قوانین به منظور رفع موارد تبعیضآمیز بازنگرى مى شود
گفتگویى کوتاه با خانم دکتر فاطمه راکعى, نماینده محترم مجلس شوراى اسلامى

فریبا ابتهاج شیرازى

در ادامه سلسله گفتگوهایى که با بانوان نماینده در مجلس شوراى اسلامى داشته ایم, این بار خانم دکتر فاطمه راکعى, نماینده دوره ششم مجلس دعوت مجله را براى گفتگو پذیرفتند.
نام ((فاطمه راکعى)) بیش از هر چیز قرین شعر و ادبیات دوران انقلاب اسلامى است. روزهاى حماسه, روزهاى استقامت و روزهایى که او, ((خمینى بزرگ)) در میان این جمع مشتاق شور و شعور برمى انگیخت.
اینک خانم دکتر راکعى که تحصیلات خود را در رشته زبانشناسى همگانى به پایان برده, به عنوان مترجم, محقق و استاد دانشگاه نیز چهره اى شناخته شده است. او همچنین پس از حضور در عرصه هاى مختلف علمى و اجتماعى از جمله سمتهاى آموزشى و پژوهشى در دانشگاهها, فعالیتهاى مطبوعاتى و تلاشهاى فرهنگى متعدد در زمینه هاى ملى و بین المللى با رإى مردم تهران به مجلس شوراى اسلامى راه یافته است. در این عرصه نیز خبرها نشان از حضور فعال وى دارد.
خانم راکعى بسیار صمیمانه و بدون اتلاف وقت و درگیر شدن با آداب دست و پا گیر ادارى به تقاضاى مصاحبه مجله پاسخ مثبت دادند و در میان فشار مسوولیت و انبوه تقاضاهایى که بى شک در مقام نمایندگى مجلس درگیر آن هستند, سوالات ما را هرچند خلاصه و کوتاه بى پاسخ نگذاشتند. این گفتگو را مى خوانید.

پیام زن: خانم دکتر راکعى, با تشکر از فرصتى که در اختیار ما قرار دادید, اجازه دهید سوالات را از مسایل فرهنگى آغاز کنیم. شما عضو کمیسیون فرهنگى مجلس هستید. با در نظر گرفتن مسایل مختلف فرهنگى, همچنین سلیقه هاى متفاوت در این زمینه, وضعیت فرهنگى کنونى زنان کشور را چگونه ارزیابى مى کنید؟
ـ بسم الله الرحمن الرحیم. همان طور که مى دانید در عرصه فرهنگى کشور نیز مانند دیگر عرصه ها چون اقتصاد, سیاست و غیره مشکلات و موضوعات مختلف وجود دارد. اما از آنجا که توسعه فرهنگى زمینه ساز توسعه در سایر عرصه هاست, ناهمگونى و ناهمسویى در این زمینه بسیار چشمگیرتر و محسوس تر است. از فرهنگ رانندگى در کشور بگیرید تا فرهنگ انتخاباتى, فرهنگ چالشهاى سیاسى و سایر موارد, همه جا با کمبودهاى عمیق فرهنگى روبه رو هستیم. در چنین وضعیتى است که متإسفانه با معضل دختران فرارى و یا مسإله زنان خیابانى نیز مواجه مى شویم.
البته ناگفته نماند که خوشبختانه به خاطر تإثیرپذیرى عمیق زنان ما از فرهنگ انقلاب, به ویژه در زنان نسل انقلاب, شاهد زمینه هاى فرهنگى اصیل و عمیقى هستیم که بسیار پررنگ خود را در عرصه هاى مختلف اجتماعى و سیاسى نشان داده و مى دهد.
با این حال متإسفانه به خاطر ناهماهنگى ها و ناهمراهى هاى سیاستگزاران و وجود نهادهاى مختلف و موازى فرهنگى و مشکلات دیگرى از این نوع و به رغم وجود چنین نسل افتخارآفرینى از زنان و به طور کلى اکثریت زنان کشور که واقعا از وجوه گوناگون شایسته و قابل افتخار هستند, شاهد معضلاتى هستیم. متإسفانه در اثر فقر و اعتیاد و مشکلات عمیق اقتصادى و عدم ساماندهى اصولى آنها از سوى نهادهاى ذىربط, ناهنجارىهایى در میان زنان و دختران مشاهده مى شود. همچنین بعضا در میان دختران جوان و نوجوانمان که انقلاب را درک نکرده اند و براى آنها برنامه ریزیهاى فرهنگى صحیح و مناسب به منظور تبیین ارزشها و شناساندن عظمتهاى انقلاب اسلامى صورت نگرفته, ارزشها رنگ باخته و اصولا مفهوم و اعتبار زندگى معنوى و اخلاقى برایشان قابل درک نیست.

ـ این مسایل و مشکلات را تا چه حد متإثر از مسایل حقوقى آنان به ویژه در خانواده مى بینید؟
ـ به طور قطع, هم جامعه و هم خانواده در مسایل فرهنگى زنان نقش دارند. در حوزه خانواده, دختران ما گاه به خاطر سخت گیریهاى بى مورد پدران یا برادرانشان و رفتارهاى خشن و بى منطق آنها از خانواده فرارى مى شوند. در برخى موارد دعوا و خشونت بین والدین این زمینه را فراهم مىآورد. بعضى از آنها نیز در اثر تضادهاى فکرى و فرهنگى بین خانواده و جامعه نسبت به ارزشها بى تفاوت مى شوند.
زنان خیابانى عموما قربانى تضییع حقوق خانوادگى هستند. همسران و پدران معتاد و دچار فسادهاى اخلاقى معمولا زنان و دخترانشان را به بیراهه هایى که خود رفته اند, مى کشانند. اکثر این همسوشدن ها به زور و اجبار و با اکراه زنان توإم است. بسیارى از آنها به خاطر عدم پرداخت نفقه و خرجى از سوى شوهر و بسیارى دیگر به خاطر طلاقهاى یک طرفه از سوى همسران براى اداره زندگى خود و فرزندانشان ناخواسته به امور نامشروع و ناهنجار تن مى دهند و این دقیقا به تضییع حقوق خانوادگى آنها باز مى گردد.

ـ شاهد هستیم که شما نماینده اى فعال در طرح و تحلیل مسایل اجتماعى و سیاسى جامعه هستید. به طور مشخص از نگاه شما, مسایل جارى چه تإثیرى بر طرح و حل مسایل زنان دارد؟
ـ کمیته زنان و خانواده و فراکسیون حمایت از حقوق زنان و خانواده مجلس, خوشبختانه با هماهنگى و همکارى تنگاتنگ و با ایجاد ارتباط ارگانیک با مرکز پژوهشهاى مجلس, بعد از تعیین اولویتهاى مسایل زنان, چندین گروه کارى تشکیل داده و سامان دهى امور مربوط به زنان را به این گروه ها سپرده است. این گروه ها پس از پژوهش و رایزنى هاى لازم با حقوق دانان, فقها, روانشناسان و جامعه شناسان نتیجه کار را به صورت طرحهاى قابل ارائه به مجلس ارائه خواهند داد. آنها روى کلیه مواد قانون مدنى در مورد زنان و خانواده و نیز تمامى قوانین تبعیضآمیز در این حوزه با نظر بازنگرى و اصلاح کار مى کنند. همچنین یک گروه کارى دیگر مشغول تدوین قوانین روزآمد در مورد زنان و خانواده است.
خوشبختانه ما در جریان مسایل روز جامعه هستیم, لذا مسایلى مانند سامان دهى امر ازدواج, طرح حمایت از حقوق کودکان و اخیرا موضوع زنان ویژه در حوزه فعالیت گروه هاى کارى در مرکز پژوهشها قرار گرفته است.

ـ به نظر شما اولویتهاى دولت دوم ریاست محترم جمهورى چه خواهد بود؟
ـ ضمن اینکه سامان دهى وضع اقتصادى, رفاهى و اشتغال جوانان از اولویتهاى دولت دوم اصلاحات است, به خاطر نقش مهم فرهنگ همچنان توسعه فرهنگى و سیاسى که از هم جدا نیستند, اولویت خود را خواهد داشت. به هر حال فرهنگ بستر دیگر انواع توسعه است.

ـ خانم راکعى, همچنان که اشاره کردید مرکز پژوهشهاى مجلس اقداماتى در زمینه حقوق زنان در دست انجام دارد که شنیده ایم مواردى چون حق حضانت نیز از آن جمله است. شما در این زمینه چه نوع مشارکتى دارید؟
ـ همان طور که عرض کردم کلیه مواد قانون مدنى در مورد حقوق زنان و خانواده, قانون مجازات اسلامى, قانون کار و غیره به منظور بازنگرى, اصلاح و رفع موارد تبعیضآمیز در مرکز پژوهشهاى مجلس در دست بررسى است و به طور قطع حضانت را هم شامل مى شود.
در این حوزه, مسوولیت علمى و نظارت عمومى بر کار گروه هاى علمى به عنوان مسوول کمیته زنان و خانواده و نیز مسوول فراکسیون زنان و خانواده بر عهده اینجانب است. خدا را سپاسگزارم با توجه به انگیزه اى که از دیرباز در زمینه تلاش براى حل معضلات زنان و خانواده داشتم, فرصتى پیش آمده تا به عنوان نماینده مردم و به ویژه زنان فهیم, فداکار و بزرگوار کشورمان با استفاده از بیش از بیست سال تجربه به پژوهش و مدیریت پژوهشى در خدمت این امر قرار گیرم.

ـ نحوه همکارى بانوان نماینده و دیگر شخصیتهاى زن چگونه بوده است؟
ـ خوشبختانه همه خانمهاى نماینده در مجلس با عشق و شورى زایدالوصف, حتى قبل از آغاز مجلس ششم دور هم جمع مى شدند تا براى حل معضلات زنان چاره اندیشى کنند. در واقع هسته فراکسیون زنان از همان روزها شکل گرفت و در حال حاضر چند تن از خانمهاى نماینده با توجه به تخصص و علاقه خود مسوولیت علمى بعضى گروه هاى کارى را بر عهده گرفته اند و جلسات فراکسیون زنان به طور منظم تشکیل مى شود و خانمها به رغم فعالیت در سایر کمیسیونها, مسایل زنان را به عنوان یک دغدغه مشترک تعقیب مى کنند. ما تقریبا با کلیه مسوولین و نهادهایى که درگیر مسایل زنان هستند, در ارتباط بوده ایم. به ویژه تلاش کرده ایم با مرکز امور مشارکت زنان که در واقع تنها متولى رسمى ساماندهى, برنامه ریزى و فعالیت در امور زنان است, ارتباط ارگانیک برقرار کنیم.
همان طور که مى دانید وظیفه مجلس, قانون گذارى و نظارت بر اجراى قانون است. اینکه ما احساس وظیفه مى کنیم رإسا به بررسى مسایل, پژوهش و اجراى طرحها بپردازیم به خاطر این است که متإسفانه تاکنون لوایح یا طرحهاى مهم, کارساز و بنیادى از سوى دولت یا سازمانهاى غیر دولتى مربوط به زنان دریافت نکرده ایم. اکنون با ارتباطى که با دانشگاهها, پژوهشگاهها و نهادهاى دولتى و غیر دولتى برقرار شده, امیدواریم به زودى در مورد زنان شاهد ارائه طرحهاى متعدد به مجلس شوراى اسلامى باشیم.

ـ در باره سفرهاى داخلى و خارجى در مسوولیت نمایندگى مجلس بگویید.
ـ خوشبختانه یا متإسفانه آنقدر درگیر مسایل و معضلات جامعه هستم که فرصت سفر کردن ندارم. البته برخى سفرهاى کارى داخلى در ارتباط با مسایل فرهنگى و امور زنان و خانواده و همچنین در رابطه با تبلیغات ریاست جمهورى در سطح استانها و شهرستانها داشته ام.
سفرهاى خارجى را عموما یا نپذیرفته ام و یا در موارد الزامى خواسته ام که مرا در آخر فهرست قرار دهند.

ـ خانم راکعى, در مسوولیت نمایندگى مجلس با کارهاى شخصى و داخلى منزل چگونه کنار آمده اید؟
ـ خوشبختانه در حال حاضر کسانى هستند که در انجام امور خانه و بچه ها کمکم کنند. البته به خاطر اینکه اصولا اهل مهمانى رفتن و دید و بازدید ـ جز در موارد بسیار ضرورى ـ و نیز اتلاف وقت براى امور تفننى نیستم, در هر فرصت غیر کارى سعى مى کنم با خانواده باشم. در کنار خانواده بودن بهترین تفریح من است.

ـ آیا در این شرایط فعالیتهاى علمى نیز دارید؟ قبلا در این زمینه چه فعالیتهایى داشتید؟
ـ با اصرار سرکار خانم دکتر رهنورد ریاست محترم دانشگاه الزهرإ و براى آنکه ارتباطم با دانشگاه قطع نشود, تدریس چند واحد ترجمه متون ادبى انگلیسى را هنوز بر عهده دارم. قبلا, هم تدریس مى کردم, هم تحقیق و ترجمه و هم فعالیتهاى ادبى منظم و مستمر داشتم. همچنین سالها مدیریت گروه هاى علمى, معاونت دانشکده و دانشگاه را عهده دار بودم.

ـ شما یک چهره ادبى نیز هستید. از این زاویه و نه به عنوان یک نماینده مجلس, به ما بگویید در عرصه ادبیات وضعیت زنان چگونه بوده است؟ چه به واسطه حضور زنان و چه به واسطه تصویرى که ادبیات پس از انقلاب از زن ارائه داده است.
ـ اگر بخواهم خلاصه بگویم, در عرصه ادبیات کلاسیک و قبل از انقلاب اسلامى چه به لحاظ تصویرى که از زن ارائه شده و چه به لحاظ حضور زنان مى شود گفت خیلى وضع مطلوبى نداشتیم. البته به طور خاص در مورد شعر صحبت مى کنم. چهره اى که قبل از انقلاب در شعر از زن ارائه شده, عموما چهره اى فتنه انگیز, غیر قابل اعتماد, ضعیفه و غیر جدى بوده است. یعنى همان برداشت سنتى مردسالارانه تاریخى که متإسفانه حتى امروز هم نشانه هاى آن را در جامعه مى بینیم. در مواردى هم که به اصطلاح مثبت برخورد کرده اند به قد و بالا و چهره و چشم و ابرو و ظاهر زن پرداخته اند. این نیز نشان دهنده برخورد شىءگونه و عروسکى و غیر جدى با زنان حتى از سوى اهل قلم و فرهنگ بوده است.
زنانى هم که در این عرصه حضور یافته اند جز زنده یاد پروین اعتصامى که انسانى فرهیخته و اندیشمند و درگیر مسایل اجتماعى زنان عصر خود بود, عموما افکارشان از حد زندگى روزمره و عشق مجازى و امور پیش پا افتاده فراتر نرفته است. البته خانم دکتر صفارزاده را هم اگر از شاعران قبل از انقلاب بدانیم, باید ایشان را نیز به خاطر افکار عالى انسانى, اجتماعى و انقلابى که دارند, استثنا کنیم.
این حضور به لحاظ کمى هم بسیار کم رنگ است و در طول تاریخ ادبیات از دیرباز تا قبل از پیروزى انقلاب به اندازه تعداد انگشتان یک دست, شاعر زن مطرح نداریم. اما همان طور که مى دانید پس از انقلاب در عرصه ادبیات و شعر نیز در واقع انقلابى پدید آمد; هم به لحاظ چهره اى اسطوره اى, حماسى و زهرا و زینب گونه که از زن در ادبیات و شعر ترسیم شد و هم به لحاظ حضور چهره هاى بارز در این عرصه چه از نظر کمى و چه از نظر کیفى.
چنانچه به نظر مى رسد اگر خانمهاى شاعر موفق ما, کار هنرى خود را جدى بگیرند در همین دوره 20 ساله به اندازه کل تاریخ ادبیات کشور, شاعران موفق با آثار قابل ضبط در تاریخ ادبیات داریم.
در این میان باید از زنان شاعرى به طور خاص نام برد که با آگاهى و تعمد آثارى را در معرض ابعاد مختلف شخصیتى و روحى زنان مىآفرینند. گرچه آنها بسیار محدودند, ولى من مایلم به طور مشخص از خانم نرگس گنجى در این زمینه یاد کنم. ایشان آثارى زیبا و ماندنى با چنین موضوعاتى آفریده است. بنده نیز در این زمینه آثارى دارم که ان شإالله در آینده به صورت مجموعه هایى با عناوین ((دخترانه ها)) و ... منتشر خواهد شد.
از آن میان یک شعر را تقدیم خوانندگان ارجمند مجله مى کنم:
کسى به خامى من نیست, خوب مى دانم
به تلخکامى من نیست, خوب مى دانم
غزال وحشى عشقم, که در گریز, کسى
به تیزگامى من نیست, خوب مى دانم
خزان رسیده و در باغ عمر, هیچ گلى
به بى دوامى من نیست, خوب مى دانم
بخوان تمام مرا, گرچه در جهان غزلى
به ناتمامى من نیست, خوب مى دانم
چرا گلایه کنم؟ در تمام شهر, کسى
به نیکنامى من نیست, خوب مى دانم
کسى به طعنه به من گفت: پس دلت؟! گفتم:
دلم تمامى من نیست, خوب مى دانم ...

پیام زن ـ با تشکر مجدد از شما, موفق باشید.