می‌کند. همین.
بله، البته برخی از این کارها هم جزو وظایف زن است. نمی‌خواهیم این موارد را نفی کنیم. اما این، تمام شخصیت زن خانه‌داری نیست که الگوی او حضرت فاطمه سلام الله علیهاست. شما الگوی زن معنوی را به دسرتی معرفی کنید، بعد ببینید که جامعه به چه سمت و سویی می‌رود.
)