استئوپورز ، بیمارى پنهان استخوان

نویسنده


استئوپورز, بیمارى پنهان استخوان

دکتر حسین برهانى

 

 

استئوپورز یکى از بیماریهاى شایع و شاید بتوان گفت شایع ترین و جدىترین بیمارى متابولیک استخوان است. در جریان این بیمارى استخوان دچار کاهش حجم مى شود و به قول مردم استخوان دچار پوکى مى شود.
همان طور که مى دانیم استخوان عمدتا از مواد معدنى تشکیل شده است; بنابراین هر گونه اختلالى در جذب این مواد مى تواند حجم استخوان را کم نموده و استخوان را به مرور مستعد شکستگى و مشکلات دیگر کند.
هورمونهاى جنسى, هورمون رشد, زمان شروع بلوغ و تغذیه و مصرف کلسیم و ورزش همه مى توانند بر نسج استخوان اثر استئوپورز را گاهى بیمارى و مشکل اصلى زنان یأسه مى دانند. البته کاهش نسج استخوان در زنان قبل از یأسگى شروع مى شود ولى زمانى که خانمها وارد دوره جدید یعنى قطع قاعدگى مى شوند سرعت این بیمارى چند برابر مى شود, به طورى که در مدت کوتاهى نسج استخوان به طور چشمگیرى کاهش پیدا مى کند. پزشکان معتقدند که در حدود 30% زنان سفیدپوست دچار شکستگى ناشى از استئوپورز مى شوند; بنابراین موضوع خیلى جدى است. اما جاى نگرانى نیست زیرا با استفاده از درمانهاى غذایى و جایگزینى هورمونهاى زنانه یعنى استروژن و ورزش مى توان به مقدار زیادى جلوى پیشرفت بیمارى را گرفت و حتى آن را درمان نمود. طبق آمارهاى موجود 13 تمام زنان و 16 تمام مردان در سنین بالا در صورت عدم توجه و رسیدگى لازم, ممکن است دچار شکستگى سر استخوان ران و مفصل ران بر اثر بیمارى استئوپورز شوند. به طور طبیعى تراکم استخوان در مردان بیشتر از زنان است. همین موضوع یعنى تراکم استخوان در نژاد سیاه پوست بیشتر از سفیدپوستان است. هرچه تراکم استخوان در سنین کودکى و جوانى بیشتر باشد احتمال استئوپورز در سنین بالاتر کاهش مى یابد. البته عوامل متعدد دیگرى نیز بر توده استخوانى تإثیر بگذارند. جنس, نژاد, عوامل ژنتیکى, کاهش ویتامینD جذب روده اى کلسیم را کم مى کند.

چه علایمى را باید جدى گرفت؟
معمولا استئوپورز بدون علامت است; بیمارى به گونه اى پنهان پیش مى رود تا اینکه به شکستگى استخوان بیانجامد. گاهى این شکستگى ها در محلهاى بسیار حساس نظیر ستون مهره ها, دنده ها, مچ دست, مفصل ران, لگن و بازو و گاهى پاها اتفاق مى افتد. گاهى استخوانها ممکن است آنقدر نازک و ضعیف و شکننده شوند که با یک عطسه یا خم شدن و بلند شدن یا موقع برداشتن یک جسم سبک اتفاق بیفتد. این گونه شکستگى ها بیشتر در ستون مهره ها اتفاق مى افتد. مهره هاى پشتى و کمرى ستون فقرات نقاط حساسى هستند که در معرض این نوع شکستگى هستند. بعضى مواقع کمردرد حادى شروع مى شود که تا چند هفته طول مى کشد و سپس تبدیل به یک کمردرد مزمن مى شود. معمولا این شکستگى ها باعث بدشکلى ستون فقرات یعنى انحراف ستون فقرات به طرفین یا جلو و عقب بدن مى شود. کمردرد با ایستادن شدت مى گیرد. یکى از علل کوتاه شدن قد و گوژپشتى در سنین بالا همین استئوپورز و تحلیل مهره هاى ستون فقرات است. انواع دیگر شکستگى در مفصل استخوان ران و سر این استخوان و سایر نقاط ممکن است در اثر زمین خوردن و یا ضربه مختصرى ایجاد شود. عوارض شکستگى در سر استخوان و مفصل ران در افراد سالمند و سالخورده زیاد است, حتى درصد زیادى منجر به مرگ آنها مى شود.
اکنون به نکاتى در مورد پیشگیرى و درمان استئوپورز اشاره مى کنیم:
در مورد پیشگیرى از استئوپورز و از بین رفتن استخوان باید موضوع را مهم و جدى گرفت. اولین موضوع رسیدگى غذایى به سالمندان است. متإسفانه معمولا افراد سالخورده از دندانهاى سالم و طبیعى کمتر برخوردارند بنابراین تغذیه مناسبى باید براى آنان در نظر گرفت. خوشبختانه استفاده از فرآورده هاى لبنیات بخصوص ماست و پنیر و شیر نیاز چندانى به جویدن ندارند و مى توانند غذاى بسیار مناسبى براى این افراد باشند. لازم به ذکر است به دلیل اینکه بیمارى استئوپورز بسیار تدریجى پیش مى رود معمولا شروع و سیر بیمارى براى بیماران نامشخص است و بنابراین شاید بسیارى از افراد از وجود این بیمارى غافل باشند اما به هر حال وجود دارد. هیچ کارى ساده تر از نوشیدن شیر براى این افراد نیست کارى که متإسفانه کمتر انجام مى دهند. کلسیم مهمترین عنصرى است که براى دوام استخوان ضرورى است این افراد بخصوص زنان یأسه روزانه به 15000 ـ 1000 میلى گرم کلسیم نیاز دارند. نوجوانان و جوانان نیز که در مراحل رشدند تقریبا به همین میزان کلسیم نیاز دارند.
موضوع بعدى این است که در زنان یأسه میزان هورمون استروژن کم مى شود, بنابراین استفاده از استروژن خوراکى یا تزریقى مانع از بین رفتن استخوان مى شود. البته امروزه براى جلوگیرى از عوارض استروژن توصیه مى شود که استروژن همراه پروژسترون استفاده شود. استفاده از این هورمونها پس از انجام آزمایشات هورمونى و با نظر پزشک معالج مجاز است.
داروى دیگرى که براى درمان استئوپورز مفید است کلستیوئین مى باشد. این دارو مانع اتلاف استخوان ستون فقرات در مراحل اول و آخر یأسگى مى شود. این دارو باید همراه مقادیر کافى کلسیم و ویتامینD مصرف شود.
یکى دیگر از مشکلاتى که روند استئوپورز را تشدید و تسریع مى کند مصرف کم ویتامینD یا عدم تماس کافى با نور خورشید است. بنابراین ویتامینD فعال در پوست دچار نقصان مى شود. بسیارى از افراد سالمند در معرض خطر کمبود ویتامینD هستند. با استفاده از دوز پایین ویتامینD مثلا 800 واحد بین المللى در روز از این ویتامین همراه با کلسیم از بروز شکستگى هاى سر استخوان ران و سایر شکستگى هاى غیر مهره اى در زنان مسن جلوگیرى مى شود. استفاده از این مقدار ویتامینD خطر مسمویت ندارد و مى توان براى همه زنان یأسه آن را همراه کلسیم تجویز کرد.
یک هشدار جدى باید به همه افراد سالمند و جوان و بخصوص زنان در سنین یأسگى بدهیم و آن استفاده بى رویه و غیر علمى از داروهاى خوراکى و عمدتا تزریقى کورتون است. گاهى این بیماران به خاطر درد ناشى از استئوپورز به پزشک مراجعه مى کنند که متإسفانه بدون در نظر گرفتن مشکل بیمار و صرفا براى تسکین درد داروهاى کورتون دار تزریقى تجویز مى شود و متإسفانه تمام مراحل استخوان سازى مختل شده و بیمارى استئوپورز وخیم مى شود. بنابراین توصیه مى شود که براى دردهاى استخوانى و سایر بیماریها از این نوع داروها استفاده نشود و فقط در صورت ضرورت به طور جدى براى جلوگیرى از تلف شدن نسج استخوان به ویژه در مورد زنان اقدام شود.