سازمانهاى غیر دولتى زنان; دیروز, امروز, فردا
((قسمت دوم))

شهلا اخترى ـ فریبا ابتهاج شیرازى

انواع سازمانهاى غیر دولتى موجود زنان در ایران
NGO مخففNon Govermental organization , به معناى سازمانهاى غیر دولتى متشکل از گروهى افراد هم هدف است که به صورت داوطلبانه و غیر انتفاعى و بدون وابستگى به دولت با تشکیلات و سازماندهى متناسب در جهت اهداف و موضوعات معینى فعالیت مى نماید. اهداف این سازمانها مى تواند حول موضوعات اجتماعى, سیاسى, فرهنگى, آموزشى و یا امور خیریه اى باشد.
بر اساس تعریف فوق ((سازمانهاى غیر دولتى زنان)) به تشکلات مردمى اطلاق مى شود که بدون وابستگى به دولت, توسط زنان و براى زنان در موضوعات مختلف اجتماعى, سیاسى, فرهنگى, آموزشى و خیریه اى به صورت غیر انتفاعى فعالیت مى کنند.
چنانچه گفته شد پدیده مشارکت مردمى ریشه در اعتقادات دینى و عادات ملى کشور دارد و مقدس شمردن خدمت به خلق به صورت داوطلبانه از بالاترین عبادات مذهبى است, تا حدى که بخش عمده اى از فقه اسلام به قوانین و آداب خدمت به مردم در اشکال مختلف مانند نذر, وقف و صدقه اختصاص یافته است.
در جوامع مذهبى مانند ایران, انگیزه هاى معنوى و باورهاى دینى نقش بسزایى در شکل گیرى فعالیت و تداوم کار سازمانهاى غیر دولتى داشته است. سازمانهاى خیریه متعددى با انگیزه کمک رسانى, امداد و ارتقإ سطح فرهنگى اقشار آسیب پذیر جامعه تلاشهاى چشمگیرى را با بهره گیرى از انگیزه هاى دینى مردم و نیروهاى داوطلب انجام داده اند. همچنین به دلیل باز شدن فضاى سیاسى پس از انقلاب اسلامى سازمانهاى غیر دولتى زنان با اهداف سیاسى نیز زمینه ظهور یافته اند. به هر حال, در ادامه تلاش مى شود سازمانهاى غیر دولتى موجود را با ذکر اهداف, نقش و تإثیر آنها در مشارکت فعال زنان مورد بررسى قرار دهیم.

سازمانهاى اقلیتهاى مذهبى:
اقلیتهاى مذهبى در ایران متشکل از پیروان ادیان مسیحى, یهودى و زرتشتى از حدود صد سال پیش داراى فعالیتهاى غیر دولتى بوده اند. قدمت سازمانهاى اقلیتهاى مذهبى دلایل مختلفى دارد که از آن جمله مى توان به دوره ایجاد مدرسه و تفکیک مدارس مسلمانان از اقلیتها به دلیل بافت سنتى و اجتماعى اشاره کرد; اگر چه از سوى دیگر, رعایت اصل احترام متقابل به یکدیگر در جامعه ایران فرصت فعالیت آزادانه را به سایر ادیان داده تا خود, نیازهاى هم کیشان خویش را در برخى زمینه ها پاسخ گویند. عمده این فعالیتها در عرصه آموزش, حفظ میراث فرهنگى و مذهبى و خدمات خیریه اى است. چنانچه شاهد اقدامات زیر از سوى این دسته از سازمانهاى غیر دولتى بوده ایم:
ـ ایجاد مهدکودک, دبستان و سایر مراکز آموزشى
ـ ایجاد کلاسهاى آموزشى مختلف (مذهبى, هنرى)
ـ جلسات سخنرانى در موضوعات مختلف
ـ برپایى نمایشگاههاى مختلف
ـ برگزارى اعیاد مذهبى
ـ ایجاد صندوقهاى وام
ـ ایجاد اشتغال براى زنان محروم
ـ مشاوره
ـ تإمین مالى دانشجویان
چند نمونه از این سازمانها عبارتند از:
انجمن خیریه بانوان جلفاى اصفهان
انجمن زنان دوستدار کلیسا
انجمن خیریه تعاون اتفاق
انجمن آشوریان
انجمن خیریه بانوان ارمنى
انجمن خیریه زنان و سالمندان ارامنه جلفا.

سازمانهاى غیر دولتى خیریه ـ فرهنگى
سوابق فعالیت اکثر سازمانهاى غیر دولتى خیریه ـ فرهنگى, به سالهاى پیش از انقلاب اسلامى باز مى گردد. چنانچه گفته شد رسیدگى به نیازمندان, پرستارى از بیماران, حمایت از ایتام و زنان سرپرست خانوار, همچنین آموزش علوم دینى ریشه در اعتقادات مردم ایران دارد و از سالهاى بسیار دور تشکیلات محلى به صورت هیإتهاى مذهبى, در هر کوى و برزن و مسجدى تشکیل شده است. بنابراین سازمانهاى غیر دولتى خیریه و فرهنگى شکل متکامل همان هیإتهاى مذهبى محلى است که در سطوح گسترده اى در تمام شهرها و روستاها فعالیت داشته و به نسبت سایر سازمانها طیف گسترده اى از زنان نیکوکار را جذب مراکز خود کرده اند. اهداف و اقدامات این سازمانها عبارتند از:
ـ سرپرستى از ایتام
ـ کمک به محرومین, بى سرپرستان و سالمندان از طریق اقداماتى مانند ساخت پرورشگاه, شیرخوارگاه و سراى سالمندان
ـ کمک به سیل زدگان و زلزله زدگان
ـ کاریابى براى بیکاران و تشکیل آموزشگاههاى فنى و حرفه اى براى اشتغال آنان
ـ پرداخت وام
ـ ارتقإ معلومات دینى زنان
ـ اعطإ تسهیلات تحصیلى به دانشآموزان بى سرپرست بااستعداد
نمونه هایى از این سازمانها عبارتند از:
بنیاد حضرت خدیجه(س)
موسسه خیریه دوازده فروردین
بنیاد بانوان نیکوکار کهریزک
بنیاد زینب کبرا(س)
انجمن بانوان فرهنگسراى خاوران
انجمن خیریه بانوان اصفهان
باشگاه دختران جوان روستایى سرخه حصار
موسسه خیریه حضرت زهرا(س)
موسسه الزهرإ

سازمانهاى غیر دولتى سیاسى ـ اجتماعى
سابقه سازمانهاى موجود سیاسى ـ اجتماعى زنان به دوران ظهور انقلاب اسلامى در سال 1357 باز مى گردد که هسته هاى اولیه آن در بطن مردم و به منظور کمک به تحقق آرمانهاى انقلاب شکل گرفت. رهبران این سازمانها را زنان فعال, با سابقه مبارزه سیاسى تشکیل مى دهند که بعضا خود یا اعضاى خانواده هایشان در زندانهاى شاه مورد شکنجه و آزار قرار گرفته اند. لازم به ذکر است که این سازمانها در جریان جنگ تحمیلى از نقش پشتیبانى و تدارکات نیز برخوردار شدند.
عمده اهداف و فعالیتهاى این سازمانها عبارتند از:
ـ حمایت از گسترش فرهنگ اسلامى و حفظ ارزشهاى انقلاب
ـ آگاه سازى زنان از طریق رشد علمى و اخلاقى
ـ تواناسازى زنان از طریق آگاهى بخشى سیاسى و اجتماعى
ـ معرفى نامزدهاى انتخاباتى براى نمایندگان مجلس شوراى اسلامى
ـ اشتغال زایى براى بانوان
ـ برگزارى اجلاسهاى داخلى و کنفرانسهاى بین المللى
ـ انتشار مجلات
ـ بررسى قوانین حقوقى و مدنى خانواده و اعلام نظر در باره آن
ـ امور خیریه و فعالیتهاى آموزشى
چند نمونه از این سازمانها عبارتند از:
جامعه زینب(س)
جمعیت زنان جمهورى اسلامى ایران

سازمانهاى غیر دولتى مهاجرین
اعضاى این سازمانها چنانکه از نام آنها پیداست از مهاجرین کشورهاى همسایه ایران هستند که به دلیل وجود بحرانهاى شدید همراه خانواده به ایران مهاجرت کرده اند. تشکیل این سازمانها به دوران پس از انقلاب اسلامى باز مى گردد و فعالیت آنها مانند سازمانهاى اقلیتهاى مذهبى به حوزه پاسخگویى به نیازهاى هموطنانشان محدود مى شود.
اهداف و فعالیتهاى عمده این سازمانها عبارتند از:
ـ ارتقإ سطح آموزشى و فرهنگى زنان مهاجر
ـ رسیدگى به امور بهداشتى و اشتغال مهاجرین
ـ کمک رسانى و امداد به مهاجرین
ـ حضور فعال در کنفرانسها, نمایشگاهها و انعکاس فریاد مظلومیت هموطنان خود
ـ کمک به اعزام شایسته مهاجرین به وطنشان
چند نمونه از این سازمانها عبارتند از:
جمعیت عراقى شهید بنت الهدى
نهضت زنان مسلمان افغانستان
و انجمن زنان مهاجر افغانستان

سازمانهاى غیر دولتى بین المللى
این سازمانها نیز پس از انقلاب اسلامى به منظور آشنایى و ارتباط زنان ایران با زنان سایر کشورهاى جهان, همبستگى و همکارى متقابل بین زنان ایرانى با زنان سایر کشورهاى جهان و حضور فعال آنان در مجامع بین المللى تشکیل شد.
عمده فعالیتها و اهداف این سازمانها عبارتند از:
ـ ایجاد همبستگى و همکارى متقابل بین زنان ایرانى و زنان سایر کشورها
ـ تبادل تجربیات و تلاش در حل مشکلات زنان در نقاط مختلف جهان
ـ حمایت از حقوق زنان در جوامع مظلوم و ستمدیده
ـ آشنایى بیشتر زنان, انجمنها و سازمانهاى صنفى آنان در سراسر جهان با چهره زن مسلمان
ـ برگزارى نمایشگاههاى مختلف در ایران و سراسر جهان
ـ تهیه و انتشار آلبومهاى عکس, فیلمهاى ویدئویى, کتب مختلف از فعالیتهاى زنان ایرانى و یا وضعیت زنان مظلوم در کشورهاى مختلف جهان

چند نمونه از این سازمانها عبارتند از:
انجمن همبستگى زنان
انجمن دوستى ایران و بوسنى
و شوراى ورزش بانوان کشورهاى اسلامى

سازمانهاى غیر دولتى تخصصى ـ صنفى
اعضاى این سازمانها را زنان متخصص و سرشناس در رشته هاى مختلف علمى, هنرى و تجارى تشکیل مى دهند. هر یک از این سازمانها که پس از انقلاب و اکثرا پس از پایان جنگ تحمیلى و در مرحله سازندگى تشکیل شدند با ارایه محصول کار خود براى تإمین بخشى از نیازهاى اساسى کشور تلاش کردند. لذا بعضا داراى پروژه هاى مشترک با دستگاههاى دولتى هستند.
عمده اهداف و فعالیتهاى این سازمانها عبارتند از:
ـ کمک به ارتقإ سطح علوم و فنآورى ملى و واحدهاى تحقیقاتى ـ صنعتى از طریق مشارکت زنان متخصص
ـ ایجاد فرصتهاى شغلى براى زنان متخصص و بررسى نحوه مشارکت آنان در بخش مدیریت
ـ پیشبرد تحقیقات و مطالعات دانشگاهى توسط زنان
ـ ارتقإ شخصیت علمى ـ آموزشى و درمانى پزشکان زن و ماماها و افزایش سطح تخصصى آنها
ـ انجام پروژه هاى صنعتى ـ تحقیقاتى و کشاورزى
ـ برگزارى گردهماییها و سمینارهاى علمى ـ تخصصى
ـ حمایت از زنان متخصص و ایجاد اشتغال مناسب براى آنها
ـ تشکیل تعاونى در موضوعات مختلف روستایى و شهرى
ـ بهبود وضعیت زنان روستایى
ـ شناسایى تولیدات بانوان از طریق بازارهاى داخلى و خارجى
ـ حفظ محیط زیست

چند نمونه از این سازمانها عبارتند از:
انجمن جمعیت زنان براى مبارزه با آلودگى محیط زیست
انجمن زنان ایرانى طرفدار محیط زیست و توسعه پایدار
تعاونى فنى ـ مهندسى و تحقیقاتى پارسکو
انجمن روزنامه نگاران زن
انجمن صنفى بانوان خیاط اصفهان
جمعیت مامایى ایران
تعاونیهاى زنان روستایى
انجمن تنظیم خانواده جمهورى اسلامى ایران
کانون خواهران کارگر

سازمانهاى غیر دولتى فرهنگى ـ آموزشى
این سازمانها عموما به شکل مدارس عالى علوم دینى و مراکز آموزش عالى هستند. اعضاى آنها با هدف آموزش زنان و تربیت آنان با روشهاى ابداعى تإسیس شده و تاریخ شکل گیرى و تإسیس آنان به طور عمده به نیمه اول سال 1370 باز مى گردد.

اهم اهداف و فعالیتهاى این سازمانها عبارتند از:
ـ ارایه خدمات فرهنگى به منظور آگاه سازى زنان
ـ تربیت نیروى مبلغ براى هدایت و ارشاد
ـ تربیت متخصصین زن به عنوان مدیران دوایر اجتماعى و صنعتى
ـ تإسیس مراکز آموزشى در سطوح مختلف
ـ اعزام مبلغ به نقاط محروم
چند نمونه از این سازمانها عبارتند از:
بنیاد فرهنگى شاهچراغ
مکتب نرجس در مشهد, سبزوار, همدان و زاهدان
واحد خواهران رسیدگى به امور مساجد
مرکز مطالعات و تحقیقات مسایل زنان
انجمن فرهنگى زنان مسلمان در انگلستان

سازمانهاى غیر دولتى انتشاراتى ـ صنفى
این سازمانها به صورت مطبوعات هفتگى, ماهنامه, فصلنامه و موسسات انتشار کتاب در موضوعات زنان مشغول به کارند. اگرچه سوابق بعضى از این نشریات به پیش انقلاب اسلامى باز مى گردد, اما دسته کثیرى از آنان در مرحله توسعه و سازندگى آغاز به کار کرده اند.
اهداف و فعالیتهاى عمده این سازمانها عبارتند از:
ـ کمک به زنان در شناخت تواناییها و حقوق خود
ـ انعکاس مقالات ادبى و هنرى نویسندگان زن
ـ انجام و اشاعه دانش زن شناسى حول موضوعات میان رشته اى زنان
ـ انتشار مجلات به صورت هفتگى, ماهانه و فصلنامه
ـ آموزش در حوزه هاى مربوطه
ـ برگزارى نمایشگاههاى کتاب و نشریات
چند نمونه از این سازمانها عبارتند از:
هفته نامه زن روز
ماهنامه ندا
فصلنامه فرزانه
ماهنامه پیام زن
موسسه انتشارات بانو

سازمانهاى غیر دولتى ـ دولتى
اعضاى این سازمانها در بدو تشکیل, اغلب به صورت داوطلبانه و از بین مردم بودند و به تدریج به دلیل گسترش روزافزون و بالا رفتن تعداد اعضإ آنان در سطح میلیونى, بخش مدیریت در آنها نهادینه شده و به صورت دولتى در آمده است. اما مجریان آن کماکان از میان مردم و به صورت داوطلبانه, آزاد و با سیستم عضوگیرى به فعالیت مشغولند.
تاریخ تإسیس اکثر این سازمانها به بدو انقلاب باز مى گردد و در واقع نیازهاى گسترده مردم در خصوص سازندگى کشور, ضرورت دفاع در برابر حمله دشمنان و امدادرسانى به مجروحین و جنگ زدگان, باعث گردآمدن داوطلبانه مردم در چنین سازمانهایى شده است. سپس بخشهاى مدیریتى این تشکیلات به منظور سازماندهى هر چه شایسته تر مردم و بهره گیرى از امکانات بیشتر تحت نظارت دولت در آمدند.
عمده اهداف و فعالیتهاى این سازمانها عبارتند از:
ـ سازندگى در مناطق شهرى و روستایى
ـ دفاع از مرزهاى کشور
ـ کمک رسانى به محرومین و تلاش براى اشتغال زایى از طریق اقداماتى مانند ایجاد واحدهاى آموزشى, فنى و حرفه اى
ـ احیإ زمینهاى موات و ترویج آبادانى در مناطق محروم کشور
ـ بسیج سراسرى براى واکسیناسیون اطفال
ـ آمادگى سراسرى در کشور براى دفاع ملى از طریق آموزش نظامى
چند نمونه از این سازمانها عبارتند از:
نیروى مقاومت بسیج خواهران
بخش خواهران جهاد سازندگى
بخش خواهران کمیته امداد امام خمینى(ره)

نتیجه گیرى و پیشنهادات:
حضور داوطلبانه و مشارکت مردمى در ایران از قدمت و سابقه قابل توجهى برخوردار است و حرکتهاى مردمى اگر نه در قالب سازمانهاى غیر دولتى تعریف شده امروزى, بلکه در اشکال سنتى و توده اى همواره در عرصه هاى مختلف, نقشآفرینى کرده است, اما امروزه این مشارکت در قالب تعاریف سازمانهاى غیر دولتى مى تواند با جلب اعتماد مردم و فراخوان آنان به مشارکت, گام موثرى را در رفع معضلات و مشکلات بردارد و بویژه در میان زنان, شکل تکامل یافته هیإتهاى داوطلبانه با استعانت از مزایاى ساختار تشکیلاتى به سازمانهایى تبدیل شود که در زمینه هاى مختلف با توجه به شرایط کشور فعالیتهاى مفیدى را انجام دهند. لذا با توجه به فعالیتهایى که تاکنون سازمانهاى غیر دولتى, زمینه ساز انجام آن بوده اند مى توان نقشآفرینى این سازمانها را در جامعه ایران به شرح زیر عنوان کرد:
1ـ فراخوان و بسیج گروههاى مختلف زنان که در فرآیند توسعه دخیل هستند به منظور مشارکت در زمینه هاى مختلف اجتماعى, سیاسى, فرهنگى
2ـ حمایت از استقرار مکانیزمهاى نظارت مستمر بر عملکرد دولت بویژه در فعالیتهاى مربوط به زنان
3ـ تشویق دولت به حمایت از مشارکت مردمى و سازمانهاى غیر دولتى زنان
4ـ تلاش براى دسترسى آسانتر و بیشتر زنان به آموزش بویژه آموزشهاى فنى ـ حرفه اى
5ـ تلاش براى آگاه سازى به منظور توانمندسازى زنان
6ـ ارتقإ نقش محورى زنان در برنامه هاى پژوهشى, آموزشى, ترویج و آموزش کشاورزى و مواد غذایى
7ـ تلاش براى دسترسى زنان محروم مانند زنان معلول, مهاجر و پناهنده, یا زنان سرپرست خانوار به آموزش و ارتقإ سطح آگاهیها و توانمندیها
8ـ تلاش براى ایجاد اشتغال
9ـ امکان دسترسى بیشتر زنان به خدمات نامتمرکز
10ـ فراهم نمودن آموزش و خدمات بهداشتى در همکارى با دولت و تنظیم خانواده
11ـ تلاش براى ایجاد همکاریهاى زیست محیطى به منظور کاهش مخاطرات و تهدید فرآینده اى که تخریب محیط زیست براى سلامت انسانها به وجود آورده است.
12ـ مساعدت به زنان داوطلب در سازمانهاى رسمى و غیر رسمى بهداشتى در استقرار و گسترش آموزش موثر و برنامه هاى تماس با مردم و مشارکت آنها در طرحهاى بهداشتى
13ـ ارتقإ سطح آگاهیها وتواناییهاى خوداتکایى و ارایه خدمات آموزشى, مالى و خدماتى به زنان پناهنده
14ـ تلاش براى انعکاس مصایب و مشکلات زنان آواره, پناهنده و ستمدیده کشورهاى در حال جنگ
15ـ ایجاد ارتباط میان زنان کشورهاى مختلف و تبادل فرهنگى و تجربیات
16ـ تلاش براى دسترسى زنان به منابع اقتصادى براى مشارکت در توسعه کشور
17ـ ایجاد و توانمندسازى تعاونیهاى زنان به منظور افزایش توان اقتصادى زنان
18ـ افزایش توان درآمدزایى زنان روستایى در سطح ملى و محلى با جلب نظر دولت نسبت به نقش و کارکرد زنان روستایى
19ـ افزایش توانایى و حضور زنان در راستاى مشارکت در امور تصمیم گیرى و سیاستگزاریها
20ـ افزایش مشارکت زنان در سطوح رسانه ها بویژه در رده هاى تصمیم گیرى
با بررسى موارد فوق که به عنوان فعالیتها و اقدامات سازمانهاى غیر دولتى در ایران پس از انقلاب اسلامى صورت گرفته, گستره نقش آنها مشخص و بر میزان قابل توجه نفوذ این سازمانها صحه گذارده مى شود. لیکن با توجه به سوابق و زمینه هاى تاریخى, شرایط اجتماعى و شاکله فرهنگى جامعه مسلمان ایرانى نکات مهمى در این زمینه باید مورد توجه و دقت قرار گیرد. به بیان دیگر براى قضاوت درست در مورد نقش و فعالیتهاى انجام شده سازمانهاى غیر دولتى مى بایست واقعیتهاى زیر را مد نظر قرار داد:
1ـ در جامعه ایران همچنان عمده فعالیتهاى زنان بویژه در امور خیریه به شکل سنتى و در قالب هیإتى انجام مى گیرد و سازمانهاى غیر دولتى موجود هنوز به شکل وسیع در میان توده ها جا نیفتاده و اغلب در سطح خواص باقى مانده اند. چنانچه در هیچ کدام از سازمانهاى موجود, شاهد عضوگیرى وسیع و عمومى نبوده ایم.
2ـ پس از پایان جنگ تحمیلى و آغاز سازندگى, تشکیل دفاتر و نهادهاى مربوط به زنان در بخشهاى دولتى از عوامل مهم ایجاد رشد یا تقویت سازمانهاى غیر دولتى زنان بوده است. این امر نشان مى دهد که پس از انقلاب هر جا که دولت, پشتوانه مشارکت مردمى قرار گرفته و براى چنین فعالیتهایى توجیه لازم راداشته است شاهد ورود بخشهاى عظیمى از توده هاى زنان در مشارکت غیر دولتى بوده ایم. چنانچه با اقدامات دفتر ترویج فعالیتهاى زنان روستایى در وزارت کشاورزى یا وزارت جهاد سازندگى, مشارکت زنان روستایى در امور مردمى و تعاونى به شکل قابل توجهى و در سطح توده ها تحقق یافته و یا با تشکیل بسیج مستضعفین, اقشار وسیعى از زنان, آموزشهاى نظامى, کمکهاى اولیه, دینى و عقیدتى دیده اند.
3ـ نظر به اینکه زنان در بیش از 62% از تولیدات غیر نفتى شامل کشاورزى و تولید صنایع دستى سهم بسزایى دارند (70% از قالیبافان ایرانى زن هستند و 70 تا 80 درصد از صنایع غذایى در روستاها به دست زنان اداره مى شود) تلاش براى تقویت هر چه بیشتر سازمانهاى غیر دولتى زنان که منجر به سازماندهى فعالیتهاى اقتصادى زنان شود در واقع کمک به شکوفایى اقتصاد ملى و در برخى موارد, رهایى از بحرانهاى اقتصادى است.
4ـ با توجه به بندهاى فوق روشن است که در جامعه فعلى ایران, ویژگیهاى متإثر از انقلاب که نزدیکى میان دولت و ملت, یکى از آنهاست, زمینه هاى همکارى بیین دولت و سازمانهاى غیر دولتى فراهم است, لیکن در این زمینه مى بایست تمهیدات لازم براى هر چه گسترده تر کردن و نهادینه کردن آن انجام گیرد.
5ـ دستگاههاى دولتى با تلاشهایى که عملا در سالهاى اخیر داشته اند موجب رشد آمارها در زمینه هاى لازم و به شرح زیر بوده اند:
ـ 98% از دختران ایرانى به تحصیلات ابتدایى دسترسى یافته اند
ـ حدود 35 الى 40 درصد از دانشجویان را دختران و بانوان تشکیل مى دهند
ـ در سال جارى تعداد قبول شدگان در امتحانات ورودى دانشگاهها به نسبت 52%, دختر و 48%, پسر بوده است
ـ حدود 25% از اساتید دانشگاهها را زنان تشکیل مى دهند
ـ در روستاها بیش از 87% از زنان به امکانات بهداشت, تنظیم خانواده و واکسیناسیون اطفال دسترسى یافته اند
ـ این آمارها خود زمینه ساز ایجاد و تقویت سازمانهاى غیر دولتى زنان به دلیل بالا رفتن سطح سواد و آگاهیهاى آنان است.
6ـ سازمانهاى غیر دولتى زنان باید با توجه به بافت سنتى و مذهبى جامعه ایران از طریق تشکلات هیإتى, راههاى آشنایى و راه یابى توده ها به این سازمانها را بیابند. زیرا در حال حاضر اغلب فعالیتهاى این سازمانها در اقشار خاص و جمعیتهاى محدود صورت گرفته و توده ها هیچ آشنایى و ارتباطى با اغلب آنها ندارند.
7ـ شوراهاى شهرى و روستایى شاید بتوانند به عنوان یکى از کانالهاى ایجاد ارتباط میان توده ها و سازمانهاى غیر دولتى ایفاى نقش نمایند که این موضوع مى تواند به عنوان یک تحقیق جامع, مد نظر قرار گیرد.
منابع:
ـ گزارش ملى سازمانهاى غیر دولتى زنان در جمهورى اسلامى ایران, 1375.
ـ گزارش ملى وضعیت زنان در جمهورى اسلامى ایران, 1374.
ـ شناخت هویت زن ایرانى در گستره پیش تاریخ و تاریخ, شهلا لاهیجى, مهرانگیز کار, 1377.
ـ ماهنامه پیام زن, ویژه نامه بزرگداشت ولادت حضرت فاطمه(س) و مقام زن, آبان ماه 1376.
ـ طرح بررسى وضعیت سیاسى ـ فرهنگى, اقتصادى, اجتماعى زنان در ایران, مریم مجاهدى, پژوهشگاه علوم انسانى.
Janet Afray, (22) New york, Colombia, University Press 1996. ,1911 - 1906 The Iranian Constitational Revolution -