)
پرونده ویژه
دکتر فضه‌سادات حسینی - پژوهشگر حوزه زنان و خانواده
اول خانواده، بعد سیاست!
اگرچه فمینیسم با جنبش حق رأی و مطالبه حق رأی، توسط زنان در غرب آغاز می‌شود، ولی از صدر اسلام بحث مشارکت زنان مطرح بوده و زنان همواره دوشادوش مردها و گاهی جلوتر از مردها نقش ایفا می‌کردند. این حرکت ادامه‌دار بود تا به انقلاب اسلامی ایران رسید. ما وقتی نظر امام خمینی(رحمت‌الله علیه)، مقام معظم رهبری و اندیشمندانی مانند شهید مطهری را مرور می‌کنیم، می‌بینیم چقدر برای پیروزی انقلاب اسلامی و نقش زنان در این پیروزی، جایگاه ویژه قائل‌اند. برای بیان شاخص‌های مشارکت سیاسی زنان در صدر اسلام، می‌توان به چند مورد اشاره کرد؛ یکی بیعت زنان با پیامبر که زنان، به‌عنوان یک حرکت اجتماعی مانند مردان بیعت می‌کردند؛ البته با آداب خاص و رعایت حرمت محرم و نامحرم. بحث دیگر، هجرت زنان است که هم از مکه به حبشه و هم از مکه به مدینه بوده. ازجمله آن زن‌ها فاطمه بنت اسد بوده است.
زن در دفاع از جامعه
بحث بعدی نقش زنان در امور دفاعی است؛ یعنی فقط به موارد منتسب به خانه خلاصه نمی‌شود. زنان در جنگ‌های پیامبر و غزوات، شرکت می‌کنند و به‌عنوان مدافع مستقیم حضور دارند. نقش‌هایی مانند امداد و پرستاری را دارند، که هم درجنگ‌های مختلف پیامبر می‌بینیم، هم در وقایع مهم تاریخی؛ مانند حادثه عاشورا.
مورد دیگر از شاخص‌های مشارکت سیاسی زنان در صدر اسلام، بخشش اموال شخصی در راه پیشرفت اسلام است که به توسعه اسلام کمک می‌کند. نمونه بارز آن حضرت خدیجه‌سلام‌الله‌علیه است. همیشه این را شنیده‌ایم که شمشیر حضرت علی‌علیه‌السلام و ثروت حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیه بود که اسلام را توسعه داد و حفظ کرد.
موضوع بعدی، تنویر افکار عمومی با سخنرانی، رایزنی سیاسی و مرثیه‌سرایی است. حضرت زهرا‌سلام‌الله‌علیه درباره خطبه فدکیه و هم در دفاع از حضرت علی علیه‌السلام به خانه مهاجرین و انصار مراجعه کردند. از طرفی؛ مرثیه‌سرایی بر مزار پیامبر را هم داریم. همچنین فرزندشان حضرت زینب سلام‌الله‌علیها در قتلگاه در روز عاشورا صحبت می‌کنند، هم سخنرانی و خطبه آتشین در کاخ یزید که فصل‌الخطاب ماجرای عاشوراست و زینب سلام‌الله‌علیها پیام‌آور عاشورا می‌شود.
حرکت‌های سیاسی زنان تازه مسلمان
موضوع دیگر، بحث مباهله، امان دادن، مشورت دادن در امور جامعه، آموزش امور و مسایل دینی و امثال اینهاست. از دیگر حرکت‌های سیاسی زنان تازه‌مسلمان، غیر از بیعت، همکاری‌هایی است که در پایگاه‌های فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی هم داشتند، مانند جنگ‌ها. به حرکت سیاسی حضرت زهرا سلام‌الله‌علیه هم که اشاره کردیم، این حرکت‌ها درباره همسران پیامبر، زنان اصحاب و حضرت زینب سلام‌الله‌علیه و بانوان کربلا هم بوده است. حال این مشارکت سیاسی چه‌طور است؟ باید سهم زنان را مانند مردان در تعیین سرنوشت سیاسی و حضورشان در عرصه‌های حاکمیت و قدرت بررسی کنیم. مشارکت سیاسی به این مفهوم است. یعنی یکی در نهاد قانون‌گذاری، نهاد قضایی، نهاد اجرایی، انتخابات و همه‌پرسی، شرکت در تشکل‌ها و احزاب سیاسی، نقد و تلاش در جهت تغییر یا اصلاح حاکمیت و روندهای موجود سیاسی است؛ یکی هم نظارت و کنترل بر مواضع رفتار حکومت است، که اتفاقا در برخی از اینها، زنان می‌توانند موثرتر عمل و ایفای نقش کنند.
درباره صلاحیت، شایستگی و حق زنان در سهم‌گیری و ایفای نقش در تاریخ، می‌توان به مواردی اشاره کرد. مثلا درباره امور سیاسی، قدرت و حاکمیت، نمونه بارزی در قرآن اشاره شده؛ آیات 23 تا 44 سوره نمل، ماجرای ملکه سبا را به عنوان یک زن هوشمند و با درایت بیان می‌کند که حاکم یک سرزمین است و با دعوت حضرت سلیمان، به یکتاپرستی رومی‌آورد. آیه 12 سوره ممتحنه، درباره بیعت زنان با پیامبر است. در موضوع قانون‌گذاری هم نمونه‌هایی در قرآن داریم. مانند آیه «و امرهم شوری بینهم» که به صورت عام گفته شده است. وقتی به قرآن، آیات و روایات مراجعه می‌کنیم، می‌توانیم نمونه‌ها و مصادیقی را برای دستگاه قضایی، نظارت بر رفتار حکومت و حق مشارکت سیاسی عام پیدا کنیم. همین برداشت‌های قرآنی و برداشت‌هایی که در روایات هم، متناظر آن دنبال می‌شود، در سیره معصومین هم می‌بینیم و دنبال می‌کنیم. همه اینها به 1400 سال بعد و به انقلاب اسلامی هم می‌رسد. وقتی سخنان امام و مقام معظم رهبری را مطالعه می‌کنیم متوجه می‌شویم که این موضوع را به صورت دقیق بیان می‌کنند.
با بررسی آیات و روایات می‌توان به این موضوع می‌رسیم که مساله خانواده بر امور سیاسی، اولویت دارد. در خانواده، بحث اصول حاکم بر خانواده را داریم. موضوع اصل تقدم اخلاق بر حقوق، مطرح می‌شود که اخلاق بر همه‌چیز حاکم است؛ حقوق و امثال اینها برای زمانی است که چارچوب‌های اخلاقی کاربرد ندارد و مجبوریم برای حل بن‌بست‌ها، سراغ مسایل حقوقی برویم، وگرنه دائما توصیه‌های اخلاقی مطرح می‌شود.
زنان در سرنوشت سیاسی دخالت دارند
در بحث مشارکت سیاسی زنان، همان‌طور که سخنان امام خمینی رحمت الله علیه، مقام معظم رهبری و نظرات شهید مطهری را می‌بینیم، درمی‌یابیم که بعد از تعریف همه نقش‌ها، اولویت با خانواده است. یعنی در همه مراحل مشارکت سیاسی، اولویت با خانواده است. نتیجه می‌گیریم، دیدگاه قرآن، این است که زن را هم مانند مرد، بدون هیچ تفاوتی در سرنوشت سیاسی و در دستگاه حاکمیت و قدرت دخیل می‌داند و در این زمینه مانعی وجود ندارد. در ساختار جامعه و روابط مرد و زن، برای خانواده اهمیت ویژه‌ای قائل است. حفظ و تداوم خانواده برای قرآن و دین اسلام، جایگاه و اهمیت متمایزی دارد. در کنار اینها، می‌گوید زن و شوهر می‌توانند با جایگاه محوری خانواده، در حقوق و مسئولیت‌های اجتماعی هم سهیم باشند و نقش ایفا کنند، اما آسیبی به نهاد خانواده نرسد که باعث سست شدن و فروپاشی خانواده نشود.
پس مساله اصلی و مهم را فدای نقش‌های دیگر نکنیم. حضرت آقا هم در دیدار با بانوان این‌طور فرمود: «در قضیه انتخابات، شما بانوان و خانم‌های عزیز می‌توانید نقش ایفا کنید. مهم‌ترین نقش شما هم در داخل خانه است؛ مادرها می‌توانند نقش ایفا کنند، فرزندان و همسر را وادار کنند در زمینه انتخابات فعال باشند و درست تحقیق کنند. زن‌ها در برخی مسایل شناخت اشخاص و راهبردها و جریان‌ها، دقیق‌تر و ظریف‌تر از مردها نگاه می‌کنند؛ لذا در شناخت نامزدهای انتخاباتی و در حضور پای صندوق‌ها، هم در داخل خانه و هم در خارج خانه، می‌توانید موثر باشید و نقش ایفا کنید.»
حضور و مشارکت حداکثری به مدد زن‌ها
مشارکت حداکثری و این‌که حتما همه، پای صندوق‌های رأی بیایند و نقش زنان و مادران برای این‌که همسران و فرزندان‌شان را برای این مشارکت تشویق کنند، موضوع دیگری است؛ اما همیشه مشی امامین انقلاب این موضوع بوده که بر حضور و مشارکت حداکثری، تاکید می‌کنند. اما وقتی می‌خواهیم صرفا بحث مشارکت سیاسی زنان را مطرح کنیم، حتی در صحبت‌های اخیر حضرت آقا، بحث قوانین را مطرح می‌کنند. خشونت علیه زن را مطرح می‌کنند و همه اینها، مسایلی است که اگر زنان درست مشارکت کنند، با توجه به سبقه تاریخی که داریم، اتفاقا می‌توانند مسایل خود را بهتر حل کنند. اگر ما مشارکت زنان را نداشته باشیم، نمی‌توانیم مسایل مربوط به زنان را حل کنیم.
اگر بانوان در عرصه قانون‌گذاری و در عرصه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی با حفظ بنیان خانواده نقش ایفا نکنند، قاعدتا نمی‌توانند کار خاصی انجام دهند. مثلا یک زن، بهتر می‌تواند خشونت علیه زن دیگر را درک کند. صرف مشارکت، یک نکته است و این‌که زنان باید باشند تا مسایل زنان و خانواده را با نگاه زنانه پیگیری کنند، موضوع دیگری است.
)