کم خونى ناشى از کمبود اسیدفولیک
دکتر حسین برهانى

کمبود فولات معمولا ناشى از مصرف ناکافى منابع خوراکى است. فولاتها براى ساخته شدن اسیدنوکلئیک ضرورى هستند. کمبود اسیدفولیک و ویتامین B12 هر دو منجر به کم خونى مگالوبلدستیک مى گردد. منابع غذایى سرشار از اسیدفولیک که خوشبختانه به وفور در رژیم غذایى معمول ما موجود هستند شامل آرد خالص گندم, لوبیا, آجیل, جگر و سبزیجات برگ دار سبز مى باشند. اسیدفولیک نسبت به حرارت حساس است و در غذاهاى پخته شده و آماده شده کاهش پیدا مى کند. در جوامعى که رژیم غذایى بر اساس غلات پایه گذارى شده و سبزیجات تازه کم مصرف مى کنند, کمبود اسیدفولیک فراوان تر است. مصرف الکل و مشروبات الکلى و استعمال سیگار در جذب و سوخت و ساز اسیدفولیک اختلال ایجاد مى کنند. کمبود اسیدفولیک در جریان سه ماهه اول حاملگى سبب افزایش نقایص لوله عصبى در جنین مى شوند.
همان طور که گفتیم فقر اسیدفولیک در بدن سبب ایجاد نوعى کم خونى مى کند که علایم آن شبیه کم خونى ناشى از فقر ویتامین B12 مى باشد. اما به دلیل اینکه میزان ذخیره اسیدفولیک بدن فقط در حدود 2 ـ 1 ماه قادر به جبران کمبود اسیدفولیک خواهد بود. کم خونى ناشى از فقر اسیدفولیک در اثر بدى تغذیه مخصوصا وقتى که همراه با مصرف مشروبات الکلى باشد و در جریان بعضى بیماریها مثل ((اسپرو)) و یا سوء جذب غذا و ویتامینها و همچنین در جریان برخى از کم خونى هاى همولیتیک مزمن مثل کم خونى داسى شکلSickle Cell anemia)) )) اتفاق مى افتد.
کم خونى ناشى از کمبود یا فقر اسیدفولیک در بیماران مبتلا به صرع که تحت درمان با داروهایى نظیر فنى توئین, پریمیدون یا فنوباربیتال هستند به وجود مىآید به این دلیل که این داروها از جذب فولاتها ممانعت مى کنند. همین طور داروهایى مثل متوترکسات, پرتمیامین و تریامترن نیز مانع تبدیل اسیدفولیک به اسیدفولینیک مى شوند که منجر به کم خونى ناشى از فقر اسیدفولیک مى شوند. در جریان آبستنى نیز ممکن است به علت کمبود ذخایر فولات, این نوع کم خونى اتفاق بیفتد.
نکته قابل توجه در کم خونى ناشى از فقر اسیدفولیک این است که بر خلاف کم خونى ناشى از کمبود ویتامین B12, در این کم خونى اختلال عصبى وجود ندارد و اسید معده معمولا طبیعى است و عامل داخلى نیز در حد طبیعى وجود دارد. در کم خونى ناشى از فقر اسیدفولیک, میزان فولات سرم خون از 3 نانوگرم در میلى لیتر کمتر است. میزان طبیعى فولات خون 7 نانوگرم در میلى لیتر است. همچنین میزان طبیعى اسیدفولیک در گلبولهاى قرمز خون بین 165 تا 600 نانوگرم است در حالى که در فقر اسیدفولیک کمتر از 150 نانوگرم مى باشد. وجود کم خونى فقر آهن همراه با کم خونى ناشى از فقر اسیدفولیک, ممکن است مقدار فولات را به غلط طبیعى نشان دهد.
در جریان آبستنى, کم خونى وخیم مگالوپلاستیک ناشى از فقر اسیدفولیک ممکن است به وجود آید و معمولا با کم خونى فقر ویتامین B12 همراه نیست. علت اصلى کم خونى ناشى از کمبود اسیدفولیک در جریان حاملگى, فقر غذایى و سوء تغذیه است به دلیل اینکه در دوران حاملگى نیاز بدن به اسیدفولیک زیاد مى شود. طبق آمار حدود 20% زنان حامله دچار کمبود اسیدفولیک و کم خونى ناشى از آن مى شوند. در حاملگى هاى دوقلو, یا چندقلو و یا کنده شدن زودرس جفت این کم خونى شدت بیشترى پیدا مى کند.
کم خونى ناشى از فقر اسیدفولیک را با وجود گلبولهاى سفید چند شکلى و گلبولهاى قرمز بزرگ و مگالوبلاستهاى مغز استخوان مى توان تشخیص داد.
کودکانى که به علت صرع تحت درمان با داروهاى ضد صرع هستند و کسانى که دچار سوء تغذیه مى باشند و دچار کم خونى مگالوبلاستى شده اند باید تحت درمان با اسیدفولیک قرار بگیرند. با انجام آزمایش خون مى توان وضعیت کم خونى بیمار را پیگیرى نمود در صورتى که شرایط به حالت طبیعى برگردد ضرورتى براى تجویز طولانى اسیدفولیک وجود ندارد. در برخى از بیماریهاى سوء جذب مثل بیمارى ((اسپرو)) به دلیل اختلال در جذب املاح و ویتامینها باید ابتدا از اسیدفولیک تزریقى استفاده شود و سپس بتدریج از فرم خوراکى آن استفاده نمود. پزشک معالج به این نکته توجه و دقت دارد که ممکن است گاهى کم خونى فقر اسیدفولیک ممکن است با کم خونى فقر آهن یا فقر ویتامین B12 همراه باشد که در این صورت درمان مختلط و کامل ضرورى است. اسیدفولیک به صورت قرصهاى1mg (یک میلى گرمى) خوراکى و آمپولهاى تزریقى 5 و 15 میلى گرمى وجود دارد. فرم تزریقى باید به صورت عضلانى تزریق شود و به ندرت به فرم تزریق نیاز پیدا مى شود. مقدار اسیدفولیک خوراکى به میزان یک قرص در روز کفایت مى کند. توصیه مى شود که براى جلوگیرى از کم خونى فقر اسیدفولیک از مواد غذایى نظیر لوبیا, آرد خالص گندم, جگر و بخصوص سبزیجات برگدار سبز و تازه استفاده شود و از مصرف الکل و سیگار جدا خوددارى گردد.