آنچه مـادران بـاردار بـایـد بـداننـد!
در تمام نقاط دنیا زنان باردار, بـویژه در طبقه غیر مـرفه و یا در مـواقع بلایاى طبیعى و یا ساخته دست بشر مانند قحطـى, مهاجرت و جنگ, از نظریه تغذیه اى آسیب پذیـر مـى بـاشند.
بعلاوه, جنس مونث ممکـن است از دوران کودکى تا زمان ازدواج و در سنیـن بارورى به خاطر کـم تـوجهى به دختر در برخـى از فرهنگها و نیاز زیاد تغذیه اى به دلایل فیزیـولـوژیکـى, در یک حـالت استـرس تغذیه اى و یا سـوء تغذیه قرار گیرد. استرس تغذیه اى مى تـواند با نداشتـن تغذیه صحیح و محدودیت مصرف برخـى از غذاها در فرهنگهاى سنتـى که متإسفانه اغلب نیز متـوجه زنان مى گردد, شدیدتر شـود. بنابرایـن, اهمیت تغذیه مناسب و کافـى را در دوران باردارى جهت مـادر و جنیـن نمـى تـوان نـادیـده گرفت.
تغذیه مادر در دوران باردارى باید متعادل باشد و از کـم خـورى و پرخورى خوددارى شود.
استفـاده از غذاهـاى مختلف مـاننـد شیـر, مـاست, پنیـر, گـوشت, تخـم مرغ, انواع حبـوبات و سبزیهاى تازه و میوه ها در ایـن دوران تـوصیه مى شود. نیازهاى غذایى مادر در دوره هاى مختلف باردارى بر اسـاس رشـد جنیـن و حـالات مـادر متفاوت است:
الف ـ در اوایل بـاردارى (1 تـا 4 مـاهگـى), تعداد زیـــادى از مادران به عوارض گـوارشـى و ناراحتیهایى از قبیل تهوع, استفراغ و کـم اشتهایـى دچارند. مادر باردار باید صبـور باشد و بداند که ایـن دوران زودگذر است و با کمى دقت در انتخاب مواد غذایى خود, بخـوبـى مـى تـوانـد آن را پشت سر بگذارد.
ب ـ بین 4 تا 6 ماهگـى که رشـد جنیـن سریعتـر از قبل است, مادر دیگـر از بـى اشتهایـى و تهوع ماههاى اول رنج نمـى بـرد و احتیاج بیشتـرى هـم به مـواد غذایـى منـاسب دارد. ج ـ در مـاههاى آخـر باردارى یعنـى بین 7 تا 9 ماهگـى, جنیـن رشـد سریعترى دارد. در ایـن دوره, مادر باید برنامه غذایى خـود را طـورى ترتیب دهد که هم رشد جنین بخـوبـى تإمیـن شـود و هـم اندوخته کافـى براى یک شیـردهـى مـوفق در آینـده در نظر گـرفته شـده بـاشد.
یکى از بهتریـن نشانه هاى سلامت نـوزاد, وزن هنگام تـولد مى باشد. علت مهم تقـریبا 23 مرگ و میر نـوزادان و یا عقب مانـدگـى ذهنـى آنها را وزن کـم جنین تشکیل مى دهد. وزن مادر و همیـن طور اضافه وزن او در طـى باردارى هـر دو اثـر مثبتـى در وزن هنگام تـولـد نوزاد دارند. عوامل دیگرى که در وزن نـوزاد هنگام تـولد, دخالت مـى کنـد عبـارتنـد از: سـن مادر, تعداد زایمـان, مصـرف سیگـار, فشـارخـون, دیـابت و عفـونت نوزادان.

الگـوى مطلـوب افزایـش وزن در زنـان باردار چیست؟
الگـوى افزایـش وزن در دوران باردارى بـایـد به دقت و از طـریق نقطه گذارى میزان تغییرات وزن زن باردار روى نمودار افزایـش وزن باردارى, پیگیرى شـود. الگـوى مطلوب عبارت است از: افزایـش وزن کـم در سه ماهه اول, معمـولا 1 تا 2 کیلـوگرم و پـس از آن طى سه مـاه دوم و سـوم یک افزایـش وزن یکنـواخت به صـورت 400 گـرم در هفته. از آنجا که وزن جنین, طى سه ماهه آخر بیشتریـن افزایش را دارد, به هیچ وجه نبـایـد از افزایـش وزن مـادر در ایـــن دوره جلوگیرى کرد.
به طـور کلـى مادران داراى وزن طبیعى, در کل دوران باردارى, 13 ـ 11 کیلـوگرم افزایـش وزن خـواهند داشت و مادران چاق و لاغر به تـرتیب 6 تا 7 کیلـوگرم و 18 ـ 13 کیلـوگـرم وزن بایستـى اضافه کنند.

عقاید, هوسها و پرهیزهاى غذایى:
عقایـدى در مـورد تإثیر غذا بر روى جنیـن وجـود دارد, از جمله اینکه برخى از زنان معتقدند که در صـورتى که مادر, مـواد غذایى زیاد و متنوعى را بخورد, فرزندش پس از تولد ایـن غذاها را دوست خواهد داشت یا مثلا خوردن هلو, کـودک را سرخ و سفید و یا خـوردن به او را قـوى مى کند. چنیـن اعتقاداتـى نـوعا پایه و اساس علمى نداشته و در برخى موارد مصرف بیـش از حد برخى مواد غذایى ممکـن است زیانآور باشد; مثلا برخى معتقدند که پرهیز از خـوردن غذاهاى پـروتئینـى منجـر به وضع حمل آسان مـى گـردد که ایـن, ممکـن است مخـاطـراتـى را به دنبـال داشته بـاشـد.
از جمله رفتارهاى مشاهـده شـده در دوران بـاردارى, مصـرف مـواد نامناسبPica)) )) مى باشد. در دوران باردارى, ایـن مواد نامناسب اغلب شامل مصرف خاک یا نشاسته است. مصرف ایـن نـوع مـواد, علاوه بر نامناسب بـودن, خطرناک نیز مـى باشد. تإثیرات سـوء ((پیکا)) بخـوبى شناخته نشده است. جایگزیـن کردن مـواد نامناسب مى تـواند سبب کاهـش مصرف غذاهاى مغذى گردد. همچنیـن مصرف مـوادى که حاوى انرژى زیادى هستند, از قبیل نشاسته, مـى تـواند سبب چاقـى شـود. بعضى از مواد نامناسب هم ممکـن است منجر به کمبود آهن شوند. به هـر صـورت, بسیارى از دلایل مصـرف مـواد نامنـاسب در طـول دوران باردارى, خـرافات, فـرهنگ, سنت و یا رسیـدن عاداتـى از مادر به دختر و به نسلهاى بعدى است که باید شناخته شـود و در صورت صحیح نبودن با آنها مقابله صحیح شود.

ملاحظات خـاص در طـول دوران باردارى:
زنان باردار جـوان در وضعیت خاص تغذیه اى قرار دارند. ایـن زنان بـراى تـإمیـن نیاز خـود و جنیـن به مقادیـر کافـى از انـرژى, پروتئیـن و ریزمغذیها احتیاج دارند. بسیارى از موارد خطرناک را با تدبیر صحیح غذایى و مراقبتهاى بهداشتـى مى تـوان پیگیرى کرد. بایـد مشاوره تغذیه اى هر چه زودتر در زمان باردارى انجام گردد.
الکل, از جمله مـوادى است که از جفت عبـور کـرده و مقادیر زیاد آن ایجاد سندروم الکل جنینـىFAS)) )) مـى کند. در ایـن سنـدروم, علایـم ذیل مشاهده مـى گردد: ناهنجاریهاى چشـم, بینى, قلب, سلسله اعصاب مرکزى, کاهـش رشـد, کـوچکـى اندازه دور سر و عقب مانـدگـى ذهنـى. بنابراین, بهتریـن عمل, همان طـور که در اسلام تإکیـد و تحـریـم شـده است عدم مصـرف الکل مـى بـاشد.
مصـرف زیاد کـافئیـن با افزایـش سقط جنیـن و مشکلات بـاردارى در ارتباط است. پیشنهاد مورد قبول براى زنان باردار, مصرف کافئیـن در حد اعتـدال (یعنـى مصرف روزانه حـداکثـر 2 لیـوان در روز از مایعات حاوى کافئیـن ماننـد چـاى و قهوه) است. به زنان بـاردار مبتلا به دیابت, تـوصیه مى گردد که غذاى مصرفى روزانه خـود را در وعده هـاى زیـاد و به مقـدار کـم دریـافت کنند.
چنانچه کنترل دیابت مشکل باشد, باید هر وعده غذاى اصلـى و فرعى شامل پروتئیـن و کربوهیدرات بـوده و در طى فـواصل منظمى در روز خـورده شوند. مصرف ساکاروز (شکر) کاملا محدود گردد. در صورتى که عدم تحمل به گلوکز براى اولیـن بار در دوران باردارى دیده شـود به عنـوان دیابت زمان باردارى مطـرح مى گـردد که مـى تـوان بـراى درمان آن از انسـولیـن استفاده کرد. فشارخـون در نتیجه حاملگـى خطرناک بـوده و مى تواند موجب اکلامپسى و پره اکلامپسى گردد. علایـم پره اکلامپسى عبارتند از: فشارخون, وجود پروتئیـن در ادرار, ادم. اکلامپسـى با گیجـى و کما همراه مـى باشـد و اغلب, کشنده است. از جمله مشکلات دیگرى که در زنان باردار رخ مـى دهـد, تهوع صبحگاهـى است که معمولا در اوایل حاملگى دیده مى شـود و بهتریـن راه درمان آن مصـرف مـواد زودهضـم به مقـدار کـم و به دفعات مـى بـاشـــد. پیشنهاداتى براى رفع بیمارى صبحگاهى 2قبل از خـواب2 مطمئن شوید در جایى که مـى خـوابید به اندازه کافـى جریان هـواى تازه وجـود دارد. وجود بوى لباسهاى چرک و سایر بـوهاى مـوجـود در خانه, در اتاق خواب شما مى تـواند معده شما را ناراحت کند. کنار تخت خود, غلات خشک پخته مثل برشتـوک یا هانـى اسمک, نان برشته یا تست شده و یا کراکر بگذارید.

صبح قبل از برخاستن
ابتـدا کمى نان برشته یا غلات خشک پخته میل کنید. کمـى مربا روى نـان بـرشته طعم آن را بهتـر مـى کنـد, ولـى از افزودن کـره یـا مارگارین خوددارى کنید.

هنگام برخاستن
به آرامـى بلند شـوید, طورى که پنج تا شـش دقیقه طـول بکشد. به هنگام برخاستـن از حرکت یکباره و ناگهانى خـوددارى کنید. سپـس, قبل از آماده کردن صبحانه و کمى پس از برخاستـن, قدر دیگرى نان برشته یا غلات خشک میل نمایید.

پیشنهاداتـى بـراى رفع حـالت تهوع در طول روز
چـون احتمالا وقتـى معده شما خالى است, بیشتر ممکـن است که حالت تهوع به شما دست دهـد, به جـاى سه وعده غذاى بزرگ, در طـول روز غذا را در چنـدیـن وعده کـوچک صرف کنید. هنگامـى که احساس تهوع دارید, خـوردن چند وعده کـوچک از مـواد غذایى زیر ممکـن است به شما کمک کند: غلات خشک پخته بـدون شیر, ذرت بـوداده, نـوشابه هاى گازدار, آب میوه.
به هنگام صـرف غذا از نـوشیـدن مایعات یا خـوردن سـوپ خـوددارى کنیـد. چنانچه احساس تشنگـى مـى کنیـد, چنـد قطعه یخ را امتحـان کنید.
بیـن وعده هاى غذا چنـدیـن بـار مقـدار کمـى مـایعات میل کنیـد.
گاهى اوقات در طـول روز شما احساس مى کنید که مى تـوانید یک وعده غذاى معمـولـى بخورید. در ایـن حالت مـراقب باشیـد که پـرخـورى نکنید.
مواد غذایى غیر مجاز
چربیها و غذاهاى چرب مى توانند معده را ناراحت کنند. بدیـن دلیل از مصرف غذاهاى سرخ شده و غذاهایى که با چربـى یا روغن نباتى یا گوشتهاى چرب پخته شده اند, خـوددارى کنید. مواد غذایى زیر را به مقـدار کـم مصـرف کنیـد: کـره, مارگاریـن, عصـاره گـوشت, روغن, مـایـونز, سـس چـرب سـالاد, نان شیـرینـى و شیـرینیهاى خـانگـى.
غذاهاى پرادویه مانند غذاهاى طبخ شـده با سیر, پیاز, فلفل سیاه, فلفل قرمز و سایر ادویه ها مى تـوانند موجب ناراحتى معده شما شوند و از مصرف آنها باید پرهیز شود.
هنگامـى که حـالت تهوع داریـد, از مصـرف غذاهاى نفـاخ خـوددارى کنید. برخى از ایـن گـونه مـواد غذایى عبارتند از: انواع کلـم, بـرگ چغنـدر, پیـاز, شلغم, تـربچه, خیـار و حبـوبات خشک.
از جمله مشکلات دیگـر رایج در دوران بـاردارى, سـوزش معده (تـرش کـردن) مـى باشـد که ممکـن است بعد از هـر وعده غذا و بـویژه در مراحل آخر باردارى, بروز کند که ناشـى از کمى فضاى معده در اثر بزرگ شدن رحم است.
سـوزش معده را معمولا مى تـوان با خـوردن وعده هاى کـوچک و متعدد, کـاهـش داد. پـوشیـدن لبـاسهاى گشـاد و راحت, آرام غذا خـوردن, اجتناب از دراز کشیـدن پـس از غذا و بلنـد کـردن زیر سـر هنگام خواب مى تواند کمک نماید.
همچنیـن یبـوست, یک مشکل شایع دوران باردارى است. ایـن مشکل به دلیل تغییرات هورمـونى که منجر به افزایـش استراحت عضلات دستگاه گوارش مى شـوند و همچنیـن فشار ناشى از بزرگ شدن رحـم بر کـولون (روده بزرگ), پیش مىآید. مصرف مکملهاى آهـن نیز با یبوست دوران باردارى ارتباط دارند.
مصرف بیشتر مایعات و مـواد غذایـى که به طـور طبیعى اثر مسهلـى دارند مانند غلات با پوسته کامل همراه با سبـوس اضافى, سبزیها و میوه هاى فیبردار, میوه هاى خشک کرده و سایر میوه ها و آب میـوه ها, معمـولا به حفظ نظم اجـابت مزاج کمک مـى کنند.

رعایت چنـد نکته مهم در دوران بـاردارى
1ـ تمیز نگه داشتـن بـدن و لباس در دوران باردارى از نکات ضرورى است.
2ـ قدم زدن و استفاده از هواى آزاد و نور مستقیـم آفتاب (نه از پشت شیشه) تـوصیه مـى شـود, زیرا در سلامت مادر و تإمیـن ذخیـره ویتامینD موثر است.
3ـ سیگار کشیدن مـى تـواند از راههاى مختلف بر رشد جنیـن تإثیر سوء بگذارد و حداقل عارضه آن, کاهـش وزن نوزاد است. پـس مادران باردار نه تنها باید از کشیدن سیگار خـوددارى کننـد, بلکه باید در اجتماعاتى که سیگار کشیده مى شود هم, حضور نیابند. ایـن نکته در دوران شیـردهـى نیز بـایـد رعایت گردد.
4ـ مادر باردار بـایـد حتـى الامکـان از رفتـن به محلهاى شلـوغ و مکانهاى آلـوده بپـرهیزد و از تماس با افراد مبتلا به بیماریهاى عفونى و واگیردار دورى کند.
5ـ به دلیل احتمال بروز بیمارى کزاز نافـى در نـوزادان, تـوصیه مى شـود مادران باردار حتما در دوران باردارى علیه کزاز واکسینه شوند.
اولیـن نـوبت واکسیناسیون مى تـواند در هر یک از ماههاى باردارى بـاشـد, یعنـى حتـى در اولیـن مـراجعه و هنگـام تشکیل پـرونـده بهداشتـى, دومیـن تزریق بـایـد به فـاصله یک مـاه از تزریق اول انجام گیـرد. در مـواردى که واکسیناسیـون کزاز به تعویق افتـد, واکسیناسیون, زمانى براى جلـوگیرى از کزاز نـوزاد مـوثر خـواهد بـود که دومیـن تزریق, حـداقل 15 روز مانده به زایمان باشد. در مـواردى که کمتـر از 15 روز به زایمان باقـى باشـد, گرچه تزریق نوبت دوم واکسـن تـوصیه مى شـود ولى ممکـن است نتیجه مطلوب بدست نیـایـد. لازم به تذکـر است که در واکسینـاسیـون کلیه خــانمهاى باردار عیله کزاز, باید از واکسـن تـوإم بالغیـن استفاده شود.
6ـ استفاده از دارو بدون تجویز پزشک در دوران باردارى مى تـواند زیانآور و حتى خطرناک باشد.
7ـ زنان باردار بایـد حـداقل هـر ماه یک بار به پزشک یا ماما و یا مـراکز بهداشتـى ـ درمـانـى مـراجعه کننـد و معاینه شـونـد.
8ـ مـادرانـى که در دوران بـاردارى, بخصـوص سه مـاهه آخــر, به اندازه کافـى وزن اضافه نکـرده انـد, مجازنـد از مـواد نشاسته اى (نان, بـرنج, سیب زمینـى و ماکارونـى) و چـربیها بیشتـر استفاده کنند.