امام خمینى; شـایسته نگـرى به جـاى تبعیضهاى جنسیتى
بررسى دیدگاههاى حضرت امام
در گفتگو با بـانـوان نمـاینـده در مجلـس شـوراى اسلامــى
فریبا ابتهاج شیرازى
شهلا اخترى
صدیقه ببران

دیدگاههاى حضرت امام خمینى در مـورد زنان, خصـوصیات بانوانى که از برکات انقلاب اسلامـى بهره مند شده, تحقق نظرات امام در تدویـن قـوانیـن پنج دوره مجلـس شـوراى اسلامى, روشـن شدن زوایاى خاموش نظرات اسلام در مـورد زنان تـوسط امام, انتظار امـام از زنان در دهه سوم انقلاب و خاطراتى از آن زنده یاد تاریخ ایران زمیـن, محور سوالاتى بود که با 10 نفر از نمایندگان محترم مجلـس شوراى اسلامى از جمع بـانـوان نمـاینـده در میـان گذاشته شـد تـا به منـاسبت گرامیداشت صدمیـن سالروز میلاد ایشان در اختیار خـوانندگان قرار گیرد.
اما در پیگیریها براى انجام گفتگو تنها موفق به گفتگو با 6 تـن از آنان شدیـم و بقیه موارد پـس از چند هفته پیگیرى مداوم و به رغم همکارى مناسب و مطلـوب روابط عمـومى مجلـس شـوراى اسلامى به نتیجه نرسید.
در آن روزهـا و در گـرمـاگـرم تهیه ایـن گفتگـوهـا چنـد تجـربه خوشایند, چند تجربه ناخـوشایند و چند سـوال جـدى براى ما ایجاد شد. تجربه از نوع خوشایند آن برخـورد مسـوولانه نمایندگانى بـود که مصاحبه با آنها انجام گرفت و بـویژه در آن میان, وقت شناسى و برخورد صمیمانه چند تـن از آنان که لذتى سواى انجام گفتگو براى ما داشت.
اما تجربه از نـوع ناخـوشاینـد آن عدم هر گـونه پاسخ به تقاضاى مجله اعم از منفى یا مثبت و حتى متإسفانه قـول انجام گفتگـو و تعییـن وقت و عقب انـداختـن کار ما و بالاخـره ... بـدون نتیجه! حضرت امام شاید بیـش از هر چیز احیاگر مقام و منزلت زن بودند و بـدون تردیـد بانـوانـى که امروز در عرصه هاى مختلف و بـویژه در جایگاههاى کلیدى حضـور دارنـد, مرهـون دیدگاههاى ایشان در ایـن زمینه اند, این مهم یادمان نرود و بـدانیـم قدرشناسـى از اولیـن اصول مسوولیت پذیرى است.

اولین پـرسشـى که با اغلب نماینـدگان مطـرح شـد ایـن بـود که دیـدگاههاى حضرت امام در مـورد زنان بیشتـر کـدام یک از زوایاى خاموش اسلام را نسبت به زن روشـن کرد؟ خانم مهندس صدیقى در ایـن باره گفت:

امام هـم و غمشان ایـن بود که اثر وجودى بروز و ظهور اسلام نسبت به زن در تاریخ بشر را دوباره احیا کننـد. در طـول تاریخ زن به عنوان مـوجـود زیردست یا عنصر دست دوم که فاقد اندیشه و تفکر و رإى است محسـوب مـى شـد و اوج ایـن نحـوه نگــرش نسبت به زن در عربستان و پیـش از ظهور اسلام بـود که در واقع ایـن نوع نگاه را شکست و نقطه عطفـى در تـاریخ زنـدگـى زن به شمـار آمـد.
دیدگاههاى حضرت امام مجددا در دوران معاصر, انقلابـى را در نگاه مردان به زنان و حتى باور خود زنان نسبت به خـودشان ایجاد کرد. چیزى که طـى قرنها با تحریف یا عملکرد غلط مـدیران مسلمانـى که اصـول اسلام را در ایـن زمینه رعایت نمـى کـردنـد دچار انحـراف و گرفتار باورهاى غلط شـده بـود و زنان را به عناصرى تبـدیل کرده بـود که فقط به درد کـارهاى روزمـره و دست پـاییـن یا خـدمت به مردان یا در بهتریـن شکل فقط خدمت به خانواده بخورند. اما حضرت امام دیدگاهـى را ایجاد کردند که تـواناییها و استعدادهاى زنان در همه ابعاد بتـواند به کار گرفته شـود و بارها فرمـودند زنان همان حقـى را دارنـد که مـردها دارنـد و به عبارتـى شایستگـى و شایسته سالارى را به جاى تبعیضهاى جنسیتـى مطرح کردند. لذا امروز ما باید از ایـن انقلاب مجـدد بهره درست بگیریـم و دچار افراط و تفریط نشویم.

خانـم دباغ دیگر نماینده مجلـس شـوراى اسلامى در ایـن مورد گفت:
به نظر نمـى رسـد که حضـرت امـام تفـاوتـى میـان زنـان و مـردان مـى گذاشتند. امام به همان میزان که زنان را براى حضـور در کنار خانـواده و فرزندان نصیحت مى کردند, به همان اندازه هـم آنها را دعوت به حضـور در میـدان سیاست, امـور فـرهنگـى و به طـور کلـى مشارکت مـى کردند. به خاطر دارم بعد از فرمان امام براى تإسیـس بسیج, بنده از مسـوولیت فرماندهى سپاه همدان به دلیل مشکلاتى که داشتـم و از بیمـارستان تـازه مـرخص شـده بـودم, در تشکیل بسیج دانـشآمـوزى با چند تـن از برادران کار مى کردم. به نظرمان رسید که مى تـوانیـم جوانها و نوجـوانها, همیـن طور مادرها و خانمهاى خانه دار را براى کمک به جبهه ها دعوت کنیـم. پـس مقـدارى کامـوا تهیه کردیـم و پس از صحبت با دانـشآموزان از طریق آنها کامواها را به خانه ها فـرستادیـم. یادم هست نزدیک سه کامیـون کامـوا در دفتر بسیج دانـشآمـوزى جمع شـد و تلـویزیـون نیز از ایـن جریان برنامه اى تهیه کرد. چند روز بعد که محضر حضرت امام بـودم ایشان فرمـودند: چقـدر کار قشنگـى کردید, بله خانمها هر جا که باشنـد دقت نظر و ظرافت دیدشان تحـولـى در کارها ایجاد مى کند که ممکـن است به فکر آقایان نرسـد. و افزودنـد: چقـدر خـوب بـود در کنار دستکـش و کلاه و جلیقه اى که بـافته و بـراى رزمنـدگان فـرستـاده مى شـود یک جمله اى هـم هر مادرى, هر خانمى مى نـوشت و مى گذاشت تا ایـن عزیزان متوجه باشند که در کشور ما زنان بیکار ننشسته اند و هر کارى که از دستشان برآید, انجام مـى دهنـد. در اینجا به طـور مثال مـى بینیـم که حضرت امام تا چه حـد به ارزش و اثرات روانـى حضـور زنـان در جـامعه معتقـد و آگـاهنـد.

خانـم مهندس جلودارزاده نیز در مورد اینکه دیدگاههاى حضرت امام کـدام یک از زوایاى خامـوش اسلام را نسبت به زن روشـن کرد؟ گفت:
حضرت امام در اصل کرامت ذاتى و وجـودى زن همان موضوع برابرى را مطـرح کـردنـد و با تبییـن ابعاد وجودى حضـرت زهـرا(س) و وجـوه ناشناخته شخصیت ایشان تإکید داشتنـد که میان زن و مرد تفاوتـى به لحاظ انسانى وجود ندارد.

زن مسلمـان از نظر حضـرت امـام چگـونه زنـى است؟ سـوال بعدى از نمایندگان مجلس بود.
خانـم فاطمه کـروبـى در پـاسخ به ایـن سـوال گفت: انقلاب اسلامـى ستاره اى درخشان بـود که در شب تاریک تاریخ مظلومیت زنان مسلمان ایـران درخشیـد. زنـان در طـول 2500 سـال مظلـومیتـى را به دوش مى کشیدند که انقلاب اسلامـى با اعتماد به نفسـى که به آنان بخشید باعث شد تا متوجه خویشتـن خویش شوند و آنان را قادر ساخت تا با حفظ اصول و ارزشهاى خـود در عرصه هاى گوناگون حضور فعال و پـویا داشته باشنـد. زن ایرانـى بـدیـن ترتیب با بهره گیرى از امکانات شغلى و تحصیلـى و با اتکإ به ایمان و ارزشهاى والاى اسلامـى سعى در تغییـر افکـار عمـومـى جهانـى کرد.

خـانـم دکتـر رمضـان زاده نیز در ایـن مـورد گفت:
حضرت امام به همه ابعاد زندگـى زن تـوجه و تإکیـد داشتنـد, چه خانوادگى و چه اجتماعى. ایشان در جایى فرمودند: ((مرد از دامـن زن به معراج مى رود)) و در جاى دیگرى بر حضـور زنان در تظاهرات, دفاع مقـدس, آمـوزش و پرورش و دانشگاهها و ... تإکید داشتنـد. یعنـى از طرفـى حضـور اجتماعى او را ضرورى مـى دیدند و از سـویى دیگر نقش او را در خانواده مهم مى شمردند. امام همچنیـن جداى از ویژگیهاى جنسیتـى مرد و زن بر آموزش علـم, آمـوزش مسایل دینى و نیز خـودسازى زنان تإکیـد ویژه اى داشتنـد و بر ماست که در سال امام, راه او را بهتر بشناسیم.

خـانـم امانـى انگنه نیز در خصـوص نظر حضـرت امام نسبت به کیفیت حضـور زن و اینکه زنـان مسلمـان بـایـد چگـونه بـاشنـــد, گفت:
ایشان فرمودند: ((زن مربى جامعه است.)) امام با تإکید بر ایـن جمله در واقع به دنبال دو مطلب بودند. هـم اینکه مسوولیـن نظام باید سیاستگزاریهایشان را طورى تبییـن و ارایه کنند که زنان به عنـوان نیمـى از جامعه و مربیان آن بتـواننـد حضـور جـدى داشته باشند و عرصه لازم براى دخالت آنها در تصمیم گیریها فراهـم شود و هـم اینکه زنان با خـودسازى واقعا در مقام مـربیان جامعه قـرار گیرنـد. خـوشبختانه با پایه ریزى بسیار محکـم امام و تـداوم راه ایشان به وسیله رهبـر معظم انقلاب و رییـس جمهور محبـوب و سـایـر مسوولین رده بالا که الهام گرفته از دیـن اسلام است, تلاشهاى خوبى در ایـن زمینه صـورت گرفته, ولى هنوز به وضع مطلوب نرسیده ایـم. بنابراین تإکید مجدد در سال امام بر ایـن مـواضع کارى لازم است تا بتـوانیـم به آن الگـو, نظر و انتظارى که امام از زن مسلمان داشتنـد دست یـابیـم و آن را به جهان ارایه کنیم.

خـانـم جلـودارزاده نیز در ایـن مـورد گفت:
حضرت امام وقتـى حضـرت زهـرا(س) را به عنـوان الگـوى زن مسلمان مطـرح کـردنـد, ابعاد مختلف حیات و فعالیت ایشـان را مـورد نظر دارند. مهمترین ویژگى که حضرت امام در ایـن خصـوص مطرح مى کردند عبادت حضرت فاطمه(س) است که علاوه بر جنبه عصمت ایشان مـى باشـد. ایـن بعد وجـودى که نشانگر اتصال و جایگاه خاص ایشان در ارتباط با پروردگار است مى تواند بیشتریـن میزان سازندگى را براى جامعه زنان امروز ما داشته باشـد. زیرا اگر ایـن بخـش از شخصیت انسان شکل بگیرد و تکامل یابـد تحت تـربیت و تعلیم مستقیـم پـروردگار قرار گرفته و در نتیجه سایر تـواناییها و استعدادهاى او شکـوفا مى شـود و هر لحظه عمل به تکلیف را در رإس امور قرار مى دهد. در ایـن وضع مى تـواند مسیر کمال را به طـور هماهنگ و در همه ابعاد طى کند.
شاخصه دیگر وجـودى حضـرت زهرا(س) مشارکت ایشان در مسایل سیاسـى جامعه و حمایت و فعالیت در مسیر حق است. ایـن بعد هـم در ایفاى مسـوولیت در خانـواده و همراهى و همگامى با پدر و همسرشان دیده مـى شـود و هم در دفاع از مکتب و دیـن و هـم در تعلیـم و تـربیت فـرزنـدانشـان و نقشـى که در سـاختـن جـامعه فـردا دارند.
ایشان را به عنوان یک عضـو فعال در امـور سیاسى جامعه مى بینیـم که در بحرانى تریـن لحظات حیات اسلام, از چهره حق زنگار مـى گیرند و مـوجب تبلـور و تجلـى اسلام ناب و مسیر حقیقـى آن مى شـوند. به عبارت دیگر, در ایـن مقطع زمانـى مـى بینیـم که ایشان فعالیتهاى سیاسـى جامعه را رهبرى مى کنند, افشاگرى مـى کننـد, اثبات حقانیت همسـر را بـر عهده مـى گیـرنـد و در آخـر نیز به دلیل مقابله با جـریـان بـاطل زمـان به شهادت مـى رسند.
از نظر حضـرت امام ایفاى رسـالت مادرى بسیار مهم بـود. در ایـن زمینه هـم ایشان تـإکیـد زیادى بـر جنبه مادرى حضـرت زهـرا(س) داشتند. وقتـى از حضرت امام سـوال کردند که ((آیا زن مـى تـواند چریک باشد؟)) فرمودند: ((بهتر است چریک پرور باشد.)) پـس موضـوع تعلیـم و تـربیت از نظر ایشـان بسیـار مهم بـود.

ایشان همچنیـن به جنبه هاى احساسى و عاطفى وجود زن دقت داشتند و نحـوه سلوکشان با خانواده و عزتى که براى آنان بـویژه دختران و بـانـوان فـامیل بـود, نشـانه همیـن امر است.

خـانـم دبـاغ در همیـن زمینه خـاطـره اى داشت:
احترام به حدود و حقـوق زن نمونه هاى بارزى حتى در زندگى خصـوصى امام وجـود دارد. یکـى از دختـران ایشان نقل مـى کردنـد که روزى حضرت امام به حیاط آمدند و خانـم را در حال شستـن ظرفها دیدند. دخترانشان را صدا زدند و گفتند امروز غذا به دلـم نمى چسبد چـون خـانـم را در ایـن حـال دیـدم و شمـا به او کمک نکـردید.
خاطره اى هـم در ذهـن خودم است. یک روز در نوفل لوشاتـو براى آقا مهمـان آمـد. بعد از غذا دیـدم ایشـان به آشپزخـانه آمـدنــد و آستینها را بـالا زدنـد. از فاطمه خانـم پـرسیـدم آقا چـرا اینجا هستند, ایشان پـرسیـدند و آقا جـواب دادنـد که مـن امروز مهمان داشتـم و تعداد ظرفها زیاد است, یا شما بشویید مـن آب مى کشم یا مـن مى شویـم, شما آب بکشید. ایشان رعایت حال خانـم را مى کردند.

خانـم کروبـى نیز با بیان خاطره اى بر تـوجه حضرت امام به اطراف خـود و آنچه که لازم است مورد عنایت قرار گیرد, تإکید مى نماید:
زمانى که امام در قـم بـودند, یک روز با مطلبـى از یک جانباز ـ که تقـاضـاى اعزام به خـارج بـراى معالجه چشمـش را داشت ـــ در روزنامه برخـورد مى کنند. همان لحظه از اندرونى به محل دفترى که آقایان بـودند, مىآیند, روزنامه را نشان مـى دهنـد و مـى گـوینـد تـرتیب اعزام به خـارج او را بـدهیـد.

سوال دیگر ما از نمایندگان محترم مجلس ایـن بود: زن مسلمانى که از برکات انقلاب اسلامى بهره مند شده باید به دنبال چه خصـوصیاتـى باشـد و به عبـارت دیگـر انتظار عصـر حاضـر از زن مسلمان چیست؟
خـانـم صـدیقـى در پـاسخ به ایـن سـوال گفت:
براى پاسخ به ایـن سـوال ابتـدا باید نگاه اسلام به زن را تعریف کنیـم. اسلام از سه زاویه به زن نگاه مى کند که ایـن سه تعریف زن را جامع مى نماید. اول بعد وجـودى و فردى زن است. یک زن وقتى در نظام اسلامى خـود را مسلمان مى دانـد باید ابتـدا از لحاظ علمـى, شخصیتى, اخلاقى, منـش و تقوا روى خود کار کند و خـودسازى نماید. دوم بعد اجتماعى که یک زن مسلمان نمـى تـوانـد نسبت به جـامعه و فضاى اجتماعیـش بـى تفاوت باشـد, بلکه مـى بـایست در ایـن فضا به عنـوان عنصرى مفید و اثرگذار مطرح شـود و وجـودى کارآمـد داشته بـاشـد. سـوم از بعد خـانـوادگـى که اهمیت زیـادى نیز دارد. زن مسلمان باید بتـواند رابطه خـود را با خانـواده به نحـو مطلـوب تنظیـم کند. ما زن مسلمان را وقتى در جامعه اسلامى مـوثر و مفید مـى دانیـم که ایـن سه, بعد را به طـور همگـام و همزمان به پیـش ببرد. اما متإسفانه دیده مى شـود که در برخى مـوارد زنان در یک یا دو بعد از ایـن سه فعال مى شـوند. در حالى که از برکات انقلاب اسلامـى باز شدن هر سه فضا براى زنان بـوده است و بـى اعتنایى به هر یک اثرات منفـى خود را خواهد داشت. بنابرایـن اگر بخـواهیـم انتظاراتمـان را از زن نسل حـاضـر در یک جمله خلاصه کنیــــــم, مـى گـوییـم: زنان باید با ایجاد تعادل و حرکت حساب شده در هر سه بعد مورد اشاره گام بردارند.

خانـم رمضان زاده نیز بـا تإکیـد بـر مسـوولیتهاى خانـوادگـى و اجتمـاعى زن که مکمل یکـدیگـر هستند, گفت:
البته درک زنان از ایـن دو نقـش به شناخت صحیح آنها از خویـش و تواناییهایشان بازمى گردد. اگر ایـن درک مطلوب و درست باشد زنان جایگاه خـود را یافته و نقـش خـود را در ساختـن جامعه شان پیـدا مـى کنند. اما اگـر صـرفا به یکـى از ایـن دو بعد بپـردازنـد از ایدهآلها دور خـواهنـد شـد. بنابرایـن انتظارى که از زن مسلمان مى رود ایـن است که باشناخت خود, خـودباورى, محـو باورهاى غلط و تـوجه به نیازها اعم از خـانـواده, کشـور و امـور بیـن الملل به مدیریتـى صحیح در زندگى خـود که هر تلاشى مانع تلاش دیگرى نباشد, برسد.

خانـم امانى انگنه در پاسخ به ایـن سوال, به وضیعت زنان پیـش از انقلاب اسلامى اشاره کرده و گفت:
در آن دوره به طـور عمده دو گروه از زنان در جامعه وجـود داشت. یک گروه با تفکر سنتى که بیشتر محصور در خانه بـود و گروه دیگر که با تمسک به الگـوهاى غربى در پى شیوه زندگى نـوینى در جامعه حضور یافته بود. البته در ایـن میان گروهى از زنان صاحب اندیشه و متدیـن بـودند که به دلیل جو اجتماعى آن روزگار حضورى کـم رنگ داشتند و با انقلاب اسلامى, در واقع ایـن گروه یا نحوه تفکر آنها رواج یافت. اما امروز و در آستانه قـرن بیست و یکـم زن ایرانـى باید با تإسـى به الگـوهایى چـون حضرت زهرا(س) و حضرت زینب(س) بر دانـش و اطلاعات خـود بیافزاید و به طـور جـدى در همه صحنه ها وارد شود و انتظارات عصر خـود را با تـوجه به آنچه که در غرب و شرق بر سر زن مـىآید, پاسخ گـوید. البته براى زنان مسلمان سایر کشورهاى اسلامى ایـن نمى شـود مگر اینکه حکومتها زمینه هاى لازم را بـراى ارتقـإ آگـاهیها و تـوانمنـدیهاى زنـان فـراهـم کننــد.

اما خانـم دباغ از منظر یا به بیانـى دیگـر به ایـن سـوال پاسخ داد:
بـا تـوجه به عنایت خاص حضـرت امام نسبت به زنان و تعابیـرى که ایشان در سخنانشان براى بانـوان داشتند, مـن فکر مى کنـم بعد از قـرنها امـام آنچه را که اسلام بـراى زن ارایه کـرده بـود زنـده کردند و به زنها دادنـد. بنابرایـن آنچه مهم است اینکه خـود ما بایستى از ایـن داده ها بهره کامل را ببریم و رابطه میان نیازها و داشته هایمان را به طـور دقیق محاسبه و تعییـن کنیـم. به طـور مسلم انتظارى که حضرت امام از زن مسلمان دارد, کوچک نیست همیـن طـور انتظارى که عصـر حاضـر از زن مسلمان دارد. اما بـراى تحقق ایـن امر باید حقوقى را که اسلام براى زن قایل شده به او داد که البته بخـش عمـده آن در خانـواده بایـد تإمیـن و شناخته شـود. بنابرایـن اگر مشکلاتـى که در برخـى خانـواده ها براى زنان وجـود دارد از میان برداشته شـود, زنان مى تـوانند به انتظارى که حضرت امام از آنها داشتنـد و عصـر حـاضـر از آنها دارد, بهتـر پـاسخ گویند.

و اما یک سـوال اساسى از نمایندگان زن مجلـس شـوراى اسلامى ایـن بـود که دیدگاههاى حضرت امام در خصوص زنان تا چه حد در قوانیـن پنج دوره مجلـس شـوراى اسلامـى محقق شـده و چه نظراتـى از ایشان مسکوت مانده است؟
خـانـم جلـودارزاده در ایـن خصــوص گفت:
قـوانیـن مـى تـوانند بسترهاى مناسبـى را براى جریان صحیح امـور فراهـم کنند. ما در بخش حقوقى, قضایى و قوانیـن مدنى هنوز دچار مشکلاتـى هستیـم که البته تلاشهایـى شـده, طـرحهاى اصلاحـى تهیه و ارایه شده و مصوباتى هـم داشته ایم. اما در بخش اجراى قوانیـن و قضـاوتها مشکلات زیادى داریـم. در بسیارى مـوارد زنان حقـوقشـان احقاق نشـده, مدتهاى زیادى در مسیر دادرسـى قرار گرفته و ضربات و لطمات جبران ناپذیرى را متحمل شـده انـد. در برخـى بخشها مجلـس هنوز به طور جدى وارد بازنگرى نشده که البته ایـن امر تا حدودى به دیـدگـاههاى فقهى بازمـى گـردد که بـایـد قبل از ورود بحث به مجلس, مشخص شـود. زیرا به هر حال مجلـس خـود را ملزم مى داند در چارچـوب شرع حرکت کنـد و لذا بـرخـى از ابهامات در احکام وجـود دارد که باعث مى شود مجلـس نتـواند آن طور که باید به یک سرى از مسایل بپردازد.
از سوى دیگر مى بینیـم تعداد نمایندگان زن مجلس بسیار کـم است و همچنیـن خـانمهایـى که بـایـد در ایـن زمینه هـا کـار کننــــد.
بنابرایـن از خانمهایى که در حوزه هاى علمیه هستند انتظار داریم مباحث را روشـن کننـد و فعالتـر وارد میـدان شـونـد. مقام معظم رهبرى نیز در فرمایشاتشان مطرح کردند که زنان نماینـده باید در این زمینه ها فعال باشند و قـوانیـن مورد نیاز را تصـویب کنند و این نشان مى دهد که هنوز قـوانین زیادى در ایـن مـورد نیاز است. از آنجا که جریان جمهورى اسلامى یک جریان پـویا و ماندگار است و ایـن نظام متشکل از زنان و مردان خداجـویى است که دنبال حاکمیت و تحقق احکام اسلامـى در همه زمینه ها هستنـد, طبیعى است اگـر ما در مسایل حقـوقـى, فرهنگـى و اجتماعى به اسلام بـرنگردیـم مشکلات زیادى خـواهیم داشت, کما اینکه در حال حاضر هـم داریـم. حتى در جریان توسعه درگیر ایـن مشکلات خواهیـم بـود و جامعه ناگزیر است در یک مقطع ایـن مسایل را براى همیشه حل کند و اصـول اسلامـى را پیـاده نمـایـد, در غیـر ایـن صـورت مـوفق نخـواهیـم بود.
برخى از نمایندگان مرد مجلـس متإسفانه دیدگاههایى دارند که با نظرات امـام نسبت به زنان مطـابقت نـدارد. آنها تصـور مـى کننـد دیـدگـاههایشـان اسلامـى است, ولـى بـا آنچه مـا از حضـرت امـام مـى شنیدیم و از مکتب متعالـى اسلام برداشت کردیـم متفاوت است که باید اصلاح شود. امیدوارم در دوره ششـم خانمها هم به زنان متعهد و متدیـن و دلسـوز بیشتر رإى بدهند و هـم به آقایانى که حقـوق اساسى و اسلامى زنان را مورد تإکید قرار داده و زن را جنـس دوم ندانسته و او را مـوجـودى بـدانند که در تعالـى و تکامل تا حـد مردان مى تـوانند پیـش بروند و در مسایل حقـوقى نیز بدانند زنان ریحـانه هستنـد نه قهرمـان یـا پیشکار.

خـانـم امـانـى انگنه در پـاسخ به ایـن سوال گفت:
از مهمتـریـن ارکـان نظام و حکـومت, قـوه مقننه است.
خـوشبختانه رونـد اشتیاق و حضـور زنان در انتخابـات و نامزدى و نمایندگى مجلس رو به شتاب بوده است. اما آنچه مـن در مجلس پنجم که در آن حضور دارم شاهد بـوده ام, مانند دوره هاى گذشته سعى شده نسبت به احقاق حقـوق, شرعى و قانـونى زنان مبتنـى بر دیدگاههاى حضـرت امـام تـوجه شـود. امـا تـإکیـدات مقـام معظم رهبـرى در گردهمایـى زنان استان آذربایجان غربـى در ارومیه که فـرمـودنـد قوانینى باید در مجلـس وضع شـود که احقاق حقوق زنان تحقق یابد, خـود منشـورى براى قوه مقننه بـود که امیدوارم به آن تـوجه لازم صورت گیرد.
اما طرحهایى چون بازنشستگى پیـش از موعد, طرح اشتغال نیمه وقت, حق شیـر و اجـرت المثل در دوره هـاى قبل, و در مجلـس پنجـم طــرح محاسبه مهریه زنان به نـرخ روز و طـرح نیمه وقت زنان کارگـر از قوانیـن قابل تـوجه بـوده است که نظرات حضرت امام در آنها محور قـرار گرفته است. به نظر مـن اگـر به اصل بیستـم و بیست و یکـم قـانـون اسـاسـى اهتمـام شـود بسیارى از مشکلات حل خـواهـد شـد.

اما آخرین سوال از نمایندگان محترم مجلـس شوراى اسلامى ایـن بود که به طـور مشخص در دهه سـوم انقلاب از زنان مسلمان در چـارچـوب انـدیشه هـا و دیـدگـاههاى حضـرت امـام چه انتظارى مى رود؟
خـانـم دکتـر رمضـان زاده در پـاسخ به ایـن سوال گفت:
از زن مسلمان در ایـن دهه انتظار مـى رود با خصـوصیت فرافکنى از خود بیرون آمده, شناخت خود را به خویـش کامل نموده و به دیگران بپردازد. در ایـن دو دهه بیش از دو دهه پیـش باید نقـش زنان در تـوسعه سیاسـى, اقتصادى و فرهنگـى به طـور پایدار متجلى شـود و بـرنامه ریزان در ایـن دهه بایـد زمینه هاى رشـد آنها را فـراهـم آورند. در ایـن دهه, دیگر نباید به دنبال امور ظاهرى و شعارى و روبنایى بـود, بلکه باید آثارى ماندگار از خـود در همه زمینه ها بر جاى گذاشت.

خانم فاطمه کروبى نیز گفت:
اسلام مـى خـواهـد مشکلات جامعه را برطرف کنـد, نه اینکه بـر آنها بیافزایـد و خـوشبختانه زن در اسلام از هیچ کمالـى محروم نیست و در هـر زمانـى حضـور زنان در عرصه هاى مختلف منشإ تحـولات عظیـم بـوده است. در دهه سـوم انقلاب نیز به لحـاظ حسـاسیت جـایگاه زن مسلمان در محیط خانـواده و جامعه, اثراتى که مى تـواند با حضـور خـود در یک جـامعه پـویا و رشـدیافته داشته بـاشـد, بسیار حائز اهمیت است. حضـرت امـام در سـال 60 فـرمـودند:

((اینجانب به زنان پرافتخار ایران مباهات مى کنـم)) و از دیدگاه ایشـان تحـول در جـامعه زنان مسلمـان از هـر تحـولـى بزرگتـر و سازنده تر بود.
حضـور زنـان در انقلاب نشـان دهنـده ظرفیت بـالاى ایشـان بود.
ما زنان تـوانا, کارآمـد و شـایسته اى در حیطه هاى مختلف سیاسـى, فرهنگى, اجتماعى, آمـوزشى و مدیریتى در اقصى نقاط کشـور داریـم که باید بیشتر از کارآیى آنها استفاده شـود. همان گونه که زنان در پیـروزى انقلاب, دوران دفاع مقدس و سازندگـى پیشقـدم بـودنـد باید در ایـن دهه نیز به مسوولیت خطیر خود جامه عمل پـوشانده و به رسالت خـود واقف باشند و بر اساس انتظارى که از آنها هست با حضور شاداب و پرنشاط خـود در صحنه هاى گوناگـون حضـور چشمگیرترى داشته باشند.
امام فرمودند: مـن در جامعه زنها یک جور تحول عجیبى مى بینـم که بیشتر از تحـولـى است که در مردها پیدا شـده و آن قـدر که ایـن جامعه (زنان) محترم به اسلام خدمت کردند در ایـن زمان, بیشتر از مقـدارى است که مـردهـا خـدمت کـردند.
لذا امید است زنان مسلمان با آگاهیهاى لازم و کسب علـوم پیشرفته روز بتـوانند در همه زمینه ها فعالیت کننـد. چـرا که دشمـن اگـر مـوفق شـود زنان را از حضـور سرنـوشت ساز در جامعه کنار بزنـد و آنان را به وسایل و ظواهر مادى سرگرم سازد مـى تـوانـد کل جامعه را تسخیر نماید. پـس احساس مسوولیت در قبال جامعه و خون شهیدان و آرمـانهاى بلنـد امـام راحل و پـرورش نسل آینـده وظیفه زنـان مسلمان است و اگـر آنها در ایـن بـرهه حساس به رسـالت خـود عمل ننمایند با تـوجه به رخدادهاى سیاسى, اجتماعى, علمى و فرهنگى و اقتصـادى در سطح جهان به مـرور ارزشها و اصـول اسلامـى و ملـى و فرهنگـى از بیـن خـواهد رفت. حضرت امام فرمـودند: ((امروز باید خانمها وظایف اجتماعى خـودشان را و وظایف دینـى خـودشان را عمل کنند و عفت عمـومى را حفظ کنند.)) زن مسلمان به عنوان مربى نسل آینـده باید تلاش همه جانبه اى را آغاز نمایـد.

و اما آخریـن پاسخ به آخـریـن سـوال را خـانـم مهنـدس صـدیقى ارایه داد:
اگر در دهه سـوم انقلاب بخـواهیـم بر مسیر دیـدگاههاى حضرت امام نسبت به زن حـرکت کنیـم بـایـد به زدودن دیـدگاهها و افکار غلط گذشته که زمانـى ریشه در جاهلیت عرب داشت و زمـانـى در جـاهلیت مدرن, بپردازیم.
زنان باید به ایـن نکته تـوجه داشته باشنـد که بایـد سطح فکر و اندیشه خـود را ارتقإ دهنـد و بـى تـوجهى و بارى به هر جهت, را کنار بگذارنـد تا ان شإالله جایگاه و کرامت اصلـى خـود را بـر اساس دیدگاههاى امام پیدا کنند.
به نظر مـن در دو دهه گذشته بـا بـاز کـردن درهـا بـراى رشـد و شکـوفایـى زنان و سعى در یکپارچه کردن دیدگاهها حتـى در رده هاى بالاى مدیریت کشـور نسبت به زن کارهاى مثبت اساسى صـورت گرفته و در این دهه بیشتـر مسـوولیت به گـردن خـود خانمهاست که از ایـن میـدان فـراهـم شـده بهره لازم را بـرگیـرند.
البته لازم به ذکر است که اگر چه پیشرفتهاى زیادى حاصل شـد, اما در عرصه هـاى اثـرگذارى زنـان در حفظ کیـان خـانـواده و تــربیت فـرزنـدان ضعیف کار کردیم و اگـر بخـواهیـم فکـر امام را دنبال کنیم, دچار افراط و تفریط نشـویـم, نه بر گرایشات فمنیستى و نه به تحجر اقبال کنیم و تعادل اسلام را حفظ نماییـم, بایـد خانمها در هر سه بعد شخصیتى, اجتماعى و خانـوادگى به طـور هماهنگ حرکت کننـد و به ابعاد تـربیتـى تـوجه بیشتـرى داشته بـاشند.