)
پرونده ویژه
الگوی سوم و تقابل با تحجر و فمینیسم
دکتر فاطمه قاسمپور
نماینده سابق مجلس شورای اسلامی
انقلاب اسلامی نگاه متفاوت و رویکرد ممتازی نسبت به مساله زن دارد. سوال اینجاست آنچه در این گفتمان وجود دارد، چیست و چقدر توانستهایم گفتمان اصیل انقلاب اسلامی را در عرصه سیاستگذاری وارد کنیم؟ این، مهمترین مولفهای است که امروز باید به آن پرداخته شود. در انقلاب اسلامی، رویکرد امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب اسلامی آحاد جامعه و زنان تکلیف و مسئولیت اجتماعی در قبال نظام اسلامی دارند.
در دنیای سنت، مواردی از کنشگری زنان وجود دارد مانند تلاش زنان برای تاسیس بانک ملی، قیام تبریز، قیام تنباکو و... اینها نمونههایی از کنشگری زن سنتی هستند. اما آنچه در انقلاب اسلامی اتفاق افتاد، آن است که این مسئولیت و کنشگری اجتماعی بهعنوان یک اصل مهم مورد توجه قرار گرفت. یعنی زن مسلمان انقلابی تکالیفی در قبال نظام اسلامی دارد و در این عرصهها نقشآفرینی میکند. زن مسلمان کسی است که در راهپیمایی شرکت میکند. زنی است که در زمان دفاعمقدس نهتنها از جبههها پشتیبانی میکند، بلکه غالبا شاهد حضور مستقیم زنان در جنگ هستیم؛ بهعنوان پزشک و پرستار و عکاس و رزمنده. اینها نشان میدهد مسئولیت اجتماعی و کنشگری در قبال نظام اسلامی بهعنوان دالّ مفهومی مهم در انقلاب در حال مفصلبندی است. از همه مهمتر اینکه این کنش مسئولانه با رعایت عفاف و حجاب و عدم اختلاط و نفی اُبژگی جنسی دنبال میشود.
نسبت میان این دالهای گفتمانی و عرصه سیاستگذاری چیست؟ عرصه سیاستگذاری را مطالعه کنید. از برنامههای توسعهای کشور و قانونگذاری که در کشور اتفاق افتاده، نسبت میان این دالها و قوانینی که در کشور وجود دارد را بررسی کنید؛ چه نسبتی در این رویکردها و برنامهریزی اجتماعی در کشور دیده میشود؟
خلأ این نگاه و رویکرد الگوی سوم، در حوزه قانون و اجرا در کشور جدی است و نتیجه این میشود که بعد از چهل و چند سال، درباره مسیر میانه تحجر و فمینیسم گفتوگو میکنیم. در حالیکه گفتمان انقلاب اسلامی در تغایر جدی با تحجر و غربگرایی است. با مطالعه متوجه میشویم در برخی از ادوار به ورطه فمینیسم افتادهایم. در برخی ادوار در ورطه نگاه سنتی به زن افتادهایم، چرا این اتفاق افتاده؟ چرا با این وضعیت مواجهیم؟
حضرت آقا بیش از یک سال پیش درباره مساله حضور زنان در حکمرانی صحبت کردند. سوال اینجاست که در این مدت، کدام جمع نخبگانی در حوزه زنان یا افرادی که خود را متعلق به این گفتمان میدانند یا آنان که خود را سرباز رهبری میدانند و میگویند تمام دغدغهشان فرمایشات رهبری است، این مساله را جدی گرفتهاند؟ بار دیگر در آبان ماه رهبر معظم انقلاب، درباره خانم دباغ فرمایش قابلتوجهی داشتند. جملهای که حضرت آقا به کار بردند این بود: «خانم دباغ، تصویر زن در نظام اسلامی است.» این تصویر تا چه اندازه مورد بحث و گفتوگو و توجه جریان انقلاب قرار گرفت؟ ایشان درباره ضرورت رفع ظلم به زن، تأمین امنیت زنان و... بهصورت مصداقی بارها صحبت کردهاند.
مهمترین مساله امروز، این است که برای رویکرد انقلاب اسلامی در موضوع زن، جریان اجتماعی ایجاد نکردهایم. ما نتوانستهایم جریان الگوی سوم را بهعنوان یک جریان عمومی معرفی کنیم. نتوانستهایم خصلتهای این جریان را معرفی کنیم و یک جریان اجتماعی و مطالبهگر در عرصه اجرا و قانونگذاری داشته باشیم. اگر قرار باشد مبتنی بر چنین رویکردهایی در عرصه سیاستگذاری اتفاقی بیفتد، آن عرصه سیاستگذاری باید در بیرون، امتداد داشته باشد.
در این شرایط چه اتفاقی میافتد؟ میان جریان تحجر و جریان غربگرا میبینید جریانی که صدای اجتماعی ندارد و با سخنان حضرت آقا ارتباط نگرفته، با قانون در مجلس یا برنامه اجرایی در دولت هم ارتباط نمیگیرد. در چنین فضایی، کار ناتمام میماند و به فضای یأس و ناامیدی تبدیل میشود.
نکته مهم دیگر، توجه به عنصر زمان است که حضرت آقا در جلسه با کارگزاران نظام به آن اشاره کردند. گفتمان اصیل انقلاب اسلامی در موضوع زن یا همان رویکرد الگوی سوم باید بتواند جای خودش را باز کند. دختران نوجوان و جوانی که امروز حیران و سرگشتهاند و نمیدانند باید چه کار کنند، ممکن است در این حیرانی در ورطه افکار دیگری قرار بگیرند. امیدوارم جریان انقلاب، این مساله را با توجه به عنصر زمان، بهعنوان یک جریان جدی مورد توجه قرار دهد تا شاهد جاریشدن بیشتر رویکرد انقلاب اسلامی در موضوع زن باشیم.
)