حفظ ارزشها در دهه سـوم انقلاب,عمـده تـریـن دغدغه
گفتگـویـى کـوتـاه بـا سـرکـار خـانـم دکتـر زهـرا رهنـورد
عصمت گیویان

خانـم دکتر زهرا رهنورد, براى بسیارى از افراد جامعه ما بـویژه اهل فـرهنگ و هنر, چهره اى آشناست. سالهاى مبارزه را در عمل درک کرده است. آثار علمـى و هنرى چندى را تقدیـم جامعه فرهنگ دوست و هنـرپـرور مـا نمـوده است و اینک سـالهاست که ریـاست دانشگــاه ((الزهـرا)) را بـر عهده دارد. پیـام زن, پیشتـر در ســال 1373 گفتگـوى مبسـوطـى را طـى سه قسمت بـا ایشـان داشت که سخت مـورد استقبال خـواننـدگان محترم قرار گرفت. یکصـدمیـن سال ولادت حضرت امام خمینـى و تدارک ویژه نامه, فرصتـى بـود که علـى رغم اشتغالات ایشان, گفتگـویـى دوباره داشته بـاشیـم. پـرسشهاى چنـدى را نیز پیـش بینـى کردیـم اما ایشان در آستانه سفر و ما در آستانه بسته شدن ویژه نامه! نتیجه نیز روشـن است; بخشـى از پرسشها ماند و از آن همه به همیـن انـدک قناعت کـردیـم. تـا نظر شمـا چه بـاشـد.

خـانـم رهنـورد, از اینکه ایـن فـرصت را در اختیار ما گذاشتیـد سپـاسگزاریـم. اگـر شما که از سالها پیـش از پیـروزى انقلاب بـا مبارزات امام و رهبرى نهضت تـوسط ایشان آشنا بـوده اید و ده سال دوران زعامت امـام پـس از پیـروزى انقلاب را از نزدیک لمــــــس کرده اید, پرسیـده شـود مهمتریـن ویژگـى که عامل مـوفقیت رهبـرى ایشـان در مبـارزه و پیـروزى بـوده, چه است, بـر چه نکـاتــى و محورهایى تإکید خواهید کرد؟
بسم الله الرحمن الرحیم.
شما به اساسـى تـریـن بخش شناخت حضرت امام یعنـى بخـش رهبـرى در شخصیت ایشان اشاره کرده اید, شناختـى که امام و مردم از یکـدیگر پیـدا کـرده بـودنـد, یک شناخت متقابل و اعتماد صد در صـد و دو طرفه بود. ایشان به مردم گفته بودند: شما مرا مى شناسید, مـن هم شما را مى شناسم.
ایـن کلام یعنى اینکه حضرت امام مى دانستند هر چه بگـویند, مـورد قبول مردم است و مردم هـم مى دانستند, هر چه بخواهند, امام همان را مى گویند. نفوذ امام در قلب و روح مردم مهمتریـن ویژگى رهبرى ایشان بود. امام و کلامـش زبان عقل و ایمان و عاطفه مـردم بـود. امام چیزى نمى گفتند که جـدا از متـن مردم باشد. کارى نمـى کردند که مخالف خواست مردم باشد.
اصـول و شیـوه هاى برخـوردى امام با تکیه بـر دیـن و مردم بـود.
در ظاهر یک ((پارادوکـس)) و در واقع حاکى از نگرش خاص ایشان به دین و جایگاه والاى مـردم در دیـن اسلام بـود. حضـرت امام خمینـى مـردم سـالارى و دیـن مـدارى را در یک تلفیق اعجـابآور اعمـــــال مى نمودند.
همراهـى و همدلـى چه در دوران مبارزه, چه در زمان پیروزى, عامل موفقیت و جاى گرفتـن ایشان در قلوب مردم در گذشته و آینده بوده است.

ـ به نظر شما, بـر اسـاس بـرداشتـى که از انـدیشه و سلـوک امام دارید, اگـر بخـواهید شخصیت جامع زن مسلمان را تعریف کنیـد, چه مشخصه هـایـى را بـراى آن ذکـر خـواهیـد کرد؟
حضـرت امام نه تنها زن بلکه کل پـدیـده ها را همه جانبه و جـامع مـى دیـدنـد و تعریفشـان از همه چیز یک تعریف کـاملـى بود.
ایشان معتقد بـودنـد که قـداست از ویژگیهاى زن مسلمان است, اما ایـن قداست نباید مانع حضـور او در ابعاد مادى زندگى گردد. جمع بیـن قداست زن و حضور زن در متـن زندگى از نوآوریهاى حضرت امام خمینى محسـوب مى شـود. از نظر ایشان که صاحبنظرى بـى بدیل هستند, زن مـى تـوانـد والا و محترم و دست نیافتنى و دستبردنزدنـى باشـد, بـدون اینکه آفت پـرده نشینـى و پستـونشینـى را پیشه کند.
زن مى تـواند و از نظر ایشان باید که با حضـور در اعماق و سطـوح بالاى دین, علـم, جامعه ایـن مقام والا و قـدوسـى را حفظ نمایـد.
بـا تـوجه به ابعاد شخصیت پیچیـده اى که ایشـان از زنـان ســراغ داشتند مـى پنداشتند زن در همه جهات زنـدگـى مادى و مراحل مختلف زندگـى معنـوى مى تـواند و باید پیشرفت کند و خـودش را به مدارج بالا برساند. ایشان با دید ژرف و عمیق خـود تـواناییهایـى را در زن سراغ داشتند که شاید خـود زنان تا کنون همه آن را کشف نکرده باشند.

ـ به نظر شما مهمتریـن دستاورد اندیشه و حرکت امام خمینـى براى بانوان ما چه بوده است؟
حضـور مفید و مـوثر با حفظ ارزشهاى والا, در جامعه, عرصه علـم و ادب و خلاقیت هنر و غلبه بر تمامـى گفتمان ذلت پذیرى و مادونى زن در تـاریخ و در نتیجه حضـور زن مسلمان که در تضـاد اسـاسـى بـا واقعیت ارزشـى و حقـوقـى و تاریخـى و اجتماعى قرار مـى گیرد. زن دست پرورده انـدیشه هاى امام بـر کلیه نهادهاى مـدنـى, حقـوقـى و اجتماعى ارزشى پیشى گرفته و اگر مسـوولیـن دینى و دست اندرکاران اجتماعى براى رفع نقیصه هاى حقـوقـى و مـدنـى اقـدام نکننـد, در آینـده در رابطه با زنان, مسایل بسیارى خـواهیـم داشت. زنـى که طبق دستاورد اندیشه امام حرکت کند, ظلـم پذیر نخـواهد بـود. زنى که طبق اندیشه امام حرکت کنـد, حضـور علمـى و مفیـد در جامعه اش خواهد داشت. بالا رفتـن سهم زنان در تإلیف و ترجمه نتیجه فضایى است که در راستـاى دستـاوردهـاى انـدیشه امـام حـاصل شـد.

ـ خانـم رهنورد, انقلاب اسلامى در نخستین ماههاى ورود به سـومیـن دهه پیروزى خـود مى باشد. به نظر شما مهمتریـن مسـوولیت و رسالت نظام اسلامى در ایـن دهه چه مـى باشـد و بانـوان در ایـن میان چه سهمـى دارنـد یـا به قـولـى چه نقشـى را بـایـد ایفـا کنند؟
جمهورى اسلامـى علـى رغم پیـش بینیهاى مخالفیـن و معانـدیـن, وارد سومین دهه پیروزى خود مى شود و ایـن خود جشـن بزرگى است. پیشروى نظام اسلامى باید با برنامه ریزیهاى دقیق و عملى ترى صـورت بگیرد.
به عنـوان مثال, به نظر مـن با نهادى کـردن حضـور مردم در کنار قانونمند کردن ایـن حضور براى جلوگیرى از هر گونه دیکتاتورى از طریق احزاب و مطبـوعات و شوراها یا به عبارتى دیگر توسعه سیاسى در زمینه هاى اجتماعى بـرقـرار کردن. یا اینکه با قانـونـى کردن همه امـور براى جریان امر در مجارى خـودش تا در آینـده فرد جاى قانون را نگیرد.
سامان دادن جامعه مدنى بر اساس الگـوهاى مترقى اسلامى و دینى که در بطـن دیـن اسلام نهفته است و لازم نیست چشـم به بیرون مـرزهاى اسلام بدوزیـم, اگر چه ایـن امر منافاتى با گفتگـو ندارد. در یک کلام آنچه خـود داریـم, زبیگانه تمنا کردن کار خـردمنـدان نیست.
حل مشکلات اقتصادى مـردم به صـورت زیـربنایـى بـر اساس استقلال و افزایـش تـولیـد و قطع وابستگیها. تعمیق فـرهنگ دینـى نـوآور و پرنشاط و خلاق.
به معناى دیگر, آنچه که مسـوولیت و رسالت نظام اسلامـى خـوانـده مى شـود, قانـونمندى, توسعه سیاسى, تـوسعه فرهنگى و عدم وابستگى اقتصادى خواهد بـود و سهم زنان همگامى با روند رو به رشد جامعه به سوى موارد یادشده خواهد بود. کارى که در طول بیست سال کـم و بیش آن را تجربه کرده اند.
ـ بیشتریـن دغدغه شما نسبت به انقلاب اسلامى و آرمانهایى که حضرت امام مطرح کرده و در پـى آن بـودند, چیست؟ مسایل زنان چه بخشـى از ایـن آینـده نگـرى شمـا را به خـود اختصـاص مـى دهـد؟
انقلاب اسلامـى را بایـد از زوایاى مختلف بررسـى و تحلیل کرد, تا به شناخت عمیقـى از ارزشهاى آن رسیـد. ارزشهایـى که جـاى آن را داشت تا شخصیتى بزرگ که احیاگر دیـن و اسلام ناب محمدى بـود, در پى آرمانهاى آن عمر خود را طى کند. در واقع بزرگترین دغدغه مـن حفظ ارزشها در دهه سـوم انقلاب با تـوجه به تنـوع و پیچیـدگیهاى ((زمانه)) مطرح است.
زمانه یعنى شرایط جدیدى که در آن به سر مـى بریـم; عصر ارتباطات و ماهـواره ها که دنیا را به صـورت دهکده اى کـوچک و سرشار از پچ پچ الکترونیکـى نمـوده است. حفظ ارزشها در زمانه فعلى با زمانه دهه اول انقلاب متفاوت است و از تنـوع و پیچیدگى خاصى برخـوردار است. زنان مـى تـواننـد هـم از مصـرف کننـدگان ارزشهاى والا و هـم تـولیدکننده ایـن ارزشها و حافظ آنها در شرایط معاصر باشند. از آنجا که زنان یکـى از اجزاى مـوثـر ساختار جامعه ارزشـى محسـوب مـى شـونـد, بایـد ریشه اى به مسإله ((حفظ ارزشها)) که بیشتریـن دغدغه مـن محسوب مى شود, پرداخت. ارزشهاى والایى که در طول انقلاب اسلامى از زن, آن عروسک پشت پرده, سفیر و نماینده جمهورى اسلامـى را در دنیا ساخت, تـداوم دهنده حماسه دفاع مقـدس را ساخت, صفهاى طـویل و غریـوهاى رساى آزادیخـواهـى را در مقابل نظام ستمگـر و طاغوت فراهم آورد. هـم اکنون باید به شناخت و تعفیق و تثبت همان ارزشها پرداخته شود.

به نظر شما مهمتـریـن تحـولـى که امام در بعد حضـور اجتمـاعى و مسـوولیت پذیـرى زنـان ایجـاد کـردند, چیست؟
قرن 19 ـ 20 قرن ظهور احیاگران دینى محسـوب مى شـود و حضرت امام از بزرگترین احیاگران دینى ایـن دو دهه بوده اند. در خصوص مسایل زنان نیز این نقـش احیاگرى را به بهتـریـن شیـوه و در حـد کمال ایفا نمـوده انـد. طیف ایـن احیاگـرى بسیار وسیع بـوده است و از احیاى هویت آزاد و مستقل زن تا احیاى هـویت دینى ـ اسلامـى زن و ایجاد پـویشهاى علمى و حضـور در عقلانیت در راستاى ایـن احیا به شمار مى رود. در کنار تجدید حیات مذکور, حضـور در تصمیـم گیریهاى بزرگ که منجـر به سـرنـوشت ملتـى مـى شـده یا شرکت در تظاهرات و انتخابات و تعییـن آینده سیاسـى ... از اهـم ویژگیهاى حیات بخشى امام خمینـى در خصـوص مسایل زنان به شمار بیاید. امسال ما رقـم بالاى 52% ورودى دختران به دانشگاههاى کشـور را داشته ایـم. شاید در کنار حضور میلیونى زنان در رإىگیریها و انتخابات ایـن رقـم گویاتریـن نحـوه حضـور زن در عقلانیت جامعه باشد. در کنار تمامى ایـن مسایل زنان هـم اکنـون نیز از مشکلات مـدنـى و حقـوقـى رنج مـى بـرنـد و تا شإن اجتماعى خـود را در قانـون نبیننـد, کمتـر مـى تـواننـد استعدادهـاى خـود را به طـور کمـــال به عرصه ظهور برسانند. این حضور دشمـن شکـن و تإثیرگذار از زنان در زمینه هاى هنرى, سیاسـى, اجتماعى از نتایج سحـر انقلاب اسلامـى است, تا صبح دولتـش بدمد. امیدوارم دورنماى علمـى روشنـى از زنان به تصـویر رسد.