ادب و هنر 

طاهره بابایی

این روضه‌ها بوی تو را می‌دهند

 روضه‌های خانگی فقط مراسم نیست، یک آموزش است

همه‌چیز از یک همراهی مادرانه شروع شد. زمانی که «طاهره بابایی» دانشجو بود برای انجام پروژه عکاسی، سوژه روضه‌های خانگی را انتخاب کرد و مادرش، در این مسیر با او همراه شد. محرم سال گذشته، مادر از دنیا رفت و این همراهی ناتمام ماند. عکس‌های او بوی مادرش را می‌دهد و خاطره این همراهی را برایش زنده نگه می‌دارد.

 بابایی، متولد 1365 در دانشکده خبر عکاسی خوانده است. با این‌که در دبیرستان، رشته علوم تجربی خوانده، اما در کنکور هنر شرکت کرد، چون به عکاسی علاقه داشت. می‌گوید: «وقتی دانشجو بودم با مادرم به روضه می‌رفتم و سوژه‌های عکاسی‌ام، روضه‌های خانگی بود. شروع کار درباره روضه‌های خانگی با مادرم رقم خورد. بیشتر سوژه‌های عکاسی را در هیات‌ها و روضه‌هایی پیدا می‌کردم که همراه مادرم می‌رفتم. از وقتی وارد فضای کار حرفه‌ای شده‌ام، بیشتر سوژه‌های مذهبی را عکاسی کرده‌ام.

یکی از علاقه‌مندی‌های عکاسان خبری مستند این است که از واقعیت‌های روز جامعه عکس بگیرند و هر اتفاقی برای‌شان یک نشانه برای عکاسی است؛ این‌که یک موضوع در موقعیت حاضر، اهمیت دارد و توسط مخاطب دیده می‌شود. محرم سال1398 دوست داشتم برای محرم، کاری جدید ارایه کنم. تصمیم گرفتم از بانیان روضه عکاسی کنم. بانیان قدیمی روضه‌ها را جست‌و‌جو می‌کردم تا از آن‌ها عکاسی کنم و به‌عنوان چهره ماندگار از آن‌ها یاد شود. برای این کار به منازلی که روضه خانگی برگزار می‌شد، رفتم و از بانوانی عکس گرفتم که سال‌ها، بانی روضه و مراسم عزاداری بودند.

سال بعد هم دوستانم تشویقم کردند این کار را ادامه بدهم، اما با شیوع ویروس کرونا در کشور، فضای برپایی روضه‌ها تغییر کرد. شیوه برگزاری این مراسم تغییر کرد و من تصمیم گرفتم سراغ روضه‌های خانگی بروم. خانم رحمانی هم همراه با من روضه‌های خانگی را عکاسی می‌کردند و تصمیم گرفتیم سوژه روضه‌های خانگی را با هم ادامه بدهیم.

قبلا وقتی در ایام محرم در یک خیابان قدم می‌زدم، چند خانه را می‌دیدم که روضه برگزار می‌کردند، اما با وجود کرونا دیگر کسی نمی‌توانست به سبک و سیاق قبلی مراسم عزاداری برپا کند و کار برای ما هم سخت شده بود. به دوستان پیام دادیم، در فضای مجازی اطلاع رسانی کردیم اگر کسی از روضه خانگی باخبر شد، به ما اطلاع دهد. از صبح زود برای پیدا کردن سوژه عکاسی بیرون می‌رفتیم، به محله‌های مختلف سر می‌زدیم تا بتوانیم از روضه‌های خانگی عکس بگیریم. مسیر زیادی راه می‌رفتیم، اما برخی خانه‌ها دیگر روضه نداشتند، یا اجازه عکاسی نمی‌دادند. با وجود همه این مشکلات توانستیم مجموعه‌ای از عکس‌های روضه خانگی را جمع‌آوری کنیم و به نمایش بگذاریم.

خانه‌های سیاه‌پوش برای عزاداری 

همیشه فضای روضه خانگی از نظر ثبت تصویر برایم بسیار متفاوت است. با وجود این‌که در تکیه‌های بزرگ یک فضای نظم‌یافته حاکم است و سوژه‌ها به‌سرعت عکاسی می‌شوند، اما در روضه خانگی، فضای خانواده حکمفرماست. روضه خانگی در فضایی است که مادر کنار فرزند خود حس خانواده را ایجاد می‌کند و وجود همسایه‌ها و دوستان حس گرمی و محبتی را در فضا به وجود می‌آورد که قابل مقایسه با مجالس و هیات‌های بزرگ عزاداری نیست. شاید برخی بر این باورند که در تکیه‌ها و هیات‌ها، هم مداحان مشهور حضور دارند و می‌توان عزاداری خاصی انجام داد و هم سوژه‌های خاصی را می‌توان برای عکاسی پیدا کرد، اما من روضه در خانه‌ها را بیشتر ترجیح می‌دهم. کسی که خانه‌اش را برای عزاداری امام حسین‌علیه‌السلام سیاه‌پوش و فضای خانه را به روضه خانگی تبدیل می‌کند، حس و حال خوبی به مردم و مخاطب می‌دهد و بافت متفاوتی را ایجاد می‌کند.

نقطه اشتراک روضه‌ها

تنها چیزی که در همه روضه‌ها به صورت مشترک دیده می‌شود این است که در این مراسم با وجود افراد و عقاید مختلف، عشق و علاقه به امام حسین و اهل بیت‌علیهم‌السلام وجود دارد. دیگر شمال و جنوب شهر معنا ندارد. ممکن است وارد خانه‌ای شوید که بانی مراسم با حداقل امکانات، مراسم روضه را برگزار می‌کند؛ فقط به‌خاطر علاقه به اباعبدالله است. خانه‌هایی هم هستند که با ورود به آن متوجه می‌شوید که فضا و دکور خانه با روضه خانگی تناسبی ندارد، اما بانی مراسم طوری از علاقه و محبت به امام حسین‌علیه‌السلام صحبت می‌کند که شاید باورپذیر نباشد. عشق به امام حسین‌علیه‌السلام فراتر از چیزی است که از ظاهر افراد بتوان قضاوت کرد.

وقتی به کربلا رفتم، با این‌که عزاداری عراق با ایران متفاوت است، اما علاقه‌ای در دل‌شان از زائران وجود دارد که دلنشین است. این‌که زائران را به خانه‌های‌شان دعوت و از آن‌ها پذیرایی می‌کنند. با این‌که ما را نمی‌شناسند و هموطن‌شان نیستیم. تنها نقطه وصل با آن‌ها، امام حسین‌علیه السلام است و آن‌ها به ما احترام بیشتری می‌گذارند.

یک میراث خانوادگی

همه ما از کودکی با فضای روضه خانگی آشنایی داریم و عکاسی از این مراسم می‌تواند باعث احیای این سنت شود. عکس، همیشه بر مخاطب تاثیر می‌گذارد. ممکن است بانیان روضه‌ به‌واسطه این‌که در منزل‌شان مراسم برگزار می‌کنند، اصلا دیده نشوند، اما ثبت تصویر از آن‌ها چهره‌ای ماندگار می‌سازد. متاسفانه برخی از بانیان مراسم، چند دهه روضه برپا کرده‌اند، اما تعداد محدودی از همسایه‌ها، از این روضه‌ها اطلاع دارند.

روضه خانگی فقط برگزاری مجلس عزاداری نیست، بلکه یک آموزش است. برپایی مراسم در خانه، آموزش مادر به فرزندان و تربیت معنوی و دینی آن‌هاست. خانواده از خانه شروع می‌شود و مادر است که در خانه، بچه‌ها را تربیت می‌کند. در خانه‌ای که روضه برپا می‌شود فرزندان یاد می‌گیرند آن‌ها هم بانی مراسم سوگواری اهل‌بیت باشند و این مسیر را ادامه دهند. اگر فقط به هیات‌ها اکتفا کنیم، آموزش در خانه کور می‌شود. افرادی که سال‌هاست در منزل روضه برپا می‌کنند تحت تربیت پدر و مادر، این کار را انجام می‌دهند و به‌نوعی میراث خانواده است. روضه‌هایی که بانوان در خانه برپا می‌کردند، پر از خیر و برکت بود. کنار روضه، اتفاق‌هایی می افتاد که الان کمرنگ شده است. جمع‌آوری کمک برای نیازمندان، حل مشکلات همسایه‌ها، تهیه جهیزیه و حتی بسیاری از ازدواج‌ها از دل همین روضه‌های خانگی انجام می‌گرفت و این‌ها از برکات روضه امام حسین علیه‌السلام است.