پیرى چیست ؟
چرا پیر مى شویم ؟ دکتر حسین برهانى

 

 

در فرهنگها و در کشورهاى مختلف افراد پیر و سالمند از جایگاه و ارزشهاى متفاوتى برخوردارند. پیران در بعضى جوامع بسیار مورد توجه و احترام اند و در بین بـعضى مردم مورد بـى مهرى و بـى توجهى وحشتناکى قرار مى گیرند. در بعضى ممالک شرقى از جلمه کشور چین و بویژه در کشورهاى اسلامى ارتباط عاطفى مستحکمى بین افراد جوان و سالمندان وجـود دارد. در کشور چین بـا وجـود جـمعیت بـیش از دو میلیاردى که دارد پـیران از عزت و احترام خاصى بـرخوردارند. در کشور ما نیز بـنا بـه تـوصیه و تـإکید دین مبـین اسـلام و ائمه معصومین علیهم السلام, احترام و احسان بـه افراد سالمند بـه صورت یک فرهنگ در آمده است و از دیربـاز این سـنت نیکو در بـین مردم ایران مرسوم بوده است. هر چند گاهى تـحت تـإثیر حوادث و بـرخى نابـسامانیهاى اجتماعى و اقتصادى دچار فراز و نشیبـهایى مى شود. در بعضى ممالک بخصوص در ممالک غربى و آمریکا بسیارى از پیران و سالمندان به تنهایى زندگى مى کنند و یا تـحت پـوشش مراکز دولتـى هستند. در این کشورها تعداد قابـل ملاحظه اى از سالمندان هیچ گاه ملاقات کننده اى ندارند و بخصوص زنان سالمند حمایت کننده اى ندارند. در بین بـعضى از فرهنگها در سطح این کره خاکى پیران و سالمندان را به دلیل عدم کارآیى و ناتوانى در بـیابـانها و یا روى یخهاى قطبى تـنها رها مى کنند تـا زمانى که از پـاى در آمده و یا طعمه درندگان شوند!؟
در کشور ما تـقریبـا همه سالمندان بـه دلیل ناتـوانى در منزل زندگى مى کنند و اغلب به دلیل بـرخوردهاى نامناسب اطرافیان تصور مى کنند که سربـار خانواده هستـند. بـه این لحاظ معمولا هیچ گونه نقش سازنده اى در خـانواده نمى تـوانند داشتـه بـاشند و علاوه بـر ناتـوانى دچار آسیب عمیق روانى نیز مى شوند. این روزها در بـعضى خانواده ها شاهد بى مهرى و بى توجهى روزافزون بـه سالمندان هستیم. تصور مى شود که افزایش مشکلات اقتصادى و کمرنگ شدن برخى باورها و ارزشهاى پـسندیده خانوادگى و اجـتـماعى بـاعث شده تـا این نحوه بـرخوردهاى نادرست موجـه جـلوه کنند. این در حالى است که تـصور مى شود حـدود نیمى از سالمندان در انگلستـان در روى خط فقر قرار دارند و بسیارى از آنان از امکاناتـى مثل دستـشویى بـهداشتـى و حمام و وسایل گرماده و غیره محـروم هستـند. در کشورهاى در حـال رشد و تـوسعه بـه دلیل شیوع فقر و عدم امکانات در سطوح مخـتـلف جامعه محرومیت سـالمندان بـیشـتـر و شـدیدتـر ارزیابـى مى شـود. تقریبا از حدود 40 سال قبل در کشورهاى غربى توجه خاصى بـه طب سالمندان شده
است. همان طور که تـوضیح دادیم پـیرى تـمام موجودات و بـویژه انسان را در معرض انواع بیماریهاى جسمى و روانى قرار مى دهد. ما در اینجا مى خواهیم پیرى و سالمندى را بـشناسیم و پیامدهاى جسمى و روانى آن را بـه ا خـتـصـار بـررسـى کنیم و بـا اسـتـفاده از رهنمودهاى طب سالمندى شادابـى و آرامش بـیشتـرى بـه والدین خود هدیه نماییم و فراموش نکنیم که روزى, دیر یا زود ما نیز به مرز سالمندى نزدیک مى شویم; فرصت را از دست ندهیم که زمان بـه سـرعت مى گذرد!؟
پـس از این مقدمه سـوالى مهم در طب سـالمندان مطرح اسـت. آیا مى دانید چگونه پـیر مى شویم؟ چگونه سالمندى اتـفاق مى افتـد؟ بـه راستى تعریف پیرى چیست؟
اعتقاد بـر این است که سیر پـیرى و سالمندى احتمالا بـه وسیله مکانیسمهاى خاص داخل سلولى تنظیم مى شود و بنابـراین دخالت عامل ژنتیک در روند پیرى حائز اهمیت است اما آنچه اهمیت بیشترى دارد این است که عوامل محـیطى نیز در کندى یا تـسریع این روند دخالت چـشمگیرى دارند. اما بـه دلیل اینکه سـاخـتـمان ژنتـیکى هر فرد تقریبا منحصر بـفرد است و همچنین تـجربـیات و تـإثیرپـذیریهاى محیطى هر فرد نیز مخصوص همان شخص است بنابراین تعیین و ارزیابى میزان اثـر این همه محرک بـر چـرخه زندگى رو بـه زوال و در حال تغییر و تحول انسان امر بسیار مشکلى است و قابـل محاسبـه نیست. به همین دلیل پاسخ این سوال که: آیا پیرى قابل پیشگیرى است, در شرایط عادى و طبـیعى بـه وضوح روشن نیسـت بـلکه مبـهم اسـت اما دانستن اینکه چـگونه و چـه میزان بـا استـفاده از روشهاى مناسب مى توانیم از افت و زوال فعالیت فیزیولوژیک سلولهاى بـدن در سنین بـالا پیشگیرى نماییم از اهمیت ویژه اى برخوردار است.
در اینجا شاید این سوال مطرح شود که آیا ظهور و بروز پیرى در همه اعضإ بـدن انسان بـه طور همزمان اتفاق مى افتد؟ پـژوهشگران دریافته اند که بعضى از اعضإ بـدن مثل کلیه, ریه و سیستم ایمنى به تدریج و با افزایش سن دچار کاهش عملکرد فیزیولوژیک مى شوند و در افراد مختـلف بـه نسبـتـهاى مختـلفى این کاهش عملکرد اتـفاق مى افتد و در بـعضـى از اعضـإ دیگر بـدن مثـل قلب و کبـد و مغز استخوان سـطح عملکرد فیزیولوژیک آنها در سـنین بـالا معادل سـطح عملکرد این اعضا در سنین جوانى است. با این حال اکثر اعضإ بدن متناسب با افزایش سن بـا کاهش ظرفیت ذخیره روبـه رو مى شوند و در نتـیجه افراد مسن در مواجهه بـا استـرسهاى مختـلف قادر بـه حفظ تعادل بدن نیستند و بـنابـراین افراد پیر نسبـت بـه افراد جوان استعداد بـیشترى بـراى ابـتلإ بـه بـیماریها و عوارض آنها پیدا مى کنند. همچنین در افراد پیر سیر بهبودى از یک بـیمارى یا صدمه فیزیکى جسمى آهسته و کندتـر است. بـه همین دلیل افراد سالخورده بـیشتـر مسـتـعد عفونتـها هسـتـند و مرگ ناشى از عفونت در آنها شایع تر است. کاهش فعالیت سـیسـتـم دفاعى و ایمنى بـخـصوص نقص ایمنى سلولىmediated] [Cell _ عامل آسیب پذیرى افراد پیر نسبـت به بیماریهاى عفونى است. همچنین این نقص ایمنى باعث شیوع بیشتر سرطان در آنان است.
هنوز معلوم نشده که مکانیسم داخل سلولى که بـاعث پـیرى مى شود چـیست؟ ولى چـندین نظریه در این مورد پـیشنهاد شده است: یکى از این نظریه ها نظریه پـیرى بـرنامـه ریزىشـده یاProgrammed aging مى باشد. بر اساس این نظریه پیرى به وسیله مکانیسمهاى خاص ژنتیک برنامه ریزى شده اسـت. در تـوضیح این نظریه آمده اسـت که تـغییر
عمل سلولها در اثر افزایش سـن بـه صورت کاهش فعالیت سـیسـتـم ایمنى و سیستم عصبى غددى ((ایمونو کورو اندوکرینولوژیک)) بـروز پیدا مى کند و این موضوع یک پـروسه تدریجى است که در نهایت منجر به افزایش شیوع بیماریهاى عفونى و سایر بیماریهاى جسمى و روانى در این گروه سنى مى شود.
نظریه دیگر مى گوید: پیرى ناشى از تجمع خطاهاى ژنتـیک اتـفاقى errors Random genetic مى باشد. بـر اساس این نظریه در طول زمان و به مرور ساخت پروتئینها در داخل بدن مختل شده و فعالیت سلولى در یک مسیر ناصحیح قرار مى گیرد. بـر اساس نظریه بـنیانهاى آزاد Free radical سـلولها بـه طور عادى در اثـر انجـام فعـالیتـهاى متابولیکى(سوخت و ساز)یک سرى بنیانهاى آزاد یا متابـولیت ایجاد مى کنند که بـه نوعى بـاید خنثى شود و یا دفع شوند بـر اساس این نظریه یکى از مشخصات پیرى کاهش قابلیت سلولى در خنثى کردن سریع این متابولیتها مى باشد. بعضى از این متابولیتها نقش تخریبـى در سیر طبـیعى واکنشهاى فیزیولوژیک بـر سـلولها ایفا مى کنند که در نهایت باعث آسیب بـرگشت ناپذیر در اعمال حیاتى سلولها مى گردند و بـالاخره نظریه دیگرى مى گوید که کاهش پـیش رونده قابـلیت سلول در ترمیمDNA منجر به ایجاد اشتباه در ساختRNA و پروتئینها مى شود که این اختلال بر کار و اعمال حیاتـى سلولها و ساخت پـروتـئینها اثر نامطلوب بر جاى مى گذارد.
در قسمت دوم بحث به جنبه هاى مختلف طب سالمندان مى پردازیم. با امید بـه اینکه نیازهاى واقـعـى سـالمندان را بـهتـر درک کنیم. ادامه دارد.