زنان به عنوان یکى از عوامل غیر مشهود در اقتصاد, سهم عظیمى از کل نیروى انسانى مورد نیاز بخشهاى صنعت, کشاورزى, خدمات و ... را در سطح جهان تشکیل مى دهند. زنان نیرویى عمده براى ایجاد تحول و منبعى بالقوه جهت پیشبرد امور اقتصادى و افزایش هر چه بیشتر نرخ رشد تولیدات به شمار مى روند. در بسیارى از صنایع دنیا, زنان نیمى از نیروى کار را تشکیل داده و در بعضى از صنایع نیز به دلایل مختلف از جمله نیاز به دقت و ظرافت در کار, زنان اکثریت مطلق نیروى کار را به خود اختصاص مى دهند. از جمله این صنایع که شاهد حضور گسترده زنان در فعالیتهاى تولیدى آنها مى باشیم مى توان از صنایع نساجى مانند کارخانه هاى نخ ریسى و دوخت پوشاک و صنایع دستى و فرش بافى نام برد. زنان روستایى چه در تولید محصولات زراعى و دامى و صنایع روستایى به صورت مستقیم, و چه از لحاظ کمک به بخش کشاورزى به عنوان نیروى کار, جمعیت کثیرى را در کشورهاى در حال رشد تشکیل مى دهند. این جمعیت در بعضى از کشورهاى آفریقایى به بیش از 80% نیروى فعال بخش کشاورزى بالغ مى شود. در کشور مصر فعالیت زنان روستایى در امور کشاورزى حدود 3/6% گزارش شده است و در کشور کنگو سهم زنان در تإمین نیروى کارگرى بخش کشاورزى 60% گزارش شده است. این آمار حاکى است سهم زنان در آمریکاى مرکزى 4%, در شمال غربى آفریقا 5%, جنوب آمریکا 10%, خاورمیانه 12% (به جز سوریه و ترکیه), خاوردور 33% و در جنوب آفریقا و صحرا 36% مى باشد. بر اساس آمار سال 1348 (1969 میلادى) در سوریه 49% و در ترکیه بر اساس آمار 1344 (1965 میلادى) 50% است.
زنان روستایى در کلیه فعالیتهاى کشاورزى به صورت مستقیم و غیر مستقیم دخالت دارند. درجه مشارکت و نوع فعالیت آنها بستگى زیادى به ویژگیهاى فرهنگى, نظام بهره بردارى, ترکیب اعضإ خانواده, نوع فعالیت کشاورزى و عوامل اجتماعى اقتصادى محلى دارد. در هندوستان امورى از قبیل شخم و تهیه زمین و آبیارى به عهده مردان و فعالیتهاى بذرپاشى, برداشت محصول, وجین علفهاى هرز مزارع به عهده زنان است. در ارتباط با صیادى نیز به طور سنتى امورى از قبیل تمیز کردن یا نمک سود و خشک کردن و بازاریابى ماهیان صید شده بر دوش زنان است. در جمهورى عربى یمن, مواظبت از دامهایى نظیر بز و گوسفند و همچنین طیور و بعضى اوقات تغذیه و آب دادن و به چرا بردن و شیردوشى گاوها و تبدیل و عملآورى محصولات کشاورزى, آسیاب کردن غلات به صورت دستى, خشک کردن محصولات و نمک سود کردن فراورده ها, تهیه کره و پنیر, پشم ریسى و ساخت فراورده هاى مرتبط با صنایع دستى با استفاده از حصیر و برگ درختان در روستاها به عهده زنان است. در کشور نپال نقش زنان روستایى در نگهدارى و احیإ جنگلها و مراتع بسیار مهم و چشمگیر بوده است. آنان بذرهایى گونه هاى مرتعى را که هنگام چرانیدن دام یا جمعآورى هیزم از جنگل به دست مىآورند به ایستگاههاى تولید نهال مى فروشند. در کشور کنیا عمده فعالیت زنان در روستا, پرورش طیور, زنبوردارى, پرورش دام و ساخت صنایع دستى مى باشد. در کشور مالاوى زنان به همان میزان که مردان در مزرعه کار مى کنند, به امور کشاورزى اشتغال دارند. آنان بین 50 تا 70 درصد کارهاى کشاورزى را در واحدهاى خرده پا انجام مى دهند.
طبق بررسیهاى سازمان بین المللى کار, در همه نقاط جهان به جز آمریکاى شمالى و استرالیا, زنان نسبت به مردان در طى هفته, ساعات بیشترى را به کار مشغول مى باشند. در آفریقا ساعات کار زنان 67 ساعت در هفته, در مقابل 53 ساعت براى مردان مى باشد. این نسبت در آسیا براى زنان 62 ساعت و براى مردان 48 ساعت, در آمریکاى شمالى و استرالیا براى براى زنان 47/5 ساعت و براى مردان 49 ساعت و در ژاپن براى زنان 56 ساعت و براى مردان 54 ساعت و در آمریکاى لاتین براى زنان 60 ساعت و براى مردان 54 ساعت مى باشد. در نقاط مختلف جهان درصد بسیار بالایى از نیروى کار در صنایع نساجى و پوشاک در تصدى زنان مى باشد. به عنوان نمونه 93 درصد از کارگران صنایع پوشاک کشور استرالیا زن بوده و این رقم در کره جنوبى 70 درصد مى باشد. طبق جدیدترین آمارها, در کشور ژاپن طى سال 1370 (1991) بیش از 50/7 درصد از کل زنان ژاپنى به کار اشتغال داشته که این افراد تقریبا 40 درصد از کل نیروى کار آن کشور را تشکیل مى دهند. موارد نقض حقوق زنان در ارتباط با کار آنان در کشورهاى جهان مختلف بوده اما شایعترین موارد آن عبارتند از:
1ـ تبعیض در استفاده از فرصتهاى شغلى موجود میان زنان و مردان
2ـ عدم امکان تصدى مشاغل مهم و پیشرفت شغلى
3ـ تبعیض در پرداخت دستمزدها
4ـ برقرارى تسهیلات ویژه کارى چون امکان استفاده از مرخصى بیشتر با توجه به مسوولیت زنان در خانه و نیز به عنوان مادر.
تبعیض در واگذارى فرصتهاى شغلى نه تنها معضل زنان شاغل در کشورهاى جهان سوم بوده بلکه از مسایل بحث برانگیز در کشورهاى صنعتى نیز مى باشد. یعنى کشورهایى که با شروع انقلاب صنعتى در غرب, براى جذب نیروى کارى بیشتر و ارزانتر, زنان را به مراکز صنعتى جلب نمودند. به عنوان نمونه در کشور سوئد زنان نیز با عدم مساوات در تصدى مشاغل با مردان مواجه بوده و تخمین زده مى شود که اعطاى فرصتهاى شغلى مساوى به زنان, مستلزم ایجاد بیش از دویست و پنجاه هزار شغل جدید است.
در ژاپن, طى سال 1370 (1991), تنها 6/5 درصد از کل سمتهاى نمایندگى در شوراها و 8 درصد سمتهاى ریاست و بالاتر از آن در سازمانهاى دولتى و 1/4 درصد از سمتهاى مسوولیت شهرداریها و 5/5 درصد از سمتهاى قضایى در تصدى زنان بوده و تعداد مشاغلى که در بخش خدمات عمومى چون وکالت و مدیریت اجرایى سازمانها به زنان ژاپنى واگذار شده است کماکان پایین گزارش مى شود.
بهرحال واقعیتها در دنیاى امروزه نشان مى دهند که شناخت این واقعیت که مشارکت زنان در کار و تولید امرى اجتناب ناپذیر است, منجر به این شده که به آنان به عنوان بهره برداران از پروژه ها توجه شود. به طورى که دسترسى آنان به منابع مولدى همچون زمین, اعتبارات, تکنولوژى مناسب و آموزش و ... همواره به گونه اى بوده که مانع شده زنان بتوانند از تمامى توان خود به نحو احسن بهره بردارى کنند.
منابع:
Employment in Developing -1
Countries, Agricultural Planning Studies, No.16, FAO, Rome, 1973. Agricultural
Stephens. Yes, technology is Gendre Neutral -2
But Women in Asia might not agree, ceres, no 108 No.6 nov _ DEC, FAO, 1985 Alenandra,
Plzer White, Collectives and the status -3
of Women the vietnamese experience ceres, No.94 (rol.16, no.4), FAO, 1985 Christine
Agricultural information Development bulletin, vol, 9, No.3 sep 1987 Golie Jansen, Training women in Agriculture EX tension, -4
5ـ گروه بررسى بازار جهانى کالا, بازار جهانى فرش, موسسه مطالعات و پژوهشهاى بازرگانى, تهران 1369.
6ـ زنان جهانى, کار بیشتر درآمد کمتر ((گزیده مطالب آمارى شماره 32 سال هشتم مهر 71.
The nikkei weekly, No. 1551, Tan, 11. 1993, p 11 -7
The national labor market Administration -8
in the Textiles, clothing and footwear industries (Geneva, Ilo 1984) p.p. labor office, social and labour practices of multinaional enterprises Interntional -9 54-53
)