اجتماعی
چند نکته درباب جایگاه و ارزش فرزند
فرزندان شما را نجات می‌دهند
استاد حسین انصاریان
اولاد؛ چه دختر و چه پسر از بزرگ‌ترین و با منفعت‌ترین نعمت‌هایى است که حضرت حق به بندگان مومنش عنایت می‌کند.
ابراهیم‌علیه السلام فرزند نداشت، از این بابت اندوهگین بود، خداوند مهربان به عبد شایسته‌اش در ایام کهولت، اسماعیل و اسحاق را مرحمت کرد. اسحاق، ریشه انبیای الهى تا زمان مسیح و اسماعیل ریشه خاتم انبیا و امامان معصوم و هزاران حکیم و عارف و فقیه است.
فرزند، نعمت فوق‌العاده‌اى است. منبع خیر است. منبع کرامت و سود دنیا و آخرت براى انسان است. البته این منافع برای انسان مومن به حقی است که به‌خاطر ایمانش، فرزندان را مومن و صالح و شایسته تربیت می‌کند.
ابراهیم به‌خاطر فرزنددار شدن به حمد کامل حق برخاست که فرزنددار شد، حمدى که با زبان، قلب، اعضا و جوارح تحقق پیدا کند، حتما کارساز است. «اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى وَهَبَ لى عَلَى الْکِبَرِ اِسْمعیلَ وَ اِسْحاقَ. اِنَّ رَبّى لَسَمیعُ الدُّعاءِ»[1] خداى را سپاس که در زمان پیرى به من، اسماعیل و اسحاق را بخشید، همانا پروردگار من شنواى دعاى بندگان است.
این آیه شریفه نشان می‌دهد چقدر فرزند جایگاه مهمى در زندگى دارد که ابراهیم به وقت پیرى از حضرت حق درخواست فرزند کرد و دعایش مستجاب شد.
زکریا هم در دوران پیرى در محراب عبادت از حضرت حق درخواست فرزند کرد: « فَهَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ وَلِیّاً یَرِثُنِی وَ یَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوب»[2] مرا از جانب خود جانشینى صالح عطا فرما که از من و آل‌یعقوب ارث ببرد.
اسحاق بن عمار از امام ششم‌علیه السلام روایت مى‌کند: شخصى گفت در داشتن فرزند بى‌رغبت بودم، تا توفیق وقوف در عرفات نصیبم شد. کنارم نوجوانى را دیدم که دعا مى‌کرد و اشک مى‌ریخت و مى‌گفت :«یا رَبِّ والِدَیَّ والِدَیَّ! فَرَغَّبَنى فِى الْوَلَدِ حینَ سَمِعْتُ ذلِکَ»[3] خداوندا پدر و مادرم، پدر و مادرم! با شنیدن دعاى او نسبت به پدر و مادرش شوق پیدا کردن فرزند در من پدید آمد.
پدران و مادران از دنیا رفته، از عبادت و مناجات و کار خیر فرزندان در صورتى‌که اهل ایمان بودند، بهره کامل مى‌برند.
فرزنددارى در اسلام
از رسول اعظم‌صلى الله علیه وآله وسلم روایت شده :«خَمْسَهٌ فى قُبُورِهِمْ وَ ثَوابُهُمْ یَجْرى اِلى دیوانِهِمْ: مَنْ غَرَسَ نَخْلاً وَ مَنْ حَفَرَ بِئْراً وَ مَنْ بَنى لِلّهِ مَسْجِداً وَ مَنْ کَتَبَ مُصْحَفاً وَ مَنْ خَلَّفَ اِبْناً صالِحاً.»[4] پنج نفر از دنیا رفته‌اند، ولى پرونده آنان بسته نشده و دائم به آنها ثواب مى‌رسد: کسى‌که درختى کاشته، چاه آبى براى بهره‌بردارى مردم حفر کرده، مسجدى ساخته، قرآنى نوشته، یا فرزندی شایسته از او به جا مانده.
امام صادق‌علیه السلام مى‌فرماید :وقتى یوسف برادر مادرى خود را دید، به او گفت چگونه بعد از من زمینه ازدواجت را فراهم کردى؟ گفت: پدرم یعقوب مرا امر کرد و گفت :«اِنْ اِسْتَطَعْتَ اَنْ یَکُونَ لَکَ ذُرِّیَّهٌ تُثْقِلُ الاْرْضَ بِالتَّسْبیحِ فَافْعَلْ».[5] اگر بتوانى فرزندانى بیاورى که زمین حق را به تسبیح و ثناى خود نسبت به پروردگار سنگین کنند، این کار را انجام بده.
حضرت سجادعلیه السلام فرمود :«مِنْ سَعادَهِ الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ اَنْ یَکُونَ مَتْجَرُهُ فى بِلادِهِ، وَ یَکُونَ خُلَطاوُهُ صالِحینَ، وَ یَکُونَ لَهُ وَلَدٌ یَسْتَعینُ بِهِ.»[6] خوشبختى مرد مسلمان در سه چیز است: محل تجارت و کسبش در شهر خودش باشد، که پس از پایان روز، نزد زن و فرزند برود. دوستانش شایسته و صالح باشند و فرزندانى داشته باشد که از کمک آنان سود جوید.
چقدر نعمت وجود فرزند با ارزش است که در قرآن مجید آمده: «وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَزْواجِکُمْ بَنِینَ وَ حَفَدَةً وَ رَزَقَکُمْ مِنَ الطَّیِّباتِ»[7] خداوند از گوهر وجود شما همسران‌تان را قرار داد و از همسران‌تان فرزندان و نوه و داماد نصیب شما کرد و روزى شما را از پاکیزه‌ها قرار داد.
امام صادق‌علیه السلام فرمود :فرزندان مسلمانان در قیامت شفاعت مى‌کنند، شفاعت آنان پذیرفته است، چون به دوازده سالگى برسند، حسنات آنان ثبت مى‌شود و چون به تکلیف برسند، گناه بر آنان نوشته مى‌شود.[8]
امام کاظم‌علیه السلام فرمود :«سَعِدَ اِمْرُوٌ لَمْ یَمُتْ حَتّى یَرى خَلَفاً مِنْ نَفْسِهِ».[9] خوشبخت شد مردى که نمرد تا فرزندى از خود دید.
سود فرزند داشتن تا جایی است که امیرالمومنین‌علیه السلام فرمود :«فِى الْمَرَضِ یُصیبُ الصَّبِىَّ اَنَّهُ کَفّارَهٌ لِوالِدَیْهِ»[10]
بیمارى فرزند کفاره گناهان پدر و مادر اوست.
رسول حق‌صلى الله علیه وآله وسلم فرمود: «اَلْوَلَدُ الصّالِحُ رَیْحانَهٌ مِنَ اللّهِ قَسَمَها بَیْنَ عِبادِه»[11] فرزند شایسته دسته گلى خوشبو از جانب خداست که بین بندگانش قسمت کرده است.
و فرمود :«اَلْوَلَدُ الصّالِحُ رَیْحانَهٌ مِنْ رَیاحینِ الْجَنَّهِ.»[12] فرزند شایسته، دسته گلى خوشبو از گل‌هاى بهشت است.
در روایت آمده: رسول خدا بر منبر مسجد مدینه در حال موعظه بود، حسن و حسین‌علیهما السلام وارد مسجد شدند، پیراهن قرمز رنگی به تن داشتند. در حال آمدن به زمین خوردند، پیامبر به‌سرعت از منبر پایین آمد و هر دو را به آغوش گرفت و سپس این آیه را تلاوت فرمود :«أَنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ وَ أَنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ».[13]
مال و اولاد شما از جانب خداوند آزمایش است، نزد حق براى شما در این آزمایش اجر بزرگ است.
سال‌ها قبل مردى به نام «حاج علی‌رضا قناتى» در تهران قناتی حفر کرد که بیش از صد سال است مردم یکى از مناطق تهران از آب آن استفاده مى‌کنند. یکى از علماى بزرگ مى فرمود، شخصى حاج علی‌رضا قناتى را به خواب دید در باغى بزرگ کنار نهرى عظیم! به او گفت: «این باغ یکى از باغ‌هاى بهشت است و این نهر هم نهر بهشتى، این هر دو به مزد آن قنات به من عطا شده، ولى کاش فرزندى داشتم که یک بار «لا اله الا اللّه» مى‌گفت و مى‌مرد؛ که بهره‌اى عظیم از اقرار او به توحید، نصیب من مى‌شد».
عشق به اولاد، بی‌بدیل است
امام صادق‌علیه السلام از رسول خدا روایت مى‌کند :«اَحِبُّوا الصِّبْیانَ وَ ارْحَمُوهُمْ.»[14] فرزندان‌تان را دوست بدارید و به آنان مرحمت کنید.
بعضى از مردم به کودکان علاقه نشان نمى‌دهند، یا اگر علاقه دارند، اظهار نمى‌کنند و در رفتار با آنان خشن، تند، و سخت‌گیرند، اینها بدانند با این روش، که غیرانسانى و غیراسلامى است، خود را از رحمت حق محروم مى‌کنند.
امام صادق‌علیه السلام فرمود :«اِنَّ اللّهَ لَیَرْحَمُ الْعَبْدَ لِشِدَّةِ حُبِّهِ لِوَلَدِهِ».[15] خداوند به بنده، به‌خاطر شدت عشق به فرزندانش رحم مى‌کند.
امام موسی کاظم‌علیه السلام فرمود :«اِنَّ اللّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَیْسَ یَغْضِبُ لِشَیْء کَغَضَبِهِ لِلنِّساءِ وَ الصِّبْیانِ».[16] خداوند بزرگ، به چیزى مانند خشمش به نفع زنان و کودکان، خشم نمى‌گیرد. خشم حق، محصول بی‌وفایی و بدرفتارى مردان نسبت به خانواده است.
امام صادق‌علیه السلام فرمود :«موسى در کوه طور به حضرت حق عرضه داشت: اَیُّ الاْعْمالِ اَفْضَلُ عِنْدَکَ؟ قالَ حُبُّ الاْطْفالِ».[17] خداوندا چه عملى در نزد تو، برترین عمل است؟ خداوند فرمود: دوست داشتن اطفال.
فرزندان را ببوسید
فتال نیشابورى که از دانشمندان بزرگ شیعه است، در کتاب ارزشمند «روضه الواعظین» از معصوم روایت مى‌کند: «اَکْثِرُوا مِنْ قُبْلَةِ اَوْلادِکُمْ فَاِنَّ لَکُمْ بِکُلِّ قُبْلَة دَرَجَةً فِى الْجَنَّةِ مَسیرَةَ خَمْسِ مِأَةِ عام».[18] فرزندان خود را زیاد ببوسید، که به هر بوسیدنى، درجه‌اى در بهشت نصیب شما مى‌شود، درجه‌اى که طول مسیر آن پانصد سال راه است.
مردى محضر رسول خداصلى الله علیه وآله وسلم رسید و گفت: «تاکنون فرزندم را نبوسیده‌ام.» حضرت فرمود: «همانا که این مرد اهل آتش جهنم است.»
در این زمینه فرقى بین دختر و پسر نیست. دختر و پسر عنایت خدا و هر دو فرزند انسان‌اند. کسانی‌که دختردار مى‌شوند و به این خاطر چهره درهم مى‌کشند، روحیه‌اى مانند روحیه اعراب زمان جاهلیت دارند و وجودشان آلوده به حماقت است. جایگاه و ارزش دختردارى در اسلام، بسیار رفیع است.
سفارش دیگرى نسبت به فرزندان از معصومین رسیده که رعایتش از نظر اخلاقى بسیار مهم است: «یُفَرَّقُ بَیْنَ الصِّبْیانِ وَ النِّساءِ فِى الْمَضاجِعِ اِذا بَلَغُوا عَشْرَ سِنینَ»[19] جایگاه خواب دختر و پسر را در سن ده سالگى از هم جدا کنید.
رسول اسلام‌صلى الله علیه وآله وسلم سفارش بسیار مهمى در این زمینه دارند که قابل توجه است :«اَلصَّبِىُّ وَ الصَّبِىُّ، وَ الصَّبِىُّ وَ الصَّبِیَّةُ، وَ الصَّبِیَّةُ وَ الصَّبِیَّةُ یُفَرَّقُ بَیْنَهُمْ فِى الْمَضاجِعِ لِعَشْرِ سِنینَ»[20] محل خواب پسر و پسر، پسر و دختر، دختر و دختر را به هنگام ده سالگى از هم جدا کنید.
آرى در یک رختخواب مصلحت نیست دو کودک پسر، یک پسر و یک دختر و دو دختر بخوابند، که دین تیزبین اسلام، این رویه را نمى‌پسندد.
امام صادق‌علیه السلام فرمود :«دَعْ اِبْنَکَ یَلْعَبُ سَبْعَ سِنینَ، وَ اَلْزِمْهُ نَفْسَکَ سَبْعَ سِنینَ فَاِنْ أَفْلَحَ وَ اِلاّ فَاِنَّهُ لا خَیْرَ فیهِ».[21] تا هفت سال کودکت را براى بازى آزاد بگذار و هفت سال بعد با تمام وجود از او مواظبت کن، اگر به قبول دین‌دارى و تربیت تن داد، تن داده، وگرنه خیرى در او نیست.
رسول حق‌صلى الله علیه وآله وسلم فرمود :«عَلِّمُوا اَوْلادَکُمُ السِّباحَةَ وَ الرِّمایَةَ».[22] به فرزندان‌تان شنا و تیراندازى یاد بدهید.
و نیز آن حضرت فرمود :«اَکْرِمُوا اَوْلادَکُمْ وَ اَحْسِنُوا آدابَهُمْ یُغْفَرْ لَکُمْ».[23] با گرامى داشتن فرزندان‌تان، و به نیکى هدایت کردن رفتارشان خود را در معرض مغفرت خداوند قرار دهید.
مالک دینار مى‌گوید: فردى بى قید و بند بودم، از اسلام خبرى نداشتم، سه بار ازدواج کردم، به خاطر نازایى زنانم، آنها را طلاق دادم، از همسر بعدى فرزندى پسر پیدا کردم، در شش سالگى او را به مکتب بردم، عصر که به خانه برگشت، دیدم بیمار است. معلوم شد اولین مطلبى که معلم به او تعلیم داده این آیه بوده :«یَوماً یجعل الولدان شیباً».[24] یعنی قیامت، کودکان را پیر مى‌کند. بیمارى او علاج نشد و از دنیا رفت. ملازم قبر او شدم، شبى در عالم خواب دیدم یکه و تنها در بیابانى مخوف قرار دارم. هیولایى عجیب و غریب به من حمله کرد، پا به فرار گذاشتم، به دیوارى رسیدم، خواستم از دیوار بالا بروم و از پشت دیوار فرار کنم و خودم را از دست آن هیولا نجات دهم، ناگهان تعدادى بچه را در حال بازى دیدم، سراغ فرزندم را گرفتم، او را صدا زدند، به او گفتم عزیزم کجایی؟ گفت بعد از مردن، مرا به کلاس قرآن برده‌اند، تا با یادگرفتن قرآن، مستحق ورود به بهشت و رحمت حق شوم. به او گفتم این هیولا چیست مرا دنبال کرده؟ گفت پدر این ظهور اعمال و اخلاق زشت توست. از ترس بیدار شدم، تمام زشتى‌ها را کنار گذاشتم، به توبه و انابه موفق شدم و در راه حق قدم گذاشتم.
رسول اللّه‌صلى الله علیه وآله وسلم می‌فرمایند: «نِعْمَ اَلْوَلَدُ اَلْبَنَاتُ مُلْطِفَاتٌ مُجَهِّزَاتٌ مُونِسَاتٌ مُبَارَکَاتٌ مُفَلِّیَاتٌ»[25] دختران چه فرزندان خوبى هستند! انسان‌هاى لطیفى که آماده انجام امور پدر و مادر خود بوده و انس‌گیرنده، بابرکت و نوازش‌دهنده هستند.
[1] آیه 39 سوره ابراهیم.
[2] آیات 5 و 6 سوره مریم.
[3] وسائل، ج 21، ص 355.
[4] بحار، ج 104، ص 97.
[5] وسائل، ج 21، ص 356.
[6] بحار، ج 103، ص 7.
[7] آیه 72 سوره نحل.
[8] بحار، ج 21، ص 355.
[9] وسائل، ج 21، ص 357 ـ 358.
[10] همان.
[11] همان.
[12] همان
[13] آِیه 15 سوره تغابن
[14] وسائل، ج 21، ص 483.
[15] همان.
[16] -وسائل، ج 21، ص 484.
[17] بحار، ج 104، ص 97.
[18] وسائل، ج 21، ص 485.
[19] وسائل، ج 21، ص 361.
[20] وسائل، ج 21، ص 460.
[21] وسائل، ج 21، ص 473.
[22] کافى، ج 6، ص 47.
[23] وسائل، ج 21، ص 476.
[24] آیه 17 سوره مزمل.
[25] فروع کافی؛ ج ۷ ص ۳۱.
)
)