بهداشت بارورى و توانمندسازى

گزارش: مریم حقیقت گو

صندوق جمعیت سازمان ملل متحد یاUNFPA فعالیتش را در سال 1348 شمسى برابر 1969 میلادى در جهان آغاز کرد و از جمله اهدافش کمک به کشورهاى در حال توسعه بود.
این صندوق فعالیت خود را در ایران از سال 1349 آغاز کرد و اکنون در حال اجراى سومین برنامه خود در ایران است. این برنامه همسو با برنامه 5 ساله سوم توسعه, با همکارى مرکز امور مشارکت زنان, وزارت بهداشت, وزارت آموزش و پرورش, نهضت سوادآموزى, مرکز آمار ایران و دانشگاه شیراز در پنج منطقه اسلامشهر (تهران) بوشهر, سیستان و بلوچستان, کردستان و گلستان, در حال اجرا مى باشد. کمک به تنظیم خانواده و بهداشت بارورى از جمله وظایف صندوق جمعیت سازمان ملل مى باشد. البته بهداشت بارورى, هم براى زنان و هم براى مردان در نظر گرفته شده, اما به دلیل اینکه زنان در بهداشت بارورى در شرایط خاص هستند و نقش مهمى دارند بیشتر به مسائل بهداشت بارورى زنان پرداخته شده است.
در نشستى مشورتى با حضور اهالى مطبوعات براى روشن کردن اذهان در زمینه بهداشت بارورى و رابطه آن با توانمندسازى زنان, خانم ((فرزانه داورى)) مدیر پروژه هاى مشترک مرکز امور مشارکت زنان با آژانس هاى بین المللى در مورد آشنایى با پروژه حمایت از حق بهداشت بارورى و توانمندسازى زنان, گفت:
این پروژه یکى از پروژه هاى مشترک میان مرکز امور مشارکت زنان و صندوق جمعیت ملل متحد است که در سال 1379 شروع شده و تا پایان سال 1383 ادامه خواهد داشت. این طرح جامع و جمعیت توسعه, چند ویژگى دارد:

1ـ در راستاى اهداف جمعیتى برنامه سوم توسعه کشور و براى مشارکت در ارتقاى کیفیت زندگى و رفاه جمعیت از راههاى زیر طراحى شده است:

الف) بهبود بهداشت بارورى و حقوق تضمین شده بارورى براى همه افراد.
ب) برقرارى تعادل پایدار میان جمعیت, توسعه اقتصادى و منابع
ج) ایجاد محیطى توانمند براى بهداشت بارورى و کاهش تفاوت هاى جنسیتى
2ـ از یک نگرش تلفیقى برخوردار است و به همین جهت تمامى سازمان ها و وزارتخانه هاى درگیر در مسئله جمعیت (بهداشت بارورى) یعنى وزارت بهداشت, درمان و آموزش پزشکى, وزارت آموزش و پرورش, مرکز امور مشارکت زنان, مرکز آمار ایران, سازمان نهضت سوادآموزى و دانشگاه شیراز با پروژه هاى معینى در آن فعال هستند.
3ـ مناطق منتخب براى اجراى طرح به خوبى با دو شاخص پایین تر بودن سطح بهداشت عمومى و بهداشت بارورى از میانگین ملى, تعیین شده اند. به طورى که همه پروژه هاى طراحى شده در دستیابى به اهداف طرح جامع جمعیت و توسعه به طور هماهنگ در مناطق اسلامشهر تهران, استان بوشهر, سیستان و بلوچستان, کردستان و گلستان, اجرا مى شود.

وى افزود: پروژه حمایتى حق بهداشت بارورى و توانمندسازى زنان, با ماهیت حمایتى, دو هدف مشخص را دنبال مى کند:

1ـ مشارکت در ایجاد یک فضاى فرهنگى, اجتماعى و ارزشى به طورى که طرح جامع جمعیت و توسعه در آن فضا قابل اجرا باشد.
2ـ مشارکت در لحاظ کردن موضوعات جنسیتى در برنامه هاى توسعه و توانمندسازى زنان.
این اهداف با مإموریت ها و جایگاه مرکز امور مشارکت زنان نیز به خوبى همسو و هماهنگ است.
خانم داورى در توضیح روش دستیابى به هدف هاى یادشده گفت:
((براى دستیابى به اهدف مذکور, 4 استراتژى و فعالیت هاى مربوطه در سند, چنین تعریف شده است:

1ـ استراتژى تحقیقاتى با هدف فراهم ساختن ابزار تحلیلى و فراهم ساختن راهنمایى براى فعالیت هاى خاص توسعه اى در زمینه فرهنگى ایران, و پر کردن خلإهاى اطلاعاتى در حوزه هاى بحرانى اما حساس.
 

2ـ استراتژى حمایتى با اهداف:

الف) ایجاد محیطى که منجر به بروز تغییر در سیاست ها در جهت گسترش یک رویکرد روشن در زمینه بهداشت بارورى شود.
ب) ایجاد محیطى تواناساز از طریق افزایش آگاهى عمومى نسبت به موضوعات جنسیتى, بهداشت بارورى, خشونت و برابرى جنسیتى و اجتماعى و ...
ج) افزایش آگاهى اجتماعى اعضاى جامعه مدنى با برانگیختن آنها براى عمل به ارتقاى موضوعات جنسیتى, بهداشت بارورى, حقوق زنان, خشونت و نابرابرى علیه زنان با فعالیت هاى اجتماعى و داوطلبانه و فعالیت هاى مربوطه.

3ـ استراتژى تقویت ظرفیت نهادى با اهداف:

الف) ظرفیت سازى در زمینه توسعه منابع انسانى (زنان)
ب) ایجاد گروه شبکه حمایت در درون دستگاه ادارى به منظور ایجاد ارتباط
ج) ابداع ساز و کار مناسب به منظور ایجاد هماهنگى و همکارى عملى در درون ساختارهاى نهادى موجود در سه سطح محلى, منطقه اى و ملى
4ـ استراتژى توانمندسازى زنان با اهداف:
الف) کمک به زنان در زمینه بررسى راههاى ایجاد فرصت براى کسب درآمد و دسترسى به منابع و امکانات
ب) تشویق و کمک به زنان در دستیابى به خدمات بهداشت بارورى
ج) تشویق امر دسترسى دختران به آموزش فنى و حرفه اى
در اجراى فعالیت هاى مرتبط با هر یک از استراتژىهاى فوق, تفاهم نامه اى میان مرکز امور مشارکت زنان مناطق منتخب به امضا رسید. اولین گام در این مناطق, انجام تحقیقات سریع در موضوعات حساس زنان براى استفاده از نتایج تحقیقات در تهیه مواد آموزشى و همچنین بسته هاى حمایتى بود. موضوعات این تحقیقات, مربوط به وضعیت زنان, خشونت علیه زنان, میزان دسترسى دختران به آموزش هاى فنى و حرفه اى, اطلاعات پایه اى اقتصادى و اجتماعى و شاخص هاى فرهنگى ـ اجتماعى موثر بر رفتار بهداشت بارورى زنان در مناطق بود.
دومین گام تشکیل یک شبکه جنسیتى (مشارکتى زنان), متشکل از زنان کارشناس نماینده از همه دستگاهها و سازمان هاى غیردولتى داوطلب و فعال در امور زنان و جمعیت بود. تشکل شبکه جنسیتى سازمان هاى غیردولتى در سطح مناطق با دو هدف مشخص صورت گرفت: اول اینکه ظرفیت نهادى سازمان هاى غیر دولتى (در چارچوب موضوعات پروژه) تقویت شود, و دوم اینکه سازمان ها در اجراى فعالیت هاى حمایتى در سطح مناطق, بازوى واقعى اجراى پروژه باشند.
سومین گام اجرایى, انتخاب یک روستاى محروم در هر منطقه و تشکیل صندوق اعتبارى براى دادن وام اشتغال زایى به زنان بى سرپرست و بدسرپرست بود تا فرصت توانمندسازى زنان در این روستاها به طور نمونه اى ایجاد شود. سپس یک سازمان غیر دولتى (که یا در شهرستان مربوطه موجود بود, یا از زنان و دختران داوطلب روستایى تشکیل شد) و با شرح وظایف تعیین شده براى توانمندسازى زنان روستا آغاز به کار کرد.))
در این نشست, دکتر ((شهرام رفیعى فر)), رئیس انجمن آموزش, بهداشت و ارتقاى سلامت خانواده, گفت:
((مهم ترین هدف هر دولتى تحقق توسعه پایدار است و مردم مهم ترین منبع توسعه هستند, آنان وقتى مى توانند منبع مناسب براى توسعه باشند که از سلامت برخوردار باشند, زنان نیمى از جمعیت هر کشور و در واقع نیمى از نیروى توسعه دهنده هر جامعه را تشکیل مى دهند و چنانچه زنان سالم باشند, توسعه پایدار محقق خواهد شد پس ((زن سالم, محور خانواده و جامعه سالم است.))
در بسیارى از موارد ((منشإ بیمارى)) را مى توان در ((ظلم و پایمال شدن حقوق انسانى)) دانست و در بسیارى از جوامع حقوق بسیارى از زنان پایمال شده است.
سلامت زنان متضمن رفاه کامل جسمى, روانى, اجتماعى و معنوى آنان است که باید متناسب با زمینه هاى اجتماعى, سیاسى, اقتصادى و نیز بر اساس وضعیت زیستى آنان تعیین شود. و بهتر است بدانیم که ((سلامت یک حق است, نه یک امتیاز.))
تنها نداشتن بیمارى به معناى سلامتى نیست, سلامتى, حالتى است که در آن افراد از رفاه کامل اعم از جسمى, روانى, اجتماعى و معنوى برخوردار باشند و از نظر اقتصادى زندگى مولد و بانشاطى داشته باشند.
بهداشت بارورى به حالتى از سلامت کامل جسمى, روانى و رفاه اجتماعى در همه جوانب مربوط به سیستم تولیدمثل و روند و کارکرد آن اطلاق مى شود. بهداشت بارورى بدین معنا مى باشد که مردم قابلیت تولیدمثل و آزادى تصمیم گیرى در مورد چگونگى وقت و تناوب آن را داشته باشند.
حقوق بارورى بر قبول و شناخت حق اساسى تصمیم گیرى آزادانه و مسئولانه همه زوج ها و افراد در مورد تعداد فرزندان, فاصله بین آنها و زمان فرزنددار شدن و داشتن اطلاعات و وسیله لازم براى این کار و حق دسترسى به بهترین استاندارد بهداشت بارورى و بهداشت جنسى استوار است.
این حقوق, حق همه افراد به تصمیم گیرى براى تولیدمثلى عارى از تبعیض, زور, فشار و خشونت را نیز شامل مى شود.
ضعف در سلامتى, مانع از برخوردارى زنان از سایر حقوقشان مى شود, بنابراین در بسیارى از موارد, جوامع از مشارکت زنان و دختران بیمار محروم مى شوند.

دکتر ((رفیعى فر)) در ادامه افزود:
((برخى از واقعیت هاى اجتماعى که اثرى نامطلوب بر سلامت زنان دارند عبارتند از: شیوع فقر و وابستگى اقتصادى در بین زنان, چشیدن طعم خشونت, نگرش هاى منفى نسبت به زنان و دختران, تبعیض نژادى و سایر انواع تبعیضات, قدرت و اختیار محدود در زندگى جنسى و تولیدمثل, نداشتن تإثیر و نفوذ در تصمیم گیرى, نداشتن آگاهى, گسترده بودن دامنه نیازهاى زنان به مراقبت هاى بهداشتى. در حال حاضر, در بسیارى از جوامع زنان به عنوان ((شهروندان درجه دوم)) پذیرفته شده اند و چنین برداشتى آنها را با خطرات مستقیم و غیر مستقیم روبه رو مى سازد.
اکثر جوامع بر اساس جنسیت, جایگاه و روابط اجتماعى ویژه اى را براى زنان در نظر مى گیرند که در آنان زنان به سوى ((ترجیح مراقبت از دیگران و نادیده گرفتن خویش)) سوق داده مى شوند. در بسیارى از جوامع زنان ((بار مضاعفى)) را تحمل مى کنند و براى کسب درآمد, بیرون از خانه هم کار مى کنند.
در بسیارى از خانه هاى دنیا, زنان اولین کسانى هستند که صبح ها بیدار مى شوند و آخرین کسانى هستند که شب ها به خواب مى روند.
نابرابرى جنسیتى ریشه در اعماق تاریخ داشته و وجود ساختارهاى فرهنگى و تفکرهاى قالبى حاکم بر جوامع و بروز پدیده مردسالارى به ویژه در جوامع سنتى و کشاورزى و نیز تسلط و تفوق ایدئولوژى مردسالارى حتى در جوامع پیشرفته صنعتى از عوامل کلیدى ایجاد و استمرار نابرابرى جنسیتى محسوب مى شود.
برابرى جنسیتى یعنى فراهم ساختن فرصت ها, موقعیت ها و شرایط عادلانه و مساوى براى هر دو جنس بدون توجه به قدرت جسمى, ذهنى و معنوى و یا جایگاه اجتماعى و اقتصادى آنان.
هدف از برابرى جنسیتى بازگشت به طبیعت اولیه انسان و رشد و تعالى طبیعى انسان و رهایى از کلیه قید و بندهاى بازدارنده تکامل انسانى و موجد جدایى و تسلط جنسیتى مى باشد.

زمینه هاى نابرابرى جنسیتى

1) عدم آموزش و دسترسى به موقعیت هاى تحصیلى مناسب
2) فقر و عدم دسترسى به موقعیت هاى اقتصادى و درآمدزا
3) عدم مشارکت زنان در نهادهاى اجتماعى, تشکل ها, انجمن ها و نهادهاى مدنى
4) نگرش هاى فرهنگى منفى, سنتى, روابط خانوادگى و تفکرات کلیشه اى از زن
5) عدم توجه به توان مدیریتى زنان در سازمان ها و محیطهاى کارى مختلف طبق تعریف مجمع عمومى ملل متحد (1993)
((خشونت علیه زنان به معناى هر رفتار خشن وابسته به جنسیتى که موجب آسیب شود یا با احتمال آسیب جسمى جنسى یا روانى و یا رنج زن همراه گردد.))
بالاخره توانمندسازى زنان فرآیندى پویا و مستمر مى باشد که زنان را قادر مى سازد:
ـ دسترسى بیشترى به منابع داشته باشند.
ـ اعتماد به نفس و عزت نفس داشته باشند.
ـ کنترل بیشترى بر زندگى خود یافته و استقلال یابند.
رسیدن به چنین سطحى از مشارکت براى بهبود وضعیت و جایگاه زنان, نیازمند طراحى و اجراى برنامه هاى جدید حمایت همه جانبهAdvocacy) ) براى توانمندسازى, حذف خشونت علیه زنان, حذف نابرابرى جنسیتى و تحقق حقوق و بهداشت بارورى زنان, مى باشد. اهداف این برنامه جلب حمایت همه جانبه براى بهبود وضعیت و جایگاه زنان و ایجاد بسترى مناسب براى ایجاد محیطهاى حمایتى و سیاست هاى همگانى مناسب, بازنگرى خدمات دولتى در حال ارائه به زنان, تقویت اقدام جامعه و توسعه مهارت هاى فردى زنان و دختران و حتى مردان براى توانمندسازى, حذف خشونت و نابرابرى جنسیتى و تحقق بهداشت بارورى زنان, مى باشد.
پس از توضیحات دکتر ((رفیعى فر)), کارگاههاى آموزشى مشورتى برگزار شد و در پایان, خانم ((امیرخلیلى)), سرپرست صندوق جمعیت ملل متحد در تهران, گفت:
کنفرانس بین المللى جمعیت و توسعهICPD) ) زمینه جدیدى براى سلامت زنان, به ویژه در زمینه بهداشت بارورى, به وجود آورد. برنامه عمل کنفرانس مزبور خواستار اجراى سیاست ها و برنامه هاى بهداشتى به منظور ارتقاى سلامت و رفاه جسمى, روحى و اجتماعى زنان مى باشد. این نکات از اهمیتى اساسى برخوردارند, زیرا سوء تغذیه, بیمارى و محرومیت هایى که دختران در دوران کودکى خود تجربه مى نمایند, بر توانایى هاى یادگیرى و بهداشت بارورى آنان در زندگى آینده شان اثر خواهد گذاشت. خانم خلیلى با اشاره به اسناد بین المللى مربوط به زنان افزود:
این اسناد بین المللى اعلام کرده اند که حقوق بارورى یک جزء غیر قابل تفکیک از حقوق بشر است و ارتباطى مستقیم با توانمندى زنان دارد.
توافق نامه هاى بین المللى فوق در حقیقت ضمانت اجرایى قانونى ندارند ولى پیشنهادات و برنامه هاى عمل این کنفرانس ها باعث ایجاد استانداردهاى بین المللى شده, حقایق و ذهنیت مشترکى را در رابطه با مسائل حقوق بشر بیان کرده و ابزارى قوى براى ایجاد تغییرات مقتضى جهت دستیابى به توسعه پایدار در جوامع مختلف مى باشند.
لازم به توضیح است با توجه به آمارهاى تکان دهنده در مورد وضعیت زنان, صندوق جمعیت ملل متحد در چارچوب برنامه هاى خود جایگاه خاصى براى پروژه هاى مرتبط با توانمندسازى زنان قائل گردیده است, و براى رسیدن به این مهم بهداشت و حقوق بارورى را مورد توجه خاص قرار داده است. پروژه مشترک فعلىUNFPA و مرکز امور مشارکت زنان با برنامه ریزى اصولى و درازمدت مبتنى بر نیازهاى ملى در صدد ایجاد و جلب حمایت سیاستگذاران, رسانه هاى جمعى و اقشار مختلف جامعه براى پیشبرد برنامه هاى بهداشت بارورى و ایجاد ذهنیت مثبت از مفهوم حقوق بارورى و جلب حمایت هاى لازم در این زمینه بوده است.