نگاهى به کارنامه بهداشت جمهورى اسلامى ایران

حسین برهانى

در سالهاى قبل از پیروزى انقلاب اسلامى به علت رواج فرهنگ مصرف زدگى و غرب زدگى, کودکان کشور ما قربانى سیاستهاى نادرست رژیم مى شدند. آمار نشان مى دهد که از هر هزار کودک روستایى یکصد و سى نفر تا قبل از یکسالگى مى مردند. در مناطق شهرى هم وضع اسفبارى حاکم بود. از هر هزار کودک شهرى هفتاد و شش نفر تا قبل از یکسالگى مى مردند. همان طور که مى دانیم پیشگیرى از بیمارى و به عبارت دیگر بهداشت, مقدم بر درمان است. پیشگیرى آسانتر و کم خرجتر است. با این حال پیشگیرى و بهداشت تا وقتى به صورت یک فرهنگ در نیاید توفیقى در کار پیش نخواهد آمد و در میدان عمل با پیچیدگیهایى مواجه خواهد شد. امروزه موضوع درمان بیماران به یک مشکل بزرگ تبدیل شده است و مخارج سنگین و سرسامآورى را به خود اختصاص مى دهد و بیماران زیادى در بیمارستانها سرگردان هستند, اما نتایجى که کشور ما در امور بهداشتى به آن نائل آمده است, افتخار بزرگى است که نام مقدس ایران اسلامى در شمار کشورهاى پیشرو و موفق در امر بهداشت قرار گرفته است.
اصولا پیشگیرى از بیمارى توان علمى و فرهنگى ـ اقتصادى و نظامى کشور را افزایش مى دهد. برنامه ریزیهاى بهداشتى کشور ما از مرزها گذشته است و به بعضى کشورهاى نیازمند در رابطه با اقدامات بهداشتى از جمله واکسیناسیون اطفال عملا مساعدت کرده است. کشور ما بعد از پیروزى انقلاب اسلامى با برنامه ریزى همه جانبه توانست زمینه هاى لازم براى ارائه خدمات بهداشتى در روستاها را فراهم آورد. احداث جاده ها, برق رسانى, لوله کشى آب آشامیدنى, تلفن و در بعضى جاها گازرسانى به روستاها, گام موثرى در جهت دستیابى روستاییان به خدمات بهداشتى است. ایجاد شبکه هاى بهداشتى, انجام واکسیناسیون کودکان در سطح وسیع, ترویج تغذیه با شیر مادر, کنترل بیماریهاى عفونى و بخصوص اسهال در اطفال از اهم اقداماتى است که میزان مرگ و میر کودکان زیر یک سال در روستاها را از رقم 130 مورد مرگ در هزار کودک زیر یک سال به حدود 70 مورد مرگ رسانده است. و در شهرها مرگ و میر کودکان زیر یک سال بسیار کمتر شده است. واکسیناسیون به عنوان مهمترین اقدام پیشگیرى از بروز بیماریهاى خطرناک در دورافتاده ترین روستاهاى کشور انجام شده است; به طورى که مى توان ادعا کرد که صد در صد اطفال ایرانى بر ضد بیماریهاى مهلک واکسینه مى شوند. در کنار واکسیناسیون کار بسیار مهم و باارزش ترى انجام شده است. ترویج تغذیه با شیر مادر در کاهش مرگ و میر اطفال زیر یک سال تإثیر بسزایى داشته است. شیر مادر داراى انواع ایمنوگلوبولفن ها است که شیرخوار را در برابر عوامل عفونت زا مصونیت مى بخشد. شیر مادر متناسب با نیازهاى طبیعى شیرخوار است; به طورى که همه اجزاى آن با نسبت معین و دقیقى ساخته و ترشح مى شوند.
خداوند مهربان که کودکان را بسیار دوست مى دارد شیر مادر را وسیله ارتباط غذایى و عاطفى بین مادر و فرزند قرار داده است. این شیر که به راحتى در اختیار شیرخوار گذاشته مى شود غذایى است مقوى, گرم و استریل و داراى عوامل ضد میکروب. شیر مادر حتى یک غذاى عاطفى و معنوى است و براى کودک بسیار آرام بخش است.
مسوولین امر در رابطه با ترویج تغذیه با شیر مادر زحمات زیادى کشیده اند که مهمترین آن عبارت از آموزش چهره به چهره و گروهى بانوان و مادران شیرده است. حدود 365 بیمارستان در سطح کشور به عنوان بیمارستان دوستدار کودک شناخته شده اند. در بیمارستانهاى دوستدار کودک, مادر و نوزاد با هم در یک اتاق هستند و تقریبا بلافاصله بعد از زایمان این دو موجود آسمانى هم اتاق مى شوند و ارتباط غذایى و عاطفى خود را از طریق تغذیه با شیر مادر برقرار مى کنند. طبق آخرین آمار در حدود 95/8% کودکان کشور هم اکنون از شیر مادر تغذیه مى کنند. تغذیه با شیر مادر علاوه بر اثرات و فواید معجزهآسایش از نظر اقتصادى نیز مقرون به صرفه است; به طورى که طبق آمار, میزان مصرف شیرخشک از 70 میلیون قوطى در سال به 10 میلیون قوطى در سال کاهش یافته است و به همین دلیل از خروج رقم قابل توجهى ارز از کشور جلوگیرى مى شود.
همان طور که اشاره شد کاهش مرگ و میر کودکان زیر یک سال مهمترین شاخص پیشرفت بهداشت در جوامع است و به یارى خداوند متعال کشور ما در این امر مهم به توفیقات چشمگیرى دست یافته است ولى هنوز تا وضعیت مطلوب فاصله زیادى داریم.
در سالهاى اول پس از پیروزى انقلاب اسلامى جمعیت کشور به طور ناگهانى و به سرعت رو به افزایش گذاشت و با وجودى که کشور ما داراى امکانات بالقوه فراوانى است اما چون به یکباره و بدون برنامه ریزى و کنترل با میلیونها کودک مواجه شدیم که همه آنها به بهداشت, درمان, مسکن, آموزش و مدرسه نیازمند بودند لذا به طور طبیعى در تإمین این همه نیازمندى با مشکلات عمده اى مواجه گشتیم. به هر حال, اکنون که نرخ رشد جمعیت کشور به وضوح کاهش یافته, فرصتى براى جبران کمبودهاى فراوان حاصل شده است. به دلیل شرایط خاصى که کشور ما دارا مى باشد, میزان موالید و مهاجرت به داخل کشور بیشتر از مرگ و میر و مهاجرت به خارج است. بنابراین نسبت به کشورهاى پیشرفته زمان لازم براى 2 برابر شدن جمعیت ایران کمتر از کشورهاى پیشرفته است. به عبارت دیگر در یک فاصله زمانى کمتر جمعیت کشور ما دو برابر خواهد شد و در صورت عدم کنترل جمعیت, با توجه به کاهش مرگ و میر کودکان زیر یک سال ممکن است این فاصله کوتاهتر هم بشود. اما در کشورهاى کمتر توسعه یافته و عقب مانده میزان موالید و هم میزان مرگ و میر هر دو افزایش یافته است. تقریبا حدود 7/48% جمعیت ایران زیر 17 سال هستند و به این دلیل کشور ما جوانترین کشور جهان است اما این قشر عظیم نیازمند امکانات فراوان هستند و در واقع به علت موقعیت سنى که دارند تقریبا همه مصرف کننده هستند. بنابراین مسوولین امر باید با برنامه ریزیهاى صحیح از این نیروى عظیم در جهت پیشرفت و سازندگى استفاده کنند. طبق آمار فقط حدود 3% جمعیت ایران بالاى 64 سال سن دارند.
امید به زندگى, شاخص بسیار مهم دیگرى است. سالهایى که افراد جامعه در انتظار زندگى اند یا امیدوار به زندگى کردن هستند را امید به زندگى مى گویند. هر چقدر سطح بهداشت در کشور بیشتر باشد امید به زندگى هم بیشتر خواهد بود. امید به زندگى در بعضى از کشورهاى پیشرفته براى زنان 77 سال و براى مردان 75 سال مى باشد. امید به زندگى در کشور ما براى زنان 57 سال و براى مردان 55 سال است. براى همه کودکان, نوجوانان, جوانان, مادران و پدران ایران اسلامى آرزوى سلامتى و طول عمر و سربلندى داریم.