نام کتاب: نگرشى اسلامى به فرهنگ پرستارى
نویسنده: اکبر اسدى
ناشر: مرکز تحقیقات اسلامى جانبازان قم
چاپ: اول / تابستان 75
تعداد صفحات و قطع: 176 صفحه رقعى
تیراژ: 5000
قیمت: 2800 ریال
((نگرشى اسلامى به فرهنگ پرستارى)), عنوان کتابى است که در واحد تحقیقات اسلامى جانبازان, وابسته به بنیاد مستضعفان و مستضعفان انقلاب اسلامى, توسط آقاى اکبر اسدى تهیه گردیده است. موضوع این کتاب, بررسى آیین پرستارى از دیدگاه قرآن کریم و اهل بیت(ع) و سیره معصومین است که در چهار فصل تنظیم شده است.
فصل اول به بررسى جایگاه و ارزش پرستارى و آثار دنیوى و اخروى آن مى پردازد. و در فصل دوم ابعاد مختلف پرستارى و رهنمودها و توصیه هاى ائمه اطهار علیهم السلام بررسى شده است. فصل سوم به انواع پرستارى و موضوعاتى چون پرستارى خانوادگى, زن و پرستارى, جنگ و پرستارى و ... اختصاص داشته و در فصل چهارم, اخلاق پرستارى و وظایف و ویژگیهاى پرستار, مورد بررسى قرار گرفته و موضوعاتى چون روابط پرستار با بیمار, جایگاه اخلاق پرستارى, رفق و مدارا با بیمار و ... مطرح و مورد بحث واقع مى گردد. در این فرصت و در استقبال از ششم شهریور (5 جمادى الاول) سالروز ولادت حضرت زینب(س) و روز پرستار مرورى مى کنیم بر بخشهایى از این کتاب.

نگاهى به فرهنگ پرستارى
در میان حرفه هایى که افراد جامعه براى خود برمى گزینند, حرفه هایى هستند که جنبه هاى مادى و معیشتى در آنها بسیار کم رنگ است و در هاله اى از تقدس و معنویت قرار گرفته اند. انتخاب این شغلها به نوعى از همت والا و روح ایثار و از خودگذشتگى و روحیه صبر و استقامت افراد شاغل به این شغلها خبر مى دهد. حرفه شریف ((پرستارى)) یکى از این حرفه هاست.
پرستاران انسانهایى هستند که با تلاشى شبانه روزى از رنج و تعب بیماران مى کاهند و در مسیر بهبودى مجروحین و دردمندان, ایثارگرانه قدم برمى دارند. از آنجا که مشاغل مختلف هر یک مجموعه اى از بایسته ها را براى افراد به وجود آورده و هر یک فرهنگ خاص خود را دارند, آشنایى افراد با روشهاى شایسته و فرهنگ صحیح هر کارى در موفقیت شغلى ایشان نقش پراهمیتى دارد. بخصوص حرفه هایى که داراى ابعادى فراتر از جنبه هاى مادى هستند.
در دستیابى به فرهنگ صحیح و سیره پسندیده حرفه هایى که روح انسان بیشتر از جسمش در آن تلاش مى کند, هر چه انسان پیشروى و تکامل داشته باشد, باز جنبه هایى را فرو مى گذارد چرا که ابزار بشر براى دستیابى به حقایق و لطایف غیر مادى محدود است, لذا محتاج به مددجویى از عالم غیب و تمسک به اولیإ الهى و نیکان است.
پرستارى شغلى است که پیشینه آن به روزگار نخستین و اعصار پیشین باز مى گردد. حس نوع دوستى و ترحم در افراد بشر وجود داشته و دارد. این حس همواره بشر را به دستگیرى از ضعیفان و حاجت مندان سوق داده است, از رنج دیگران رنج برده و به یارى آنان شتافته است. بر زخمهایشان مرهم نهاده و در نقاهت تیمارشان کرده است. در تمام ملتها و ادیان الهى, از حرفه پرستارى به عظمت و بزرگى یاد شده و پرستاران و کسانى که در رفع حوایج مردم مى کوشند, مورد تکریم و احترام قرار گرفته اند. در روایتى از امام صادق(ع) آمده است: خداوند عز و جل مى فرمایند: مخلوقات عیال من هستند (چون روزى آنان بر عهده من است) و محبوب ترین ایشان نزد من کسى است که با مردم مهربانتر و در بر آوردن نیازهاى آنان کوشاتر باشد[ .کافى, ج3, ص]285 از طرف دیگر کسانى که به رفع نیاز از نیازمندان نمى کوشند و در دفاع, حمایت و دستگیرى از برادران خود رغبتى ندارند, در زمره بى دینان و منکران خداوند قرار گرفته اند. امام صادق(ع) مى فرمایند: هر کسى به امور مسلمین اهتمام نورزد مسلمان نیست.
کافى, ج3, ص279

با اندکى توجه و دقت در سیره پیامبران و اولیإ الهى, پى به اهمیت و منزلت این افراد زحمتکش مى بریم. در باره حضرت عیسى(ع) آورده اند که به رسیدگى به بیمارى بیماران و شفاى مریضان نیز مى پرداختند و نیز در زندگى پیامبر اسلام(ص) و حضرت على(ع) و فاطمه(س), بسیار برمى خوریم که در مواقع بیمارى به پرستارى از یکدیگر مى پرداختند و نقل شده است که رسول گرامى اسلام, در زمان بیمارى حضرت على(ع), تا صبح بیدار بودند و شب را بین عبادت و نیایش و پرستارى از حضرت على(ع) تقسیم کرده اند. در تاریخ جنگهاى صدر اسلام, مى خوانیم که بانوانى فداکار با حضور در صحنه جهاد به امر مجروحان و آسیب دیدگان رسیدگى مى کرده اند. ((نسیبه)) یکى از این شیرزنان است. وى با اینکه خود زخمهاى زیادى از جنگ احد در بدن داشت, در این جنگ رشادتهاى زیادى در مداواى مجروحان از خود نشان داد. و یا پرستارى زینب(س) از آسیب دیدگان صحنه کربلا و امام سجاد(ع) که نمونه هایى از اهتمام اولیإ و ابرار به این امر است. رهبر کبیر انقلاب اسلامى امام خمینى(ره) در جمع پرستاران با اشاره به شإن والاى ایشان فرمودند: این شغل پرستارى از شغلهاى بسیار شریفى است که اگر چنانچه انسان با وظایف انسانى و شرعى خودش بکند, این یک عبادتى است که در فراز عبادتهاى درجه اول است. [ صحیفه نور, ج12, ص]81 از آنچه که گفته شد اهمیت و شإن والاى پرستاران مشخص گردید. حال به نکاتى در باره وظایف و ابعاد پرستارى مى پردازیم.

ابعاد پرستارى
تلاش در بر آوردن نیاز بیماران در روایات, عنوان عامى است که شامل هر نوع پرستارى که از هر فردى چه به صورت دایم یا موقت انجام شود, مى گردد. بر این اساس ابعاد مختلف پرستارى را مى توان به این صورت ترسیم کرد:
مراقبت از بیمار:
مراقبت و تنها نگذاشتن بیماران یکى از وظایف پرستاران است. امام صادق(ع) خطاب به همراه و همسفر یک بیمار فرمودند: نشستن تو نزد بیمار (و مراقبت از او) بهتر و بالاتر است از نماز خواندنت در مسجد[ .وسائل الشیعه, ج9, ص]400 و در پرستارى پیامبر اسلام(ص) از على(ع) نقل شد که ایشان تا صبح مراقب حال بیمار خود بودند و شب را بین عبادت و مراقبت از بیمار تقسیم کرده اند. این همه تإکید بر همراهى بیماران به این دلیل است که بیمارى و ضعف جسمانى در فرد بیمار, نوعى افسردگى و ناامیدى و احساس تنهایى به وجود مىآورد و این حالت در سلامتى و زمان بهبودى او اثر دارد و موجب تإخیر در بهبودى او مى گردد.

برطرف کردن نیازهاى بیماران:
رفع حاجت از بیماران و برآورده ساختن نیازهاى ناتوآنها از وظایف و ابعاد مهم حرفه اى یک پرستار است که یک پرستار علاوه بر شناخت نیازهاى یک بیمار, در رفع آنها بکوشد. یکى از راههاى شناخت این نیازها این است که یک پرستار خود را در موقعیت بیمار فرض کند. امام راحل و رهبر کبیر انقلاب خطاب به عده اى از مسوولین امور بهداشتى کشور فرمودند: باز عرض مى کنم که با بیمار بسیار با عطوفت باشید. از آنکه خادم دم در است تا آنکه پزشک است و پرستار, رفتار, رفتار خوب و عطوفتآمیز باشد. گمان کنید که خودتان مریض هستید و در یک مریضخانه رفته اید از کارمندان, پزشکان و پرستار آنجا چه توقعى دارید؟ همان توقعى که خود شما از آنها دارید, سایر بیماران هم از شما دارند.
[ صحیفه نور, ج18, ص]174

انواع پرستارى
پرستارى با عنوان عام خود ممکن است نسبت به افراد مختلفى صورت گیرد. فرد بیمار ممکن است عضوى از اعضاى خانواده پرستارش باشد که این خود به نوعى روح همبستگى و پیوند و مودت را در خانواده مستحکم مى کند لذا افراد خانواده و خویشان در مراقبت و رفع نیاز بیمار در رتبه اول قرار دارند.

پرستارى از جانباز:
جانبازان که در پى اعتلاى کلمه حق و دفاع از استقلال و حریت به دفاع و جانفشانى پرداخته و در این راه عضوى از اعضاى بدن خود را در راه خدا تقدیم کرده اند, سزاوار مراقبت و توجه شایسته و ویژه اى هستند و برخورد با آنان باید با ظرافتهاى خاص خود انجام گیرد. امام خمینى(ره) در باره پرستارى از این عزیزان مى فرمایند: پرستارى از کسانى که در راه اسلام اعضاى خودشان را, صحت خودشان را, سلامت خودشان را از دست داده اند, یک خدمت بسیار بزرگ و ارزشمندى است در بارگاه خداى تبارک و تعالى.
[ صحیفه نور, ج14, ص]268

جانبازان که شهداى زنده دوران دفاع مقدس هستند, از جهات مختلف سزاوار توجه هستند. برخى از آنان علاوه بر ضایعات جسمى, متحمل صدمات روحى نیز شده اند و در مراقبت از این عزیزان وظیفه یک پرستار, توجه به این صدمات و کمک و مددکارى در راه رفع آن است تا در این راستا روحیه افسرده, اضطراب, گوشه گیرى و اجتماع گریزى احتمالى به اعتماد به نفس, امید به زندگى و ایفاى نقشى موثر و مثبت در جامعه تبدیل گردد. در برخورد با یک جانباز نباید نقش یک فرد دلسوز و متإثر را داشت, زیرا که این کار نه تنها کمکى به او نمى کند بلکه روحیه ضعف و ناتوانى و شایستگى براى ترحم را در وى تقویت کرده و از طرف دیگر حس استقلال و عزت و کرامت نفس را در وى سرکوب مى کند. بنابراین باید با همفکرى, همدلى و مشاوره با یک جانباز, او را در هموار کردن راهش و توانبخشى جسمى و روحى یارى دهیم.
در خاتمه با نگاهى به اخلاق و آداب پرستارى کلام را به پایان مى بریم. با یادآورى این نکته که در اینجا آنچه که به عنوان آداب و اخلاق پرستارى عنوان مى شود, بیشتر برگرفته از سخنان و روش عملى پیشوایان معصوم(ع) است.

رفق و مدارا
در برخورد با یک بیمار با توجه به حساسیت و نازک دلى وى در باره افراد و محیط اطرافش و بى حوصلگى و نگرانى او, نباید رفتارى که از او سر مى زند, غیر طبیعى و غیر عادى تلقى گردد بلکه با مدارا کردن و مماشات با بیمار, شرایط را براى رسیدن به تعادل و آرامش او مهیا سازیم. روحیه رفق و مدارا از فضیلتهاى انسانى و ارزشهاى اخلاقى است و در روایات بسیار بر آن تإکید شده است. امیر مومنان حضرت على(ع) مى فرمایند: نرمخویى و مدارا کردن با دیگران, کلید کامیابى و رسیدن به مطلوب است[ میزان الحکمه, ج4, ص]157 و یا در جاى دیگر مى فرمایند: سخت نگرفتن با مردم, نیمى از ایمان است و مسالمت و نرمخویى با آنان, نیمى از زندگى آسوده است.
[ میزان الحکمه, ج3, ص]239
رفق و مدارا با بیمار به معنى نرمخویى, سخت نگرفتن, مسالمت, تساهل, سازش, همراهى و همدلى با او ناهنجاریهاى بیمار را برطرف ساخته و از یک بیمار تندخو و بى حوصله فردى آرام و صبور مى سازد.

حمایت از بیمار:
شرایط سخت بیمارى, بیمار را نگران و مضطرب کرده و او در این حال بیش از نیازهاى درمانى, نیازمند حمایتهاى عاطفى و محبت است. در این حال باید محیطى براى بیمار فراهم شود که این احساس که از نگاه و توجه دیگران دور نیست و پناهگاه و حمایت کننده اى دارد, در او تقویت شود. در این میان پرستار است که باید با برخوردها و سخنان و روابط پسندیده, این حالت را در او ایجاد کند. این حمایت با شیوه هاى مختلفى ممکن است صورت پذیرد. مهر و رإفت, تنها نگذاشتن بیمار, همنشینى, گفت و گو, احوالپرسى, انس, اظهار همدردى, دعا براى شفاى او و مواردى دیگر راههایى است که در سخنان معصومین براى حمایت از بیمار به آن اشاره شده است.

امید بخشیدن به بیمار:
امید به زندگى و آینده, از عوامل محرک انسان براى حیات و تلاش است و در این میان امیدى که به منبع قدرت و قادر متعال متصل باشد ثمرات فراوان در پى دارد. در روایتى آمده است: فقط به خداى سبحان امید بورزید که مى فرماید: قسم به عزت و جلالم, همانا امید هر کس را که به غیر من امید ببندد, به یإس مبدل خواهم ساخت. [ میزان الحکمه, ج1, ص]146
یکى از عواملى که روحیه ناتوانى و افسردگى و اضطراب را از بیمار دور مى کند, امیدوار کردن او به زندگى است; زیرا که امید به زندگى به او نیرو و نشاط مى دهد و به بهبودى او سرعت مى بخشد. پیامبر اکرم(ص) مى فرمایند: هر گاه بر بیمارى وارد شدید, او را به طول عمر امیدوار سازید, اگر چه این امیدوار ساختن در قضا و قدر موثر نیست, ولى بیمار را دلخوش مى سازد و باعث آرامش و تسکین او مى گردد. [ بحارالانوار, ج81, ص]225
عوامل امیدبخشى که در روایات به آنها اشاره شده, عبارتند از: کم اهمیت نشان دادن بیمارى, توجه دادن به ارزش بیمارى و آثار معنوى آن براى بیمار و توجه دادن به معنویات. از طرف دیگر, از عواملى که به ناامیدى بیمار دامن مى زنند, در روایات چنین یاد شده است: پناه بردن به خدا استعاذه نزد بیمار, نگاههاى تند و پیوسته, غذا خوردن نزد وى و نجوا کردن.
با امید به اینکه با رعایت این موازین و معیارها و اعمال روشهاى پسندیده از جانب پرستاران, شاهد سلامت روزافزون جامعه و القإ ارزشها توسط این قشر موثر بر بیماران باشیم.((حمیدرضا حیدرىزاده))