پرونده ویژه 

دکتر سمیرا نصیرزاده، دیپلمات وزارت امورخارجه و اداره کل امور حقوق بشر و زنان

 زنان ایرانی، سهمی از دیپلماسی ندارند

مشارکت سیاسی زنان کشور کمتر از 10 درصد است

 مشارکت سیاسی، یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های توسعه جوامع و کشورها در نظر گرفته می‌شود و همه کشورها درصدد افزایش مشارکت سیاسی اقشار مختلف جامعه هستند. در این میان، زنان به‌عنوان نیمی از نیروی انسانی جامعه که نیمه دیگر را تقویت می‌کند، نقش مهمی در این زمینه ایفا می‌کنند. از سوی دیگر عدم مشارکت سیاسی زنان، یکی از نشانه‌های توسعه نیافتگی جوامع در سطح جهانی در نظر گرفته می‌شود. آمار جهانی در این زمینه، لزوم فراگیری مشارکت زنان در دیپلماسی و سیاست را به‌خوبی نشان می‌دهد. در ادامه، به بررسی کمی وضعیت مشارکت زنان در سیاست و دیپلماسی در کشورهای مختلف می‌پردازیم و دو شاخص را مدنظر داریم. شاخص اول، تعداد کرسی‌های تصاحب شده در پارلمان‌های کشورها، یا همان حضور زنان در مجالس ملی است. شاخص دوم، تعداد سفیران زن و نسبت آن به کل سفرای هر کشور است. آماری که از این شاخص‌ها، یعنی مشارکت زنان در مجالس ملی و دیپلماسی در 30 کشور جهان به دست آمده، تصویر دقیقی از وضعیت فعلی کشورها در زمینه مشارکت زنان در سطوح بالا، به ما نشان می‌دهد؛ بعد از آن وضعیت فعلی ما را مشخص خواهد کرد و راهکارهای بهبود این مساله در کشور خودمان ارایه می‌شود.

سهم زنان در مجالس ملی و دیپلماسی در سال 2022 

30 کشور از نقاط مختلف جهان در این بررسی‌ها انتخاب شده‌اند؛ که به‌عنوان نمونه به برخی اشاره می‌شود. ضمن اینکه این شاخص‌ها، در سال 2022 اندازه‌گیری شده است.

در سوئد، شاخص سهم زنان از کرسی‌های پارلمان 3/47 درصد است. آفریقای جنوبی 2/35 درصد، چین 9/24 درصد و کشور عراق با 2/25 درصد مشارکت در پارلمان ملی، مشارکت خوبی دارد. ترکمنستان 25 درصد، امارات متحده عربی 5/22 درصد، ونزوئلا 2/22 درصد، پاکستان 2/19درصد، عربستان سعودی 9/19 درصد، ترکیه 4/17 درصد، آذربایجان 8/16 درصد، مالزی 4/19 درصد، قطر 8/9 درصد، ایران 9/5 درصد و کویت با 6/4 درصد، وضعیت پایین‌تری بین این کشورها دارد. با توجه به این شاخص، وضعیت کشور ما حدود 6 درصد است. تعداد کرسی‌های تصاحب شده توسط مردان 94درصد است و جایگاه ما بین تمام کشورها در سطح بین‌المللی، در جایگاه 178 است و جزو 22 کشوری هستیم که زیر 10 درصد مشارکت زنان را داریم.

حال، شاخص در سایه را در کشورهای اسلامی مورد بررسی قرار می‌دهیم. این شاخص تعداد و درصد پست‌های زنان در هیأت دولت کشورها را نشان می‌دهد. عمان با 3 نفر خانم در کابینه دولت، 15درصد را به خود اختصاص داده و در جایگاه 126 قرار دارد. کویت در جایگاه 135، ایران با یک خانم در کابینه دولت، جایگاه 177 را دارد، قطر در جایگاه 98، مصر در جایگاه 98، بحرین در جایگاه 85، اندونزی در جایگاه 92، امارات متحده عربی در جایگاه 104 و عراق در جایگاه 128 قرار دارد. عربستان سعودی و آذربایجان چون هیچ خانمی در کابینه ندارند، رتبه 182 را به خود اختصاص داده‌اند.

شاخص سهم زنان در دیپلماسی در سال 2023

شاخص سهم زنان در دیپلماسی در 30 کشور در سال 2023 هم مورد بررسی قرار گرفته؛ برخی از آنها را مرور می‌کنیم. سوئد با 50 درصد در جایگاه دوم بعد از کانادا قرار دارد. افریقای جنوبی با 2/40درصد در جایگاه چهارم، چین با 3/11درصد در جایگاه سی و دوم، عراق با 5/9 درصد در جایگاه پنجاه و سوم و ایران با 5/3 درصد در جایگاه شصت و سوم قرار دارد. کویت با 4/1درصد در جایگاه شصت و هفتم و عمان با 5درصد در جایگاه شصت و یکم قرار دارند.

وضعیت کشورمان در بررسی درصد حضور سفیران زن کشورهای اسلامی عدد 5/3 درصد را نشان می‌دهد. عمان 5درصد، مالزی 5/12درصد، ترکیه 5/25درصد، اندونزی 13درصد، نیجریه 5/19درصد و عراق 5/9 درصد است که این شمای کلی از کشورهای اسلامی است، که تعداد سفیران زن آن‌ها و درصدشان را مشخص می‌کند.

اگر بخواهیم سطح دیپلماسی را در مناطق مختلف جهان مقایسه‌ کنیم، داده‌های آماری سال 2023 حاکی از پیشرفت زنان از سال 2018 به بعد است. بسیاری از کشورها بعد از سال 2018، وقتی دیدند آمارشان پایین است، تعداد سفیران یا تعداد وزیران زن در کابینه را افزایش دادند. این وضعیت باعث شد پیشرفت در این کشورها صورت بگیرد؛ اما بررسی‌ها نشان می‌دهد در جهان، زنان وضعیت مطلوبی در این زمینه ندارند. براساس داده‌ها فقط 6/21 درصد از سفرا و روسای نمایندگان را در جهان، زنان به خود اختصاص می‌دهند که باز هم با وضعیت مطلوب جهانی فاصله دارد.

مقایسه مشارکت سیاسی زنان در خاورمیانه و آفریقا و اروپا

دو منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و منطقه اروپا را بررسی کردیم تا ببینیم وضعیت مشارکت سیاسی زنان در دیپلماسی، چگونه است. در اروپا، زنان 28 درصد و در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا 10درصد را زنان به خود اختصاص داده‌اند که پایین‌ترین میزان مشارکت، مربوط به خاورمیانه و شمال آفریقاست. آمار مربوط به سال 2023 نشان می‌دهد حضور زنان در مجلس ملی بین این دو منطقه، با 3/16درصد باز هم به خاورمیانه و شمال آفریقا تعلق دارد.

از آن طرف، حضور زنان در مجلس ملی بین این دو منطقه با 3/16درصد باز هم به خاورمیانه و شمال آفریقا برمی‌گردد که این آمار مربوط به سال 2023 است.

در سال 2023، سازمان ملل متحد اعلام کرد که برای اولین بار، زنان در تمام پارلمان‌های ملی حضور دارند. باوجود این آمار مثبت، که نشان از افزایش و رشد در این زمینه دارد، اتحادیه بین‌المجالس IPU، اعلام کرد که با روند افزایش فعلی در سطح جهان، 80 سال طول خواهد کشید تا برابری نسبی در سهم زنان و مردان از کرسی‌های مجالس ملی محقق شود. این برابری به معنی 50 -50 نیست؛ بلکه به معنای یک عدد معقول است که هشتاد سال به طول می‌انجامد.

جمع بندی و راهکارها

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، زمینه مساعدی برای مشارکت سیاسی زنان فراهم شد، اما در عمل، اهداف انقلاب در زمینه نقش و جایگاه واقعی زنان در مدیریت کلان جامعه، آن‌چنان که شایسته جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان قدرت منطقه و ام‌القرای جهان اسلام است، هنوز تحقق نیافته. در بیانیه گام دوم انقلاب برای ایجاد تمدن نوین اسلامی، مشارکت تمام اقشار در جامعه ضروری است و دستیابی به این مهم، با افزایش مشارکت سیاسی زنان و از میان برداشتن شکاف‌ها، تسریع خواهد شد.

براساس آمار جهانی، رتبه جمهوری اسلامی در عرصه‌های سیاسی و دیپلماسی مشارکت زنان، پایین است. حتی از برخی کشورهای مسلمان منطقه نیز در جایگاه پایین‌تری قرار دارد. باتوجه به هجمه‌های تبلیغاتی که علیه ایران وجود دارد، اتخاذ تصمیم‌هایی مبنی بر افزایش کمّی مشارکت سیاسی زنان در عرصه سیاسی و دیپلماسی، وجهه بین‌المللی و منطقه‌ای کشورمان را ارتقا می‌دهد.

 می‌توان با اختصاص کرسی‌های خاص زنان، در مجالس شورای اسلامی که قابل تصاحب توسط مردان نیست (در پاکستان این کار در حال انجام است). مثلا با اختصاص 30 کرسی نمایندگی مجلس شورای اسلامی به بانوان، رتبه جمهوری اسلامی ایران که در جهان 178 است، به زیر 100 ارتقا خواهد یافت.

طبق مواردی که پژوهشگران اجتماعی به آن می‌پردازند، زنان سیاست‌مدار بیشتر از مردان سیاست‌مدار، علایق زنان را نمایندگی می‌کنند؛ پس با افزایش تعداد کرسی‌های زنان در مجلس شورای اسلامی، زمینه تصویب قوانین در خصوص اولویت‌های شهروندان زن، افزایش پیدا می‌کند.

نتایج شاخص حضور زنان در دیپلماسی در سال 2023، سهم کم زنان در تصاحب مقام سفیر را به ما نشان می‌دهد و سهم کشور ما هم به نسبت مردان پایین است. در جمهوری اسلامی ایران، موانع ساختاری سیاسی، فرهنگی و اجتماعی موجب شده بانوان، در یک فرآیند بلندمدت در عرصه دیپلماسی و سیاسی کمرنگ‌تر ظاهر شوند. بنابراین برداشتن این موانع، نیاز به فعالیت فرهنگی دارد تا با بهینه‌سازی، تسریع و ساده‌سازی کمیت‌ها و کیفیت‌ها، مشارکت بانوان در عرصه سیاسی و دیپلماسی ارتقا یابد.