پژوهشى در باره:
خواب, رویا, تعبیر
((بخش پایانى))

احمد لقمانى

اشاره:

در دو بخش پیشین دانستیم که ((خواب)) و ((رویا)), دو پدیده پیچیده و معماگونه اى است که از آغاز آفرینش تاکنون همچنان مبهم باقى مانده است. انس بسیار ما با هر یک و پیوند آن دو با ما از یک سو و لمس حقایق در مسایل روزمره, پى بردن به واقعیات رفتار و پندار خود و ارتباط امروزمان به فردا و فرداها از طریق خواب و رویا از سوى دیگر, نوعى احساس ویژه به انسان بخشیده که ایجاد تردید یا انکار را مشکل و حتى محال مى نماید.
اما پرسشهاى بسیارى نیز در این باره مطرح بوده که دستمایه این نوشتار گردیده است. از این رو در بخش نخست پاسخ: خواب چه پدیده اى است؟ رویا چیست؟ انواع رویا کدام است؟ رویاهاى صادقه یا خوابهاى حقیقت نما چه ویژگى هایى دارند؟ و خوابهاى پریشان و بدون تعبیر چه خوابهایى است؟ داده شد و در بخش دوم از دیدگاه قرآن و معصومان(ع) در باره خواب و رویا, چگونگى تعبیر خواب, تطبیق تعبیر با واقعیات, چگونگى مصون ماندن از بلاها و تلخى هایى که در پاره اى از خوابها بدانها اشاره مى شود, آگاه شدیم. اینک در آخرین قسمت, ادامه پرسشها و پاسخها را پى مى گیریم.

فلسفه اینکه زنان بیش از مردان رویاهاى صادقه مى بینند, چیست؟
رویا را صحنه یا حادثه اى که در خواب رویت مى شود, تعریف کردیم و همانند علم, دریافتى ارزنده, روشنى بخش و هدایتآفرین به صورت الهام و اشراق دانستیم که گاه به صورت عالى, بشارتى از سوى خداوند بوده که هیچ ارتباطى با حوادث خارجى روزمره زندگى, صفات اخلاقى و یا ناملایمات روحانى و جسمانى نداشته, حقایق هستى و کلیات واقع در آن به مقدار استعداد, امکان و ظرفیت مشاهده مى شود.
رویاهاى حقیقت نما که شخص خواب بیننده, هیچ گونه تعریف و تمثیلى در آن نکرده و بدون واسطه با تإویل خود تطبیق مى کند, رویاهاى صادقه و صالحه اى است که افزون بر قطع ارتباط با ((طبیعت و مادیت)) با شروع خواب, رشته هاى اتصال با ((عالم مثال)) نیز جدا شده و ارتباطى روشن با ((عالم عقل)) برقرار مى شود. میزان روشنگرى و صادق بودن چنین رویاهایى بستگى بسیارى به ویژگى هاى انسان در حالت بیدارى دارد. آنان که از بامداد تا شامگاه چونان دیده بانى تیزبین و زیرک, مراقب دشمن درونى و بیرونى بوده, از ورود و حضور شیطان و شیطان صفتان در سراى دل و دیده, بیمناک گشته, در صدد تطهیر و پاکسازى سرزمین وجود خویش برمىآیند و در گفتار و رفتار و پندار خویش دقت, ظرافت و حساسیت بسیارى دارند, چنین الهامات و اشراقات ملکوتى نصیبشان مى شود. مرتبه والاى پاکان و صالحان, معصومان ـ علیهم السلام ـ بویژه حضرت محمد ـ درود الهى بر او و دودمان پاک نهادش باد ـ بوده که رویاى صادقه آنان, چونان بشارتى عرشى محسوب مى شود.
زنان که بنا به ساختمان وجودى, انسانهایى لطیف و داراى ظرافت و حساسیت روح بوده ـ بر خلاف نظر جاهلان و کج اندیشان که برترى عاطفه, رقت قلب و صفاى خاطر را نشان ضعف مى دانند ـ بیشتر آنان داراى چشمانى چون چشمه, صاف و شفاف از اشک, لبانى لبریز از محبت و صمیمیت و دلى لبالب از عشق و مهر و عاطفه هستند, از این رو آینه روحشان کمتر زنگار و تیرگى گرفته و کمترین کدورتى, با ریزش اشک, پاک و زلال مى شود, از این رو هماره از دلى نازک و روحیه اى بس حساس بهره مندند, ارتباطى سریع با خداى خویش برقرار نموده و در لحظه هاى مختلف زندگى, رابطه اى نورانى با محبوبان و معصومان ـ درود خداوندى بر آنان باد ـ ایجاد مى کنند. بدین خاطر غفلتهاى روحى روانى, حضور کمترى در آنان داشته, الهامهاى الهى ورود بیشترى در خانه دل و دیده آنها خواهد داشت. نمود چشمگیر چنان حالات و چنین برکات, رویاهاى صادقه و حقیقت نمایى است که در پاره اى موارد, سرنوشت جامعه اى در آن, پدیدار مى شود! پروردگار مهربان دستاورد چنین حالتى را ((علم لدنى)) یعنى دانش از سوى حضرت حق تفسیر فرموده و شخصیتى همچون حضرت خضر را بدین صفت مى ستاید. کسى که حضرت موسى(ع) و دوست او, شاگردان وى محسوب مى شدند (آتیناه من لدنا علما)(1) رسول اکرم(ص) نیز در جمله اى کوتاه, بلنداى چنین صفات آسمانى را اینچنین بیان مى کند:
((من اخلص لله اربعین صباحا جرت ینابیع الحکمه من قلبه على لسانه));(2) کسى که چهل روز اخلاص داشته باشد ـ و تمامى هواها و هوسها را کنار نهد ـ چشمه هایى از حکمت از دل او بر زبانش جارى مى شود.

نقش خواب در انتخابها و تصمیمات انسان در زندگى چیست؟
پاسخ این پرسش نیاز به فرصتى فراتر از این نوشتار دارد, اما آنچه به طور کوتاه و گویا مى توان به آن اشاره کرد آن است که اراده الهى بر این واقعیت قرار دارد که تمامى فعالیتهاى ما بر اساس تحقیق و تفکر و اراده و انتخاب انجام شود و امدادهاى خداوند, برهم زننده نظام آفرینش نبوده, حرکت هستى طبق معادلات ظاهرى انجام پذیرد.
به دیگر سخن, اساس خلقت بر ((علت و معلول)) و ((سبب و مسبب)) استوار است و خداوند مهربان افزون بر ((علم)) و ((قدرت)) ـ که دانایى و توانایى انجام پدیده ها را دارد ـ داراى ((حکمت)) نیز بوده, فعالیتهاى خویش را بر اساس حکمت انجام مى دهد و بر چنین صفات تابناکى, نظام آفرینش را بنا نهاده است. انسانها را صاحب دو عقل و اندیشه نموده, یکى عقل درونى, دیگرى عقل بیرونى یعنى انبیاى الهى و معصومان ـ علیهم السلام ـ که مددکار خرد و اندیشه نهفته در ذات افراد بوده, در هنگامه هاى ناتوانى و سردرگمى, فریادرسى مى کنند.
نقش رویاهاى واقع نما و خوابهاى حقیقتآفرین, نقش الهامى است که در کنار عقل قرار گرفته, از راه اشراق قلبى, تصمیم گیریهاى انسانهاى پاک و صالح را روشن تر و سریع تر مى سازد. از این رو جایگاه خاص خود را در عرصه هاى حساس خواهد داشت و چونان امدادگرى روشنگر و کمک کارى روشنى بخش بوده که در رتبه اى پس از عقل و خرد خدادادى قرار داشته و هیچ گاه حرف اول را نخواهد زد. بدین خاطر فرزانگان و نیک اندیشان, هماره بر این اعتقاد بوده اند که ((خواب حجت نیست)), اما ((موید, مددکار و راهنماى خوبى است.))
نکته اى که ممکن است اکنون در ذهن و اندیشه ما موج زند, آن است که در پاره اى از صحنه هاى حساس و مهم, رویاهایى بوده که نقشى بنیادین در انتخاب راه یا تغییر مسیر ما داشته اند, بشارتى شیرین و یا هشدارى بیدارکننده براى ما به ارمغان آورده اند, به گونه اى که سعادتى چشمگیر به دست آورده ایم و تمامى موفقیتهاى خویش را مدیون آن بوده ایم, حال چگونه نقش دوم را به آن بدهیم؟!
پاسخ, سخن نخست است که هرگاه کنشها و واکنشهاى ما در زندگى از مسیر عادى یعنى سبب و مسبب و علت و معلول خارج شود و عقل و خرد ما نقشى کمرنگ یا بى رنگ یابد, تمامى معادلات آفرینش به هم خورده و هر فردى طبق رویاى خویش, تصمیم گیرى کرده, احساس وظیفه مى کند و در صحنه اجتماع ظاهر مى شود. در این حال ناگفته پیداست که چه اوضاع آشفته اى پدید آمده و اداره جامعه مشکل و یا محال خواهد بود. پس, با نگاه کلان که بنگریم, نخست باید به این حقیقت اعتراف کنیم که رهیافتهاى ما به سوى سعادت واقعى باید بر محور اصولى منطقى استوار بوده, تفکر, تدبر و اندیشمندى تمام عیار را ـ که خود لطف پیدا و پنهان خداوندى است ـ در جایگاه نخست قرار دهیم و تمامى الهامات و اشراقات الهى را ـ هنگامى که با تمامى شرایط در آغوش جان ما نشست ـ چونان دستى ناپیدا در ارائه طریق به تعقلات و تخیلات بدانیم که بى شک تعبیرى تابع منطق و استدلال خواهند داشت.

کابوس چیست؟ عوامل بروز آن کدام است؟
کابوس, رویاى وحشت زا, خیالى و ترسآور است که در آن تصاویر به صورت هیکلهاى حیرتآور و ترسناک ظاهر مى شوند و حالت ناپیوسته اى دارند.انسان کابوس گرفته, گاه با یک چرت زدن, بیدار شده, دوباره به خواب مى رود و همان صحنه ها در برابر دیدگانش ظاهر مى شوند و گاهى در حال خستگى و در بین خواب و بیدارى, لحظه اى دچار کابوس مى شود, صحنه اى وحشتناک دیده و سپس هوشیار مى شود.(3)
عوامل بروز کابوسها, به طور عموم ریشه در بیدارى افراد دارند و از انسان, شرایط جسمانى و روحانى او, حوادث اطراف و محرکهاى گوناگون و در ارتباط با وى نشإت مى گیرند. همانند ارتکاب جنایت,(4) ادا نکردن حقوق واجب و الهى,(5) آزارهاى شیطان,(6) پرخورى,(7) خستگى فراوان و تإثیرپذیرى از شغل و حرفه.
رسول اکرم(ص) با آموزش این دعا, راه دورى شیطان از انسانهاى کابوس گرفته را بیان کرده, فرمود:
((إعوذ بکلمات الله التامه من غضبه و من شر عقابه و من شر عباده و من همزات الشیاطین و إن یحضرون));(8)
پناه مى برم به کلمات الهى و تام, از غضب او و از بدى مجازات او و از شرور بندگانش و آزار شیاطین و از اینکه نزد من حاضر شوند.
وضو به هنگام خواب, پناه بردن به خداوند, قرائت سوره هاى قل اعوذ برب الناس, قل اعوذ برب الفلق, و یا خواندن تسبیحات حضرت زهرا(ع) از کارهاى پسندیده و پاداشآفرینى است که خواب انسان را از حضور چنین رویاهایى مصون مى سازد.

حرف زدن در خواب چه حالتى است؟
گفتار در خواب که با زبان تخصصى به پدیده ((سومنیلوکى)) شهرت دارد, از جمله اختلالات رویایى است که تعداد مبتلایان به آن فراوان هستند و در بین کودکان و افراد نابالغ, این حالت به طور کامل شایع است. حرفها در این حالت به صورت نامفهوم, کوتاه, رمزى و به صورت چند واژه اى است که متمایز کردن و شناختن آنها مشکل است.
اظهارات طولانى تر در هنگام خواب, شامل شرح حال زندگى و علایق فرد مى شود, اما بررسیهاى انجام شده, نشانگر این مطلب است که گوینده, رویاهاى خود را در حالت خواب گویى نقل نمى کند و معمولا اسرار مهم خود را نیز آشکار نمى نماید.(9) بى شک هرگاه در این حالت, فردى تمامى حوادث روز را به زبان جارى کند, خواب گویى شکلى حاد و خطرناک به خود مى گیرد که آسایش اطرافیان را به کلى سلب مى سازد!

فراموشى رویا چه پدیده اى است؟ و راه درمان آن چیست؟
فراموشى رویا, حالتى است که براى بسیارى افراد ـ گرچه صاحبان هوش خوب, استعداد سرشار و حافظه عالى ـ پدید آمده و در پاره اى موارد, مایه اندوه, ناراحتى و حتى عصبانیت انسان از دست خویش مى شود!
فروید در باره این ویژگى مى گوید:
((حافظه ما در حفظ رویا, کاملا ناتوان به نظر مى رسد و شاید جالب ترین قسمتهاى رویا را به هدر دهد ... رویاها پس از بیدار شدن خواب بیننده, بتدریج از یاد او مى رود و گاهى کوشش ما نیز در حفظ آن, بى نتیجه مى ماند.))(10)
این پدیده سبب شده که برخى در دوره اى از عمر خویش, کمتر فراموشى داشته و بیشتر خوابها را به حافظه مى سپرند, از این رو پس از چندى مى گویند پیشتر, خوابهاى بیشترى مى دیدم اما الان کمتر شده است! دانشمندان بر این باورند که همه افراد و در همه زمانها به یک میزان خواب مى بینند و بیان عبارتى در باره زیاد و کم خواب دیدن ناشى از میزان فراموشى خوابهاست.
آنگاه که افراد با عالم رویا مإنوس نبوده, به هنگام خواب دیدن تنها ارتباطى قلبى پیدا مى کنند نه حسى, آنچه در رویا دیده شده, سریع و بدون تکرار و برگردان بوده و حفظ آن مشکل است, فراموشى رویا پدید مىآید, گرچه عاملى برتر و مصلحتى والاتر از سوى خداوند نیز وجود دارد که حکمت الهى اقتضا مى کند که صحنه هاى رویایى از خاطره ها زایل شود تا نظام زندگانى انسان مختل نگردد و این لطف پنهان پروردگار مهربان است.
منظم کردن ساعات خواب, با تصمیم خوابیدن و یادداشت کردن خوابها ـ پس از دیدن و دو مرتبه خوابیدن ـ راههاى مبارزه با فراموشى رویاهاست.(11)

تکرار یک رویا به طور پى در پى, چه فلسفه اى دارد؟
رویاهاى انسان, گاه به طور مکرر سراغ آدمى آمده, او را حساس مى کند تا آنکه راز رویا را کشف نماید. این حالت به طور عموم در باره رویاهاى پیام رسان اتفاق مى افتد و شخص خواب بین, در پایان از علت تکرار باخبر مى شود. فلسفه تکرار چنین خوابهایى, بدان علت است که فرد در ابتدا ـ بویژه بار اول و دوم ـ صحنه هاى خواب را جدى و خبرآور نمى داند و به آن توجهى نمى کند. اما تکرار آن, حکایت از نوعى کشمکش و عقده اساسى مى کند که ممکن است تمام شخصیت انسان را تحت تإثیر قرار دهد.
دکتر ارنست لارنس راسى در این باره مى گوید:
((در طول دوره هایى که تحت فشارهاى سخت عاطفى هستیم, تمایل به دیدن رویاهاى خاصى و صریحى داریم ... رویاهاى تکرارى را مى توان هدایت ناموفق تضادهاى عاطفى دانست.))(12)
اکنون با نگاهى نو به این پدیده در مى یابیم که, رویاهاى تکرارى, نمایانگر شدت علاقه و اشتغال انسان به امرى و حاکى از تضاد درونى آدمى در مورد مسإله اى است که در عالم رویا دیده است.(13)

آثار رویاها براى زندگى امروز ما چیست؟
گفت و گو بین روانشناسان و محققان اسلامى در این باره بسیار است و از آنجا که انسان موجودى عظیم و بیکران در صفات خدادادى است و حکمت افعال الهى قابل درک و فهم براى همگان نیست, در باره آثار رویاهایى که دیده مى شود نیز, بحثهاى بسیارى وجود دارد. از این رو برخى معتقدند فواید رویا بیش از آن است که در قالب عبارات و الفاظ قرار گیرد و یا بتوان به آن اشاره کرد.(14)
اما بعضى از روانشناسان همانند دکترفرانک, روانکاو و محقق آمریکایى, مجموعه آثار رویا را در شش فایده اینچنین بیان مى کند:
رویاها, برآورنده آرزوها, الهام بخش انسانها, پرورش دهنده عاطفه ها, زمینه ساز رهایى افراد از غمها, بازگشت دهنده آدمى به طفولیت و سرکوب کننده تمایلات نامطلوب کودکى است که همگى در آینه ارضاى درونى تماشا مى شود!(15)
آنچه در حوصله این نوشتار است و از مجموع آن معرفت و بینش انسان افزایش مى یابد عبارتست از:

1. ارضإ خواسته ها و آرامش روحى روانى
رویا, حالتى است که در آن مرزهاى موجود در بیدارى برداشته مى شود و توان انسان مضاعف مى گردد. از این رو در خواب, بسیارى از خواسته هاى فرد, ارضا شده و آدمى از عقده هاى درونى خویش احساس راحتى و آرامش مى کند. گرچه ((فروید)) ظهور رغبتها و میلهاى سرکوفته در عالم رویا را سبب آرامش نفس مى داند(16) اما کسانى چون دکتر ارنست لارنس راسى, بخشى از رویاها را به نام ((رویاهاى التیام بخش)) موجب جانشینى خواسته هاى درونى دانسته که به دنبال آن, احساس آرامش به وجود مىآید.(17)

2. ارائه پیام و راهنمایى
ایجاد ارتباط بین انسان و جهانى فراتر از دسترس او, از خواص مهم رویاها شمرده مى شود. در خواب, پیامها و راهنمایى به افراد ارائه مى شود که به دست آوردن آنها, از طریق ظاهرى و مجارى عادى ممکن نیست. سقراط مى گوید: ((رویا ماهیت و مبدإ الهى دارد, به طورى که به وسیله رویا مى توان آینده را پیش بینى کرد.))(18) و پلاتون معتقد است: ((رویا همانند یک الهام به گونه اى که روح سرشار و مملو از حقیقت جاودانى مى شود.))(19) ((یونگ)) در جمله اى زیبا, خوابهاى پیش گو را پیام خداوندى دانسته که حاکى از وقوع حادثه اى در آینده است. حادثه اى که هنوز فعلیت پیدا نکرده و با به کار بستن دستوراتى, شاید بتوان از وقوع آن جلوگیرى کرد. (20)
مستر دن, آینده را با تمامى حوادث آن که فرا روى انسان است, همانند گذشته در پشت سر انسانها, موجود مى داند زیرا در خواب به خوبى مى توان به آن نگریست, همچنان که به گذشته مى نگریم. مانند کسى که از نردبانى بالا رفته و چشم به پله هاى پایین دوخته, اگر بخواهد برگردد و به بالا نگاه کند, پله هاى بالایى را نیز مى بیند. (21)

3. معرفى شخصیت درونى
مرزهاى اخلاقى و محدودیتهاى مادى در رویا کنار مى رود اما, واقعیت آن است که نمى توان رویا را موجب محو شخصیت اخلاقى به طور کامل دانست. آنچه در بیدارى, تمایلات اخلاقى را کنترل مى کند به هنگام خواب, از فعالیت افتاده, از این رو تمام شخصیت و واقعیت انسان در خواب آشکار نمى شود ولى محتویات مخفى روح و برخى از صفات و ملکات انسانى به ظهور مى رسد و نمایان مى گردد.(22)
ضرب المثل مشهورى است که ((تو اول بگو چه خواب دیده اى تا من آنگاه بگویم تو کیستى)).
((شولتر)) بر اساس چنین باورى مى گفت:
((مرد نجیب نمى تواند ( ولو در رویا) مرتکب جنایتى ناشرافتمندانه شود و اگر چنین پیشامدى برایش بکند, مثل یک چیز خلاف طبع, از آن فرار مى کند. امپراطور روم دستور داد سر کسى را که در خواب دیده بود, سر امپراطور را از تن جدا کرده, بریدند و گفت: اگر او در بیدارى افکار مشابهى نداشت, چنین خوابى نمى دید!))
((هافنر)) معتقد است: ((شخص متقى, در رویا هم متقى است و در برابر وساوس مقاومت مى کند و کینه توزى نمى کند.))
((شوپنهاور)) با توجه به این واقعیت مى گوید: ((هر کس در طى رویا, گفتار و کردارى دارد که درست مطابق منش اوست.))(23)
و محدث نورى مى فرماید: ((رویا, راهى است براى شناخت احوال نفس و اینکه آیا نفس سعادتمند است یا شقاوتمند)).(24) پیشتر اشاره اى به سخن مفسر والاگوهر, علامه طباطبایى داشتیم که ایشان معتقد بود:
((اخلاق و سجایاى انسانى, تإثیر زیادى در نوع تخیل رویایى انسان دارند. آن کسى که انسان یا عملى را دوست دارد به طور مداوم در خواب و بیدارى آن را تخیل مى کند و مى بیند.))(25)

4. آموزش و کشف حقایق علمى
دانشمندان بسیارى بر این باور بوده اند که برخى از معضلات علمى را مى توان از طریق رویا حل کرد. کشف انسولین, ساخت سوزن چرخ خیاطى و یا حل مسایل مهم ریاضى پوانکاره را نمونه هایى از این میان معرفى کرده اند. همان گونه که بوعلى سینا مشکلات علمى خود را از طریق رویا حل مى کرد; پیش از خواب وضو مى گرفت, دو رکعت نماز مى خواند و با آن فکر مى خوابید و به طور عموم, جواب مسإله علمى خود را از طریق رویا مى یافت. امام سجاد(ع) مى فرمود:
یک سال به دنبال هر نماز, از خداوند متعال درخواست مى کردم تا اسم اعظم خود را به من بیاموزد. یک روز بعد از نماز صبح خوابم برد و در عالم رویا, مردى را دیدم که روبه روى من ایستاده و مى گوید:
ـ از خداوند متعال خواستى به تو اسم اعظم را بیاموزد؟
ـ آرى .
ـ بگو: ((اللهم انى اسئلک باسمک الله الله الله الذى لا اله الا هو رب العرش العظیم)).
امام پس از بیان این ماجرا, فرمود: قسم به خداوند. هیچ گاه در مورد هیچ حاجتى خداوند متعال را با این کلمات نخواندم, مگر آنکه برآورده شدن آن حاجت را دیدم. (26)
5. جلوگیرى از طغیان و عصیان افراد
هشدارها و اخطارهایى که از طریق رویاها به انسان داده مى شود, سفیر الهى و پیک پیام رسان رحمت خداوندى است, که موجب بیدارى و هوشیارى آدمى مى شود. امام صادق ـ علیه السلام ـ مى فرمود:
((هر گاه بنده اى معصیت کار باشد و خداوند بخواهد او را هدایت کند, در رویا صحنه اى به او مى نمایاند که از آن بترسد و از معصیت و نافرمانى خویش دست بردارد. ))(27)

6. کسب اطلاع از مردگان
رویا راهى است که از آن به خوبى مى توان از حال مردگان, شهیدان و محبوبان خویش اطلاع یافت. گاه از رنج و اندوه کسانى که در دنیا مرتکب گناهانى بوده و در خواب به ما, حقایق هستى را نمایانده و یا طلب یارى در دورى عذاب مى کنند, گاهى از گمشده اى که ما به دنبال او هستیم, ما را باخبر مى سازند, زمانى نسبت به جایگاه والاى خود در کنار پاکان, صالحان و معصومان ـ درود الهى بر آنان باد ـ پرده برداشته, نسبت به عباداتى چون صدقه و نماز یا اخلاص در عبادات و یا کیمیاگون بودن ولایت اهل بیت در آن سراى جاودان گفته هاى گرانقدرى مى گویند.(28)
دختر جوانى را در قم به خاک سپردند و یک گوشواره و گلدان او را, از طرف وى صدقه دادند, پس از یک هفته, فردى از بستگان دختر, خواب او را دید. او گفت: آنچه برایم صدقه دادید به من رسید. آن گوشواره دیگر را نیز برایم صدقه دهید! خواب بیننده گفته بود: آن یکى را پیدا نکردیم. دختر جوان پاسخ داده بود: موقعى که مى خواستید لباسهایم را از تنم خارج کنید به لباسم گیر کرده و آنجاست. پس از بیدارى, چون سراغ لباسهایش رفتند, گوشواره را یافته, از سوى او صدقه دادند!(29)

((خواب نما شدن)) یعنى چه؟ و ((خواب نما شدن امامزاده)) چه مفهومى دارد؟
هر از گاهى در پاره اى از نقاط, شایعه اى پراکنده شده, خبر از خواب نما شدن فردى داده مى شود و پس از چندى با همان سرعت, سخن از دروغ بودن ادعاى او پخش مى شود. به راستى خواب نما شدن یعنى چه؟ و نشان از چه عظمت بابرکتى است که اینهمه مدعیان دروغین براى کسب عنوان اجتماعى و زر و زیور دنیوى به دنبال دارد؟ هر گاه حوادث و واقعیات در رویاى شخصى آمده و در برابر دیدگانش جلوه کند, به اصطلاح او ((خواب نما)) شده است. بى شک چنین فردى باید از پاکان و صالحان باشد تا لطافتى اینچنین و لیاقتى آنچنان یافته که رویایى صادقه بیند, اما تعداد این اشخاص اندک است. از این رو فریبکاران و شیادان بسیارى به جلوه گرى مى پردازند تا دنیاى چند روزه خود را در باورهاى پاک دینى انسانهاى ساده لوح به دست آورند.
((خواب نما شدن امامزاده)) بدین مفهوم است که در خواب, مزار امامزاده یا مدفن امامزاده اى, معلوم شود و در رویا به شخصى این واقعیت القا شود که در اینجا امامى یا امامزاده اى دفن است.(30)

هیپنوتیزم چیست؟
لختى, بى ارادگى و بى حالى که بر اثر نوعى القإ از طرف دیگرى براى شخص پیدا مى شود, هیپنوتیزم نام دارد. خواب مصنوعى نام دیگر این حالت است(31) که از سوى فقیهان و مراجع تقلید چنین عملى که براى کشف امور پنهانى یا خبر از گذشته و حال و آینده انجام مى پذیرد, ممنوع دانسته شده است.(32)
 

1ـ کهف, 65.
2ـ ر.ک: بحارالانوار, ج70, ص242.
3ـ رویا از نظر دین و روانشناسى محمدرضا رضوان طلب, ص207 و ;208 روانشناسى و رویا, حبیب الله اسلامى, ص113.
4ـ ر.ک: دارالسلام مرحوم نورى, ح4, ص192.
5ـ نک: بحارالانوار, ج61, ص;159 کافى, ج3, ص546.
6ـ تفسیر القمى, ج2, ص355.
7ـ دارالسلام, ج4, ص211.
8ـ کنزالعمال, ج15, ص357.
9ـ خواب و رویا از دیدگاه پزشکى, دکتر عزالدین معنوى و دکتر فرید فدایى, ص110 و 111.
10ـ ر.ک: تعبیر خواب, فروید, ص358.
11ـ رویا از نظر دین و روانشناسى, ص223 ـ 225.
12ـ رویا از نظر دین و روانشناسى, ص226.
13ـ نک: رویا و رشد شخصیت, دکتر لارنس راسى, ص282.
14ـ نگاه کنید به کتاب ارزشمند و جامع بلغه الشیعه الکرام فى تعبیر الرویا المنام, تإلیف میرزامحسن آل عصفور.
15ـ ر.ک: روانکاوى عمومى, دکتر فرانک, ص65.
16ـ نک: رویا, فروید, ترجمه محمد حجازى, ص5.
17ـ رویاها و رشد شخصیت, لارنس راسى, ص318.
18ـ ر.ک: خواب از دیدگاه پاولف, ص73.
19ـ همان.
20ـ خواب دیدن, دکتر سامى, ص30.
21ـ نک: الاحلام بین العلم و العقیده, على الوردى, ص156.
22ـ ر.ک: رویا, فروید, ص61.
23ـ رویا از نظر دین و روانشناسى, ص192 ـ 194.
24ـ دارالسلام, ج1, ص15.
25ـ تفسیر المیزان, ج13, ص270.
26ـ بحارالانوار, ج61, ص170.
27ـ همان, ص167.
28ـ ر.ک: دارالسلام, ج1, ص15.
29ـ خواب دیدن ائمه اطهار, آیت الله کوه کمره اى, ص15.
30ـ لغت نامه دهخدا, ج7, ص10007.
31ـ همان.
32ـ استفتائات از محضر حضرت امام خمینى(ره), ج2, ص;21 جامع المسائل, استفتائات آیت الله فاضل لنکرانى, ج1, ص;634 مجموعه استفتائات جدید آیت الله مکارم شیرازى, ص155.