)
اجتماعی
آیا تغییر جنسیت یک واقعیت است؟
350 استفتا فقهی برای یک مساله جنجالی
حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدمهدی کریمی‌نیا
عضو هیات علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم
درباره مساله «تغییرجنسیت» تعریف‌های متفاوتی وجود دارد. تغییرجنسیت، عبارت است از عمل جراحی در اندام تناسلی به‌گونه‌ای که یک مرد به زن، یا یک زن به مرد تبدیل شود. یا این‌که فرد دوجنسه به مرد یا زن تبدیل شود، یا زن و مردی به جنسیتی خنثی تبدیل شود. یا به‌وسیله عمل جراحی، جنسیت واقعی یک فرد ظاهر شود. این‌ها مصادیق مختلف عمل جراحی است که اتفاق می‌افتد.
تغییرجنسیت با مفاهیمی مانند تغییر ژنتیک، تغییر کروموزوم، تعیین جنسیت قبل و بعد از بارداری متفاوت است. حتی با تعیین جنسیت درباره انسان‌های خنثی هم تفاوت دارد. این‌که گفته شود کسی دارو خورده و تغییرجنسیت حاصل شده؛ چنین چیزی وجود ندارد. ممکن است برخی بگویند کسی هیپنوتیزم شده و تغییرجنسیت داده، چنین چیزی هم امکان‌پذیر نیست. این عمل جراحی، روی اندام تناسلی انجام می‌شود که مقدماتی مانند هورمون‌درمانی و مراحل دیگری دارد.
تغییرجنسیت موضوع جدیدی است که بحث و بررسی‌های فقهی آن از حدود 60سال قبل آغاز شده است. بحث‌های عمل جراحی هم کمتر از یک قرن است. اگر بخواهیم سابقه‌ای برای تغییرجنسیت بیان کنیم، می‌توان از «مبدل‌پوش‌ها» نام برد. در زمان پیامبر کسانی بودند که لباس مبدل می‌پوشیدند. مردانی که لباس زنانه می‌پوشیدند و برعکس. مبدل‌پوش‌ها مورد لعن پیامبر بودند. افرادی که لباس جنس مخالف را از روی اغراض مختلف می‌پوشیدند. مباحثی مانند انسان‌های خنثی، دوجنسه‌ها، لواط و مساحقه هم می‌تواند پیشینه داشته باشد. اما چون در گذشته امکان عمل جراحی وجود نداشت، بنابراین تغییرجنسیت به معنای امروزی انجام نمی‌شد.
در مسایل فقهی درباره افراد خنثی (مشکل و غیرمشکل)، بحث تعیین جنسیت را داریم؛ این‌که چگونه باید تعیین جنسیت شوند. یعنی معلوم شود مرد است یا زن و قبل از ازدواج باید تعیین جنسیت شوند. همچنین درباره مباحثی مانند ارث برای افراد خنثی، مسایلی در فقه وجود دارد.
تاریخچه فقهی تغییر جنسیت
نگارش کتاب «تحریرالوسیله» امام خمینی‌رحمت‌الله علیه در سال1343 انجام شد. امام این کتاب را 60 سال پیش در ترکیه نوشتند و چهار سال بعد، آن را در نجف چاپ کردند. امام در این کتاب، ده مساله درباره تغییرجنسیت بیان کردند. بحث جواز عمل را به‌عنوان اولین مساله مطرح کردند. امام خمینی این کتاب را در نجف چاپ کردند، اما وقتی وارد ایران شدند، فتوای ویژه‌ای برای فردی به نام «فریدون ملک‌آرا» صادر کردند. بنده با این فرد، دو بار ملاقات داشتم که به من گفت از امام فتوا دارم. تعجب کردم چگونه او فتوا دارد! بعد از بررسی و صحت این فتوا، مشخص شد امام سال1364 برای این فرد (فریدون) فتوای جدیدی مبنی‌بر جواز عمل را صادر می‌کنند.
از سال1364 به بعد، مقاله‌های فقهی متعددی را از فقهای معتبر خوانده‌ایم. علاوه‌بر این، حدود 350 استفتا فقهی در زمینه تغییرجنسیت داریم. من هم در کتابی با عنوان «تغییرجنسیت از منظر فقه و حقوق»، بخش زیادی از استفتائات را آورده‌ام.
فتوای امام بسیار واضح، روشن و بدون شرط و شروط است. اما این فتوا مورد انکار عده‌ای واقع شد. امام می‌فرمایند ظاهر آن است که حرام نیست (یعنی جایز است) تغییر جنسیت مرد به زن با عمل جراحی و برعکس. همین‌طور حرام نیست عمل در خنثی که با عمل جراحی به مرد یا زن تبدیل شود. فتوای امام این است که تغییرجنسیت با تجویز طبیب مورد اعتماد، اشکال شرعی ندارد.
جنسیت واقعی چیست؟
درباره جنسیت، در پزشکی چند دیدگاه مطرح است. برخی ملاک را کروموزوم و بعضی هورمون می‌دانند. برخی هر دو را رد کرده‌اند و معیار را تصور فرد می‌دانند که آیا فردی، خودش را مرد و یا زن می‌داند. اما ملاک در فقه، اندام تناسلی است و این دیدگاه، مورد تایید حدود 80درصد پزشکان است. دلیل آن هم مشخص است. اگر بخواهند جنسیت را تغییر بدهند، نه هورمون را تغییر می‌دهند، نه کروموزوم را و نه تصورات فرد را می‌توانند تغییر بدهند. باید روی اندام تناسلی، عمل جراحی انجام دهند. پس پزشک پذیرفته که جنسیت فعلی باید با عمل جراحی تغییر پیدا کند.
)