امـام خمینـى, حضـور و مسـوولیت اجتمـاعى زنان تاکیدى دوباره
مریم حقیقت گو
در مصـاحبه بـا سـرکـار خـانـم زهـرا شجـاعى
امام خمینى ایـن ابرمرد عصر جدید و قرن بیستـم را کمتر کسى است که نشناسد. و همه کسانـى که تـوفیق زیستـن در عصر امام را پیدا کـردنـد, سخنرانیها, پیامها و صحبتهاى ایشان را به یاد داشته و خـواهنـد داشت, لیکـن استفاده مفید از ایـن سخنرانیها و پیامها نیاز به تعمق بسیار دارد و امسال که یکصدمین سال ولادت و دهمیـن سال ارتحال آن اسوه مدیریت و رهبرى را پشت سر مى گذاریـم, وظیفه همه ماست که بیش از پیـش به شناخت انـدیشه هاى والاى آن بزرگـوار بپردازیم.
حضور و مسـوولیت اجتماعى زنان, موضوعى بـس گسترده و حیاتى و در عیـن حـال نیازمنـد اهتمام و دقت است, بـویژه آنگاه که از منظر اندیشه امام خمینى به آن نگریسته مى شـود. یکى از صاحب نظرانى که به اقتضـاى مسـوولیتهاى گذشته و حـال, و نیز به کمک مطـالعات و تجـربیات خـویـش مـى تـوانـد به روشنگرى پـرسشها و تبییـن مسایل بپـردازد سـرکار خانـم زهـرا شجاعى, مشاور محتـرم رییـس جمهورى اسلامـى ایـران و مسـوول دفتـر امـور مشـارکت زنـان مـى بـاشــد.
خانـم شجاعى متإهل و داراى دو فرزند است. تحصیلاتـش را در مقطع کارشناسى ارشـد علـوم سیاسـى به پایان رسانده و اکنـون دانشجـوى دوره دکتراى مدیریت استراتژیک مى باشد. وى در مـورد سـوابق کارى خود مى گوید:
کار و فعالیت اجتماعى را از معلمـى آغاز کـردم و با تـدریـس در مراکز تربیت معلـم و دانشگاه الزهرا(ع) ادامه دادم و همزمان به عضـویت شـوراى فرهنگى, اجتماعى زنان درآمدم; دو سال نیز مسـوول آن شـورا بـودم. مدتـى به عنـوان مشاور وزیر آمـوزش و پرورش در امـور بـانـوان و سپـس به عنـوان مشـاور وزیـر کشـور و مســوول کمیسیونهاى امـور بانوان فعالیت داشتـم و دو سال است که در پست مشاور رییس جمهور و رییـس مرکز امـور مشارکت زنان در خدمت جامعه هستم.
ـ با تـوجه به اینکه در یکصـدمیـن سالگرد ولادت حضـرت امام قرار داریـم, مرکز امـور مشارکت زنان چه فعالیتـى در خصـوص گستـرش و تعمیق انـدیشه هـاى امـام خمینى داشته است؟
ضمن گرامیداشت شخصیت بزرگ اسلام که چگونه زیستـن و راه زندگى را به همه انسانهاى آزاده آمـوختنـد و در اثـر انـدیشه هاى بلنـد و تابناک ایشان, زنان حیات دوباره اى پیـدا کـردنـد, در حال حاضـر ایـن افتخار نصیب مرکز امور مشارکت زنان شده که مسـوولیت کمیته بانوان ستاد بزرگداشت یکصدمیـن سالگرد ولادت حضرت امام را داشته باشد. ایـن کمیته با حضور و مشارکت فعال همه دستگاههاى اجرایى, دفاتـر امـور بـانـوان وزارتخانه ها, سازمانها و مـراکز علمـى و تحقیقاتـى شکل گرفت. یکـى از بـرنامه هاى ستاد, بـرگزارى کنگـره بیـن المللى جایگاه و نقش زن در اندیشه امام خمینى است که پس از اعلام فراخوان و مشخص شدن محـورها, جلسات مختلفى با اعضاى کمیته بانـوان داشتیـم که در آن جلسات هیإت علمى کنگره مشخص شد. لازم به یـادآورى است که از عمـده اهـداف ایـن کنگـره, فعال کـــردن دستگاههاى مختلف اجرایى و مردمـى کردن و بالا بردن میزان مشارکت زنان جامعه و تإکیـد بر حضـور فعال و تإثیرگذار دختران جـوان در این مراسم مى باشد.
ـ شما دیـدگاه حضـرت امـام خمینـى نسبت به زن و جـایگـاه او را چگونه ارزیابى مى کنید؟
دیدگاه حضرت امام نسبت به زن را از ابعاد مختلف مى تـوان بررسـى کرد:
1ـ از بعد فلسفى تبییـن جایگاه و نقـش زن در خلقت, قرآن و سیره معصومین(ع)
2ـ از بعد فقهى که بسیار حایز اهمیت است و حضـرت امام از ایـن بعد به دو عنصـر زمان و مکان اهمیت دادنـد و ما شاهـد تحـولات و تإثیرات بسیار ارزشمنـدى در مـورد بهبـود وضعیت زنان در جامعه بودیم.
به لحاظ نقـش اجتماعى, سیاسى, خانـوادگى و تربیتـى به طـور کلى انـدیشه حضـرت امام در مـورد زن احیاى تفکر اسلام ناب محمـدى(ص) بـود. در رابطه با جایگاه و نقـش زن در اسلام همان طور که رسـول اکرم(ص) در دوران جاهلیت به زنان حیات دوباره اى بخشیدنـد, حضرت امام نیز در جاهلیت قرن بیستـم و در وانفساى مظلـومیت, محدودیت و محـرومیت و ستمـى که به زنان مـى رفت, حیات دوبـاره اى به زنان بخشیدنـد. بنابرایـن شاید بتـوان حضرت امام را احیاگر شخصیت زن در عصر حاضر نامید. گرچه چگـونه زیستـن و تشیع و اسلام هـم حیات تـازه یافتنـد, امـا در مجمـوع عالـم انسـانها, زنان بیشتـر از سایرین از ایـن موهبت بهره مند شدند, چرا که بیشتر در ظلم و ستم و محـدودیت قرار داشتنـد. حضـرت امام زن را به عنـوان یک انسان بهره مند از حقوق مساوى با مرد مى دانند و در عیـن حال با تإکید بر نقـش محـورى زن در کانون خانواده و وابسته بـودن صلاح و فساد جامعه به آنان, شرکت زنان در مقدرات اساسـى مملکت را از واجبات مـى دانند و معتقد به آزادى زن در چارچـوب اسلام و تلاش براى رشـد اجتماعى, فـرهنگـى و سیاسـى هستند. در انـدیشه امام, زن آنچنان مقام و منزلتى دارد که ایشان در وصیت نامه جاودانه خـود که زنان و مشارکت آنان همگام با مردان و حتـى گاهى بهتر از مردان را از جمله افتخـارات اسلام و نظام مـى داننـد و در ادامه ایـن بیـــان افتخارات, در واقع نقـش سیاسـى و اقتصادى زنان و حضـور آنان در عرصه دفاع و ایثار و فـداکارى را مـورد تقـدیر قرار مـى دهنـد و افتخار مـى کنند به جامعه اى که زنانـش, خرد و کلان و پیر و جـوان از این ویژگیها برخوردارند.
ـ لطفا بفرمایید به نظر شما مهمتریـن مسـوولیت زنان در جامعه و خـانـواده در نگـاه حضـرت امـام چیست؟
مسإله اى که اینجا وجـود دارد, تجربه اى که ما از وضعیت زنان در کشـورهاى مختلف و در اعصار گوناگون, چه در جـوامع سنتى و چه در جوامع توسعه یافته داریـم, ایـن است که معمولا زنان نتـوانسته اند جمع بیـن دو مسـوولیت خـانه و اجتماع داشته بـاشنـد. در جـوامع سنتى, زنان محدود به مسـوولیت خانـوادگى و تربیت فرزند و اداره امـور جامعه شدند و رشـد اجتماعى مناسبـى نداشتنـد و در جـوامع دیگر به دلیل حضـور در مجامع اجتماعى و عرصه کار و تلاش, کانـون خانواده رها شد و در نتیجه به اضمحلال خانـواده و سست شدن بنیان آن منجر شد و لطماتـى از ایـن ناحیه به جـوامع جـدید و پیشرفته وارد آمد.
آنچه مهم است, تإکید بر حضـور و مشارکت اجتماعى و تإکیـد بـر مسایل جامعه است. در انـدیشه حضـرت امام, تـوجه و تـإکیـد بـر مسـوولیت خانوادگـى و تربیت فرزند و مـدیریت خانه به عنـوان یک مسـوولیت ارزشمند و مهم تلقى مى شـود. به عبارت دیگر تحت تإثیر انـدیشه هاى حضـرت امام و بـا هـدایت و رهبـرى خـردمنـدانه ایـن ابـرمرد, یک الگـوى جـدیـدى از زن مسلمان در عصـر حاضر به دنیا عرضه شد. ایـن الگـو هم مادرى نمونه, هم همسرى نمـونه و هـم زن اجتمـاعى فعال و سـازنـده اى را معرفـى کـرد که بـراى خیلــى از کشـورهاى اسلامـى مـى تـوانـد پیاده شـود و قـابل تجـربه بـاشـد.
ـ با تـوجه به اهمیتى که نقـش تربیتى و اخلاقى زن در جامعه دارد طبعا حضرت امام نیز عنایتى خاص به آن دارند. شما چه تـوضیحى در این خصوص دارید؟
حضرت امام براى زنان یک نقـش محـورى در رشـد و تربیت قایلنـد و صلاح و فساد جامعه را بسته به وجـود زن مـى داننـد. زنان به دلیل اینکه نیمى از جامعه هستند و همچنیـن سازنـدگان نیمـى دیگـر از جامعه, پـس اصلاح آنها بـر بخـش دیگر جامعه هـم تإثیرگذار است. اگر انحرافـى در اخلاق و رفتار آنها به وجـود آید, مـى تـواند در ایـن رابطه نیز تـإثیـرگذار بـاشـد و به دلیل مـادرى و داشتـن ویژگیهاى عاطفـى, اثرات مثبت اخلاقى و تربیتـى که زنان در جامعه ابتدا در خانواده و بعد در اجتماع مى گذارند, بسیار تعییـن کننده است و توصیه ایشان به تعالى اندیشه و رفتار زنان مبنى بر همیـن امر است.
ـ حضرت امام در بیانات خودشان نقـش زنان در پیروزى انقلاب اسلامى را چگونه توصیف نموده اند؟
صحبت امـام گـاهـى بسیار اعجـاب انگیز است; بـا عنـایت به اینکه ایشان اهل اغراق نبودند.
همه آنهایى که سالهاى پیروزى انقلاب را به یاد مىآورند, مـوضـوع اصلاح پیام حضرت امام در رابطه با رزمندگان و بسیجیان به صـدا و سیما را تـوسط خـودشان به خاطر دارند و ایـن کار شخصیتى است که قـول ثـابت دارد و هیچ گـونه مبـالغه و اغراقـى در کـارش نیست. وقتى که ایشان معتقدند زنان داراى نقش تعییـن کننده اى در پیروزى انقلاب بودند, خطاب به زنان قـم مى گویند: ((شما بـودید که انقلاب را پیروز کردید)) و این حاکى از نقـش تعییـن کننده و تإثیرگذار زنان در اندیشه ایشان مى باشد.
خاطره اى را یکى از مسوولیـن نظام بیان مى کرد; در یک جلسه خصوصى از حضرت امام مى خواهند که ایشان ساعت ملاقات عمـومـى خـود را با زنـان حذف کننـد, به ایـن دلیل که در روزهاى اول ورود امـام به ایران صبحها تا ظهر خانمها در جلوى مـدرسه علـوى صف مـى کشیدند. حضرت امام در جـواب ایشان فرمود: شما فکر مى کنید اعلامیه هاى مـن یا سخنرانیهاى تو بود که شاه را بیرون کرد؟ ایـن زنان بودند که شاه را بیرون کردند. پـس حضرت امام قایل به نقـش تعییـن کننده اى بـراى زنـان در رونـد پیـروزى انقلاب اسلامـى بـودنـد و همچنیــن مى فرماینـد: شرط پیروزى, شرط بقا نیز هست. پـس اگر مـى خـواهیـم انقلاب حفظ شـود, باید ارزشها را حفظ کنیـم و همان طـور که زنان در پیـروزى انقلاب اسلامـى مـوثـر بـودنـد, بـایـد در حفظ آن نیز تإثیرگذار باشند و در دوران تإسیـس, تکـویـن, تـداوم و تثبیت انقلاب, هر حرکتى که منجر به کمرنگ شدن نقـش زنان شود, در نهایت منجر به شکست خواهد شد.
ـ به نظر شما مهمتریـن تحولى که حضرت امام در بعد حضور اجتماعى و مسـوولیت پذیـرى زنـان ایجـاد کـردنـد, چه بوده است؟
ایـن تحـول به قبل از پیروزى انقلاب بـرمـى گردد. زمانـى که حضرت امام براى زنان حق مشارکت سیاسـى و شرکت در سرنـوشت قایل شدند. عباراتـى دارند با ایـن مضمـون که زنان باید در مقـدرات اساسـى مملکت دخالت کنند. نمى گـویند زنان مـى تـوانند, یعنـى فقط جـواز نمى دهند, بلکه مـى گـویند ((باید)), و کلمه ((باید)) از زبان یک مرجع دینى و رهبر سیاسـى را مى شـود افاده وجـوب کرد; یعنى شرکت زنان نه در سطـوح پـاییـن سیاسـى بلکه در مقـدرات اساسـى یعنـى جاهایى که سرنوشت مملکت رقم زده مى شود. چنیـن حقى را براى زنان قایل هستند.
ایـن فکر برخاسته از اندیشه دینى و نگرش عمیق اسلامـى حضرت امام به جایگاه زن و تفکر اسلامـى است; لذا بازتاب و اثر ایـن اندیشه منجـر به مشارکت وسیع زنان در دوران پیـروزى انقلاب شـد و مجـوز حضور زنان در تصمیـم گیرى را به همراه داشت. در مجلـس دوم شوراى اسلامى, عده اى سـوال کردند که آیا درست است که زنان در انتخابات مجلـس شرکت کنند؟! و جاى سـوال است که بعد از گذشت چنـد سال از پیـروزى انقلاب و یک دوره از مجلـس, تازه ایـن سـوال مطـرح شـد! البته ایـن افـراد به تإثیر عنصـر زمان و مکان در تحـولات فقهى تـوجه نـداشتنـد و استناد به نظر حضـرت امام داشتنـد که در سال 1341 در رابطه با لایحه انجمنهاى ایالتى و ولایتـى ایـن مسایل را مطرح کردند و گفتنـد که خلاف شـرع است! لذا ایـن تفکر امام باعث ایجاد شرایط پذیرش افکار عمـومـى براى مشارکت سیاسـى زنان و در نتیجه تقویت بعد مهارتهاى عملى, فکرى زنان در سطـوح مختلف و در نهایت منجـر به تقـویت روحیه مسـوولیت پذیـرى زنان شـد. آنچه که زنان ما بهره مند شدند, ایـن تفکر و آماده سازى در نمودهاى مختلف مثل انتخاب یک زن به عنوان عضو هیإتى که در پیام به عالـم شرق حضور دارد, تـوسط امام نشان داده شد و ایـن است که همواره حضرت امـام به مشـارکت زنـان در انتخـابـات تـوصیه مـى کـردند.
ـ بـا تـوجه به کار ارزشمنـد حضـرت امام در ایجاد حـس مشارکت و رقابت سیاسـى و اجتماعى در جـامعه و بـا عنایت به اینکه در حال حاضـر زنان در عرصه مـدیـریت اجتماعى و سیاسـى هنـوز به جایگاه شایسته خـود دست نیافته انـد, چه بـرنامه ها و طـرحهایـى در ایـن زمینه انجام گـرفته و چه بـرنامه هایـى در دست اجـرا مـى بـاشـد؟
حضـرت امام به لحاظ نظرى و تئوریک راه را بـراى مشارکت زنان در سطـوح مختلف تصمیـم گیرى باز کردند و در واقع موانع فکرى و فقهى را که در نظر برخـى علما بـود و مـوارد و ابهام را رفع کردند و از آنجا که تصمیـم گیران بر اساس نظرات ایشان عمل مـى کننـد, لذا مـوانع فقهى و شرعى آن رفع شده, اما شرایط و زمینه هاى فرهنگى و اجتماعى و مدیریتى باید فراهـم شـود تا ما بتـوانیـم به جایگاه مطلـوب و مـورد نظر حضـرت امـام بـرسیـم.
مرکز امـور مشارکت زنان که هـدف خـود را تقـویت مشارکت گروههاى مختلف زنان در سطـوح مختلف خـرد و کلان و در عرصه هاى گـونـاگـون اجتماعى, سیاسـى, فرهنگـى و علمـى قرار داده, در راستاى اهـداف خـود و به منظور تقویت مشارکت زنان در سطوح مدیریتى, طرح تربیت یکصد مدیر زن با همکارى سازمان امـور ادارى و استخـدامـى را در سطح مـدیران ارشـد و عالـى را به اجرا در مـىآورد, تا از فکر و اندیشه زنان بیشتر بهره مند شود. در همیـن رابطه دوره هاى آموزشى پاره وقت, کارگاههاى آمـوزشـى به صـورت غیر مستقیـم براى تقـویت مهارتهاى بـانـوان بـرگزار خـواهـد شد.
همچنین طرح آموزشى ملیکا براى حضور زنان در عرصه هاى بیـن المللى براى زنان شاغل در دستگاههاى دولتـى, طرح دوم آن را براى اعضاى تشکلها و سازمانهاى غیـر دولتـى و همچنیـن سـایـر کـارگـاهها و دوره هاى آمـوزشى و تقویت زنان و راهبرى آنان براى تقـویت کمى و کیفى زنان در سطوح مختلف مدیریتى انجام مى شـود که بخشى از ایـن کارها هـم امور فرهنگى است, چرا که یکـى از مـوانع فرهنگـى عدم پذیرش و قبـول افکار عمومى نسبت به مـوفقیت مدیران زن است و در ایـن راستـا مـرکز امـور مشارکت زنان در خـرداد ماه سـال جـارى جشنـواره علمى, فرهنگـى و هنرى زنان نامآور را برگزار کرد و ما معتقدیـم که انجام ایـن گـونه اقدامات فرهنگـى به تنـویر افکار عمومى جامعه نسبت به موفقیت زنان مى تـواند موثر باشد. در اینجا لازم است چنـد عملیات با همـدیگر انجام شـود; یعنـى صرفا تقـویت مهارتهاى زنان نمـى تـواند ما را به نتیجه برسانـد و لازم است که بینـش عمومى جامعه نسبت به نقـش مـوثر زنان در عرصه هاى علمـى و فرهنگى اصلاح و تغییر یابد.
ـ شما در جایـى دیگـر نیز تإکید کـرده ایـد در کشـور ما بعد از پیروزى انقلاب اسلامـى به برکت اندیشه هاى بلنـد حضرت امام خمینـى زمینه رشد و پیشرفت زنان فراهم شد, آیا مى توانید ایـن زمینه هاى رشـد و پیشـرفت را که قطعا در تمـامـى جهات بـوده است, به طـور اختصار بازگو نمایید.
در یک نگاه کلـى, انقلاب اسلامـى به بـرکت اندیشه هاى بلنـد حضـرت امام زمینه رشـد و پیشـرفت را فـراهـم کرده و در تـداوم خط سبز ولایت و رهبـرى مقـام معظم رهبـرى, مـا اکنـون در جـامعه شـاهـد مـوفقیتهاى بانوان هستیـم. از جمله اینکه 52% دانشجـویان ورودى دانشگاهها در سال 77 از میان دختران بـودنـد و 30% اعضاى هیإت علمـى دانشگـاههاى کشـور را زنـان تشکیل مـى دهند.
همچنیـن موفقیت زنان در عرصه هاى گوناگـون ورزشى, هنرى و فرهنگى خوب بوده و مشارکت سیاسى تـوده زنان ما شاهد موفقیت خوبى بـوده است. مشارکت زنان در تظاهرات و راهپیمایـى ها بسیار مثبت بـوده, اما هنـوز نیاز به کـوشـش بیشتر جهت بهره مند شدن نظام از فکر و اندیشه زنان هستیـم و آنچه نیازمنـد به تلاش بیشتر و کار بیشتـر است, زمینه سازى و ایجـاد بستـر مناسب بـراى رشـد زنان در سطـوح مدیریتـى و بخشهاى برنامه ریزى دارد. در ایـن راستا قدمهایـى در بـرخـى از شـوراهاى بخشـى و فـرابخشـى و کمیته هاى بـرنامه سـوم برداشته شد; به نحـوى که هفده رهنمود کلى از رهنمـودهاى برنامه سـوم اختصاصا مربـوط به زنان است که گـروه کارى زنان و بـرنامه سـوم در مرکز امـور مشارکت زنان تشکیل شد. صد راهکار عملى براى برنامه هاى عملیاتـى کـردن ایـن رهنمـودها به ستاد بـرنامه سـوم توسعه ارائه شـد و در آنها تـوجه به مسایل زنان و بهبـود وضعیت آنـان را شـاهـد مـى بـاشیـم, ولـى نیـاز به تلاش بیشتـــرى است.
ـ با سپاس از سرکار خانـم شجاعى که وقت خـود را در اختیار مجله گذاشتند.
)