ارتقاى سطح سلامت در گرو آموزش تغذیه مناسب
سیدهمایون سجادى
گفتگو با دکتر ربابه شیخ الاسلام, مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه در وزارت بهداشت, درمان و آموزش پزشکى
اشاره:
تغذیه به عنوان اصلى ترین نیاز حیاتى انسان ها در تمامى ابعاد همواره مورد توجه نسل بشرى در اعصار مختلف بوده و هست. انسان امروز و فردا, همه تلاشش این خواهد بود که چه مواد غذایى با چه میزان ارزش کالرى استفاده کند, تا بتواند در نهایت تندرستى به فعالیت هاى روزمره بپردازد.
براى آشنایى شما عزیزان با مسائل مختلف تغذیه بر آن شدیم با خانم دکتر ((ربابه شیخ الاسلام)), مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه در وزارت بهداشت, درمان و آموزش پزشکى گفتگویى داشته باشیم. ضمن سپاسگزارى از خانم شیخ الاسلام, نخست از ایشان خواستیم مقدارى در باره تحصیلات و فعالیت خودشان براى ما توضیح دهند.ـ در سال 1348 به عنوان دکتر داروساز فارغ التحصیل شدم, و در سال 1373 در رشته اپیدمیولوژى با گرایش تغذیه از دانشگاه تهران تخصص گرفتم. سال 1369 مدیریت مبارزه با اختلالات ناشى از کمبود ید در وزارت بهداشت را عهده دار شدم. در سال 1373 به عنوان مسئول اداره تغذیه در اداره کل بهداشت خانواده به فعالیت ادامه دادم. از سال 1380 در ساختار جدید به عنوان مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه, انجام وظیفه مى کنم. عضویت در کمیته هاى علمى و برنامه ریزى پیشگیرى از اختلالات ناشى از کمبود ید, تغذیه, قلب و عروق, دیابت, پیشگیرى از پوکى استخوان, پیشگیرى و کنترل بیمارىهاى استخوانى مفصلى, تدوین دوره رژیم درمانى و بهبود تغذیه و رشد کودکان از فعالیت هاى آموزشى ام است.
دریافت لوح تقدیر براى اجراى بررسى کشورى سیماى تغذیه کودکان در سال 1377 و کسب رتبه اول ششمین جشنواره تحقیقاتى علوم پزشکى رازى, اجراى بررسى کشورى تعیین وضعیت ریزمغذىهاى آهن, روى, ویتامین هاىA وD , بررسى تعیین میزان شیوع گواتر, بررسى غنى سازى آرد با آهن و اسیدفولیک و شیر با ویتامینD از جمله فعالیت هاى تحقیقاتى اینجانب مى باشد.O شما و همکارانتان در این دفتر چه فعالیت هایى را دنبال مى کنید؟
ـ ما در این دفتر تلاش مى کنیم مشکلات عمده تغذیه اى را شناسایى کرده و براى حل آنها بهترین راهکار را انتخاب کنیم. اولین اقدام در این زمینه هماهنگى براى افزودن ید به نمک هاى مصرفى مردم بود. براى نخستین بار وضعیت رشد و تغذیه کودکان در یک بررسى بزرگ کشورى را تهیه و تدوین کردیم که نتایج آن منتشر شده است. تعیین وضعیت ریزمغذىها در اقلیم هاى متفاوت طى یک بررسى دقیق نیز به انجام رسید.
بهترین راه براى ارتقاى سلامت تغذیه اى مردم, آموزش تغذیه است. مردم در تمامى گروه هاى سنى باید از نقش مهم خودشان در تعیین آنچه مى خرند و آنچه مى خورند و اینکه چگونه تغذیه صحیح مى تواند سلامت آنها را تضمین کند, آگاه شوند. به این منظور این دفتر علاوه بر بودجه کافى, باید براى فرهنگ سازى, اختیارات قانونى نیز داشته باشد تا بتواند با عواملى که با ترویج مصرف مواد غذایى نامناسب, تعادل تغذیه اى مردم را دچار مشکل مى کنند و سلامت جامعه را در معرض خطر قرار مى دهند, مقابله کند. متإسفانه در حال حاضر این دفتر از نظر قانونى اختیاراتى ندارد و تنها عشق و علاقه به سلامت مردم موجب شده تا گروه کوچک این دفتر, تلاش بى قفه اى براى کاهش انواع سوء تغذیه در سطح کشور انجام دهند.
بنابراین دفتر بهبود تغذیه, در مرحله اول هدف, شناساندن تغذیه به عنوان یک عامل مهم سلامت و نقش آن در توانمندى و کارایى نسل کنونى و نسل آتى را, دنبال مى کند و همواره سیاستگذاران و مسئولان را به سیاستگذارى صحیح در مورد مهار تورم قیمت مواد غذایى, حمایت از گروه آسیب پذیر تغذیه اى و دسترسى مردم به مواد غذایى خصوصا در مناطق محروم, ترغیب مى کند. وجود یک دستگاه هماهنگ کننده و مقتدر براى همسو کردن سیاست هاى مختلف در جهت سلامت تغذیه اى مردم الزامى است. با وجود اعتقاد به این تفکر در میان صاحب نظران مربوطه متإسفانه هنوز غذا و تغذیه در سطح کشور متولى معینى ندارد و مردم باید ضرر و خسران این ناهماهنگى ها را تحمل کنند.O خانم دکتر, در ارتباط با نیازهاى تغذیه اى و تغذیه صحیح در دختران نوجوان و جوان چه توصیه هایى دارید؟
ـ به طور کلى نیازهاى غذایى در دوران هاى مختلف زندگى مانند کودکى, نوجوانى, بزرگسالى و سالمندى متفاوت است. در حقیقت نیاز به انرژى و مواد مغذى براى حفظ سلامت بدن بر حسب سن, جنس, میزان فعالیت بدن و شرایط فیزیولوژیکى متفاوت است. در دخترانى که به سن بلوغ مى رسند, به دلیل جهش رشد, نیازهاى تغذیه اى افزایش مى یابد. در این دوران بدن براى رشد استخوان ها به کلسیم بیشترى نیاز دارد. براى افزایش توده بدن و ساخته شدن سلول ها, پروتئین بیشترى مورد نیاز است و براى خون سازى, نیاز به آهن افزایش مى یابد. ویتامین هاى گروهB , ویتامینA وD و سایر ویتامین ها و مواد معدنى و پروتئین در رشد قدى و افزایش توده بدنى دختران نقش عمده اى دارند و هر گونه اختلال در برنامه غذایى که منجر به کمبود این مواد مغذى در بدن شود, نهایتا بروز اختلالاتى در رشد را به شکل هاى کم وزنى, لاغرى, کوتاهى قد و کاهش توانمندىهاى ذهنى و در نتیجه افت تحصیلى به دنبال خواهد داشت. تغذیه دختران نوجوان از این جهت که مادران آینده هستند نیز حائز اهمیت است.
مطالعات انجام شده نشان داده است دخترانى که در دوران کودکى و نوجوانى به دلیل تغذیه نامناسب, رشد بدنى مطلوب نداشته اند و اسکلت آنها رشد کافى نکرده و کوتاه قد مانده اند, به مادرانى تبدیل شده اند که با مشکلات باردارى و زایمان مواجه شده اند. به دلیل کوچکى لگن, سزارین در این دختران بیشتر انجام مى شود و تولد نوزاد کم وزن (زیر 2500 گرم) در این گروه از مادران بیشتر است. مرگ و میر نوزادان کم وزن 40 برابر بیشتر از کودکانى است که با وزن طبیعى به دنیا مىآیند. بنابراین تغذیه صحیح دختران تضمین کننده سلامت نسل بعدى است.
دختران در سنین بلوغ با جهش رشد نوجوانى مواجهند و 80 درصد قد مورد انتظار خود را در این دوره به دست مىآورند. نیاز به کلسیم براى رشد استخوان ها و اسکلت بدن ضرورى است و در صورت مصرف کم شیر و لبنیات که منبع عمده کلسیم مى باشند, دچار کمبود کلسیم مى شوند که نتیجه آن پوکى استخوان در دوران سالمندى است. با مصرف روزانه لبنیات; معادل یک لیوان شیر و به اندازه یک قوطى کبریت پنیر (60 ـ 45) گرم, و یک لیوان ماست, کلسیم مورد نیاز بدن تإمین مى شود.
آهن یکى دیگر از مواد مغذى است که نیاز به آن در دختران نوجوان افزایش مى یابد. با مصرف غذاهاى حاوى آهن مانند گوشت قرمز و سفید, زرده تخم مرغ, حبوبات, سبزىهاى سبز تیره مانند جعفرى, اسفناج, ریحان, ترخون, نعناع و مرزه, در برنامه غذایى روزانه, آهن مورد نیاز بدن تإمین مى شود.
به طور اجمالى باید گفت همه افراد و از جمله دختران جوان براى حفظ سلامت بدن و شادابى و بهبود توانمندىهاى ذهنى خود باید به تنوع و تعادل در رژیم غذایى روزانه توجه و اصول آن را رعایت کنند. تنوع به معنى استفاده از چهار گروه غذایى اصلى; یعنى, گروه نان و غلات, گروه گوشت و حبوبات و تخم مرغ, گروه شیر و لبنیات و گروه میوه ها و سبزىها; و تعادل, یعنى مصرف مقدار کافى از گروههاى غذایى چهارگانه. در هر یک از گروههاى غذایى چهارگانه یک دسته مواد غذایى جاى گرفته اند که از نظر ارزش غذایى مشابه یکدیگرند و مى توانند جایگزین هم شوند; براى مثال در گروه گوشت, حبوبات و تخم مرغ مى توان به جاى گوشت از انواع حبوبات در غذاى روزانه استفاده کرد و یا در گروه شیر و لبنیات مى توان به جاى شیر از ماست, پنیر و یا کشک استفاده کرد.
در کنار چهار گروه غذاى اصلى, یک گروه متفرقه نیز وجود دارد که قندها و چربى ها در آن جاى دارند. البته توصیه مى شود که از قندها و چربى ها در برنامه غذایى روزانه کمتر استفاده شود. مواد غذایى مانند انواع روغن ها, کره, دنبه, خامه, سرشیر, شیرینى ها و کیک هاى خامه اى, مربا, عسل, ژله, شکلات و آب نبات و نوشابه هاى گازدار در این گروه قرار دارند.
مواد غذایى شور مانند چیپس, پفک و خیارشور حاوى مقادیر زیادى نمک هستند و نباید بى رویه مصرف شوند. افراط در مصرف قندها و چربى ها, ابتلا به افزایش فشار خون, افزایش چربى خون, چاقى, دیابت, بیمارىهاى قلبى و عروقى و برخى سرطان ها را به دنبال دارد.
بنابراین یک الگوى غذایى صحیح براى دختران نوجوان و بانوان سنین بارورى و به طور کلى همه افراد جامعه الگویى است که در آن هر چهار گروه غذایى اصلى به مقدار کافى گنجانیده شده و روزانه مصرف مى شوند و گروه متفرقه (قندها و چربى ها) محدود شده به مقدار کم مصرف شود.O چگونه مى توان عادات و الگوهاى غلط غذایى را به عادات خوب و سالم تبدیل کرد؟
ـ عادات غذایى از کودکى شکل مى گیرند. بنابراین خانواده بخصوص مادران در ایجاد رفتارهاى صحیح غذایى در سال هاى قبل از مدرسه, نقش اساسى دارند. در این دوران الگوى کودک براى غذا خوردن, پدر و مادر و سایر اعضاى خانواده است. اگر مادر یا پدر از خوردن یک غذاى بخصوص امتناع ورزند و یا دوست نداشتن آن غذا را در حضور کودک ابراز نمایند, کودک نیز از خوردن آن غذا امتناع مى کند; و بالعکس اگر پدر و مادر عادت به خوردن غذاهاى شور, چرب و سرخ شده داشته باشند, کودک نیز به همین رویه عادت مى کند و رفتارهاى نامطلوب غذایى در او شکل مى گیرد. بنابراین براى ایجاد رفتارهاى مطلوب و صحیح غذایى باید از پایان 6 ماهگى که دادن غذاى کمکى (علاوه بر شیر مادر) به شیرخوار شروع مى شود, عمل ذائقه سازى کودک را آغاز کرد.
اهمیت این موضوع تا حدى است که متخصصان تغذیه پیشنهاد مى کنند به هیچ عنوان نباید به غذاى کمکى کودک, نمک, شکر و چاشنى دیگرى اضافه کرد; زیرا با افزودن این مواد, کودک به خوردن غذاهاى نمک دار و شیرین عادت مى کند و در بزرگسالى دچار افزایش فشار خون, چاقى و ... مى شود. رعایت تنوع و استفاده از تمامى مواد غذایى (چهار گروه غذایى) موجب مى شود که ذائقه اعضاى خانواده به خوردن مواد غذایى مختلف عادت کند. اگر در برنامه غذایى روزانه سبزى نباشد و یا براى مثال به دلیل آنکه پدر خانواده هویج یا کدو حلوایى دوست ندارد, هیچ وقت از این سبزىها که منبع ویتامینA هستند سر سفره استفاده نشود, پذیرش آنها براى کودکان نیز مشکل مى شود و کودکان علاقه اى به خوردن آنها پیدا نمى کنند. این یک رفتار غذایى غلط است که در کودکان شکل مى گیرد.
در سال هاى قبل از مدرسه, رفتارهاى غذایى کودکان متإثر از خانواده است. در سنین مدرسه, دانشآموزان تحت تإثیر رفتارهاى غذایى همسالان خود قرار مى گیرند و در این سنین علاوه بر خانواده, مدرسه نیز در ایجاد رفتارهاى غذایى کودکان بسیار مهم است. در این دوران, آموزش تغذیه به دانشآموزان توسط معلمان و مراقبین بهداشت مدارس و همچنین توجه به بوفه مدرسه براى آنکه مواد غذایى سالم و با ارزش غذایى مانند تنقلات سنتى نظیر نخود و کشمش, برنجک, عدس برشته و انواع خشکبار, انواع میوه ها, شیر و دوغ را به جاى چیپس, پفک, نوشابه گازدار و شکلات عرضه کند, در شکل گیرى رفتارهاى صحیح غذایى حائز اهمیت است.O رسانه هاى جمعى و مطبوعات در فرهنگ سازى موضوع تغذیه چه نقشى دارند؟
ـ بدون تردید, بخش عمده اى از معضلات تغذیه اى مانند سوء تغذیه کودکان, کمبود ریزمغذىهاى آهن, ویتامینA وD , روى و کلسیم که به دلیل کم خورى و بدخورى ایجاد مى شود و چاقى که خود نوعى سوء تغذیه است, ناشى از فقدان آگاهى هاى تغذیه اى در جامعه است.
اگر مردم اطلاعات و آگاهى از انواع گروههاى غذایى و جایگزین ها در هر یک از این گروهها و خواص آنها داشته باشند و از پیامدهاى تغذیه غلط آگاه باشند و مهم تر اینکه قادر باشند با همان بودجه اندک, موادى را در سبد غذایى خود جاى دهند که نیاز سلول هاى بدنشان را تإمین کند, گام مهمى در ارتقاى سلامت جامعه و نسل جوان برداشته اند. قطعا اگر سبد غذایى مطلوب تعریف شود و جاى خود را در آموزش ها باز کند, مشکل بخش عظیمى از مردم که نمى دانند با بودجه اى که در اختیار دارند, چه مواد غذایى را بخرند تا نیاز بدنشان تإمین شود, حل مى شود. ما بارها شاهد آن هستیم که بودجه محدود خانواده ها صرف خرید موادى مى شود که ارزش غذایى زیادى ندارد, در حالى که با همان پول مى توان مواد غذایى مناسب ترى خرید. قطعا آموزش همگانى تغذیه و اطلاع رسانى از طریق رسانه ها و مطبوعات نقش بسزایى در ارتقاى فرهنگ و سواد تغذیه اى مردم دارد. این آموزش باید به صورت یک جریان مداوم استمرار داشته باشد تا به تدریج زمینه هاى تغییر نگرش افراد را فراهم کند و در نهایت نگرش و گرایش جامعه را به سوى تغذیه اى مطلوب رهنمون کند.O چگونه مى توان دو مقوله, موضوع سلامت و دید تجارى تبلیغات را با هم آشتى داد؟
ـ تولیدکنندگان محصولات غذایى حق دارند براى فروش کالاهاى خود تبلیغ کنند, اما شیوه معرفى کالا نباید به گونه اى باشد که در درازمدت فرهنگ مصرف غذا را در جامعه تحت الشعاع خود قرار دهد. تغییر فرهنگ نباید موجب اشاعه ناهماهنگى تغذیه اى, چاقى, افزایش فشار خون و بیمارىهاى مرتبط با آن شود. تبلیغ براى بازار انواع روغن, شکلات, چیپس, پفک و نوشابه هاى گازدار, افزایش مصرف و در نهایت دریافت بیش از نیاز کالرى را به دنبال دارد, کالرى اضافى موجب چاقى شده و چاقى زمینه ساز بسیارى از بیمارىها است.
تبلیغ براى این محصولات, در کشورهاى غربى نیز مسئولان سلامت جامعه را متوجه این خطر کرده است. در کانادا تبلیغات بیش از حد نوشابه هاى گازدار موجب کاهش مصرف سایر نوشیدنى ها به ویژه شیر که مهم ترین منبع تإمین کلسیم بدن است, شده است. به همین دلیل از طرف وزارت بهداشت, آموزش و تبلیغ مصرف شیر از برنامه هاى تلویزیونى, اجبارى شده است. صرف سودآورى و افزایش فروش نباید تنها هدف براى تبلیغ مواد غذایى باشد و به خاطر فروش بیشتر محصول, سلامت مردم به خطر افتد. متإسفانه در حال حاضر هدف تولیدکنندگان و رسانه هاى تبلیغ کننده سوداگرانه, همسو و هم جهت است و فقط به سود بیشتر اندیشیده مى شود. تبلیغ انواع پفک با مارک هاى متفاوت و با استفاده از تصاویر کودکان شاداب, سالم و زیبا موجب مى شود تا مادران از این مواد به جاى غذا براى کودک استفاده کنند. توقف رشد کودکان به دلیل استفاده مکرر از این تنقلات کم ارزش در تحقیقات به اثبات رسیده است. در چنین وضعیتى مهم ترین اقدام, جلب توجه سیاستگذاران رسانه هاى گروهى به نقش تبلیغات مواد غذایى و تغییر الگوى بیمارىها است. با وجود مکاتبات متعددى که با مسئولان رسانه هاى جمعى به ویژه صدا و سیما انجام شده, هنوز به نتیجه مطلوب دست نیافتیم. گویا تا زمانى که سلامت به عنوان مسئولیتى همگانى پذیرفته نشود, این همه, جز مشت بر سندان نخواهد بود.O خانم شیخ الاسلام, اصولا سوء تغذیه در دختران و زنان چه پیامدهایى دارد؟
ـ سوء تغذیه معمولا به دو شکل کمبود دریافت انرژى, پروتئین و یا ریزمغذىها و یا زیاده خوارى و دریافت بیش از حد انرژى و سایر مواد مغذى بروز مى کند. در کشور ما, سوء تغذیه پروتئین انرژى از مشکلات تغذیه اى شایع در کودکان زیر 5 سال به شمار مىآید. حدود 15 درصد کودکان زیر 5 سال یعنى 800 هزار نفر دچار کوتاه قدى تغذیه اى و در حدود 11 درصد یعنى 540 هزار کودک دچار کم وزنى هستند. شیوع کوتاه قدى و کم وزنى در استان هاى محروم کشور بخصوص در مناطق روستایى بیشتر است. سوء تغذیه موجب افزایش بار بیمارىهاى کودکان و طولانى تر شدن دوره آنها مى شود. خطر مرگ در اثر بیمارىها در کودکان مبتلا به سوء تغذیه بیشتر است.
دخترانى که در کودکى دچار این نوع سوء تغذیه مى شوند, رشد جسمى مطلوبى ندارند. اسکلت بدن آنها به اندازه کافى رشد نمى کند. این دختران به علت کوچکى لگن در دوران هاى بعدى زندگى با مشکلات باردارى و زایمان مواجه مى شوند. اغلب نوزادان کم وزن (زیر 2500 گرم) به دنیا مىآورند. مرگ و میر نوزادان کم وزن در مقایسه با نوزادانى که با وزن طبیعى به دنیا مىآیند, 40 مرتبه بیشتر است.
سوء تغذیه پروتئین انرژى در دوران کودکى, بخصوص در 2 سال اول زندگى, علاوه بر عدم رشد و تکامل مغزى, کاهش بهره هوشى و توانمندىهاى ذهنى کودک را به دنبال دارد. نوع دیگرى از سوء تغذیه مربوط به کمبود ریزمغذىهایى مانند ید, آهن, روى, ویتامینA وD و کلسیم است. در خانمى که در دوران باردارى با کمبود ید مواجه مى شود, جنین دچار صدمات غیر قابل جبران مانند کاهش بهره هوشى, عقب ماندگى هاى ذهنى و جسمى, کر و لالى, لوچى و سقط مى شود. حتى کمبود ید خفیف در این دوران, اگر چه به ظاهر نقصى در جنین ایجاد نمى کند اما بهره هوشى او را کاهش داده, در نتیجه در دوران مدرسه با کاهش قدرت یادگیرى و افت تحصیلى روبه رو خواهد شد. مصرف نمک یددار به جاى نمک معمولى تنها راه پیشگیرى از کمبود ید است.
کمبود آهن نیز در دوره باردارى اثرات مخربى بر رشد و تکامل مغزى جنین دارد. مصرف قرص آهن از پایان ماه چهارم باردارى تا 3 ماه پس از زایمان براى جلوگیرى از کمبود آهن و کم خونى ناشى از آن در مادر باردار ضرورى است. کمبود ویتامینD نیز یکى از کمبودهاى ویتامینى شایع در دختران و زنان است. ویتامینD از تابش نور مستقیم خورشید بر پوست بدن ساخته مى شود. ویتامینD جذب کلسیم را در بدن افزایش مى دهد بنابراین در رشد و استحکام استخوان هاى بدن لازم است و کمبود آن زمینه را براى نرمى استخوان و نهایتا ((پوکى استخوان)) آماده مى کند. هر مانعى که از تابش نور خورشید به طور مستقیم بر پوست بدن جلوگیرى کند, مثل استفاده مرتب و مداوم از کرم هاى ضد آفتاب, باعث مى شود ویتامینD کافى در بدن ساخته نشود و چون منابع غذایى معمولا از نظر ویتامینD فقیر هستند و نمى توانند ویتامینD مورد نیاز بدن را تإمین کنند, بدن با کمبود این ویتامین مواجه خواهد شد.
کمبود کلسیم نیز نوعى سوء تغذیه است که دلیل عمده آن مصرف ناکافى شیر و لبنیات مى باشد. دختران از همان دوران کودکى و نوجوانى باید روزانه از گروه شیر و لبنیات یعنى شیر, ماست, پنیر و کشک مصرف کنند تا کلسیم مورد نیاز بدنشان تإمین شود. دخترانى که در دوران زندگى با کمبود دریافت کلسیم مواجه بوده اند, در سنین یائسگى با پوکى استخوان مواجه مى شوند. پوکى استخوان موجب شکستگى هاى خود به خود و مکرر استخوان هاى بدن مى شود و رنج فراوان به همراه دارد. در مورد مصرف شیر ممکن است بعضى از افراد دچار اختلالات گوارشى به شکل درد معده و نفخ شوند, این افراد مى توانند به جاى شیر, از ماست, پنیر و یا کشک استفاده کنند.
از دیگر کمبودهاى تغذیه اى در دختران نوجوان, کمبود ویتامینA و روى است. ویتامینA در رشد و سلامت پوست و حفظ قدرت دید نقش دارد و روى نیز در بلوغ جنسى حائز اهمیت است و کمبود آن اغلب تإخیر در بلوغ جنسى را به همراه دارد. با مصرف میوه ها و سبزىهاى سبز تیره, زرد و نارنجى رنگ و شیر و لبنیات, ویتامینA بدن تإمین مى شود و با گنجانیدن گروه گوشت, حبوبات, تخم مرغ و مغزها, نیاز بدن به روى تإمین مى شود.
زیاده خورى هم نوعى سوء تغذیه به شمار مىآید. امروزه رابطه علمى بین اضافه وزن و چاقى با بسیارى از بیمارىها به اثبات رسیده است. متإسفانه چاقى در دختران و زنان در کشور ما از شیوع بالایى برخوردار است. چاقى از عوامل زمینه ساز براى ابتلا به دیابت (بیمارى قند), بیمارىهاى قلبى و عروقى و برخى از انواع سرطان ها است. علاوه بر این, افزایش وزن و چاقى, ایجاد ضایعه در زانو را تشدید مى کند. خانم هاى چاق بیشتر در معرض کمردرد و ضایعات زانو قرار دارند. رعایت تعادل و تنوع در مصرف غذا, محدود کردن مصرف شیرینى ها و چربى ها, کاهش مصرف نمک, ورزش و تحرک بدنى در جلوگیرى از بروز چاقى موثر است. حداقل 30 دقیقه پیاده روى تند در روز از افزایش وزن جلوگیرى کرده و در حفظ سلامت افراد بسیار موثر است.
به طور کلى, دخترانى که در کودکى و نوجوانى تغذیه صحیح داشته اند, مادران سالم تر و موفق ترى خواهند بود. همچنین فرزندان و نسل سالم ترى را به وجود خواهند آورد.O در پایان اگر توصیه هاى دیگرى براى تغذیه مطلوب زنان و دختران دارید, بفرمایید.
ـ دختران و زنان به دلیل نیاز بیشتر به آهن, در صورتى که نیاز آنها تإمین نشود, به سرعت در معرض خطر کم خونى فقر آهن قرار مى گیرند. براى پیشگیرى از کم خونى فقر آهن, دختران و زنان باید در برنامه غذایى روزانه از منابع غذایى آهن دار مانند گوشت قرمز, مرغ یا ماهى, حبوبات (مثل عدس و لوبیا), سبزىهاى سبز تیره مانند اسفناج و جعفرى استفاده کنند و با مصرف ویتامینC که به طور طبیعى در انواع سبزىهاى تازه و میوه وجود دارد, جذب آهن موجود در منابع غذایى را افزایش دهند. مصرف آب لیمو و یا آب نارنج در سالادى که شامل گوجه فرنگى, فلفل سبز دلمه اى, کلم, گل کلم مى شود, همچنین خوردن سبزى همراه با غذا موجب جذب بیشتر آهن غذا مى شود. یکى از دلایل بروز کم خونى فقر آهن در کشور ما, عادت غلط غذایى صرف چاى بلافاصله پس از صرف غذا است, چاى مى تواند از جذب آهن غذا جلوگیرى کند. توصیه دیگر به خانم هاى باردار اینکه باید از پایان ماه چهارم باردارى تا 3 ماه پس از زایمان روزانه یک عدد قرص سولفات فرو (قرص آهن) مصرف کنند. در این دوران به دلیل نیاز زیاد جنین به آهن, مصرف مکمل آهن ضرورى است.
براى پیشگیرى از بروز کم خونى فقر آهن در کودکان زیر 2 سال که بسیار مستعد ابتلا به کم خونى هستند, مادران باید از پایان ماه ششم که غذاى کمکى را شروع مى کنند تا 24 ماهگى روزانه 15 قطره آهن به کودک خود بخورانند.
نکته حائز اهمیت در ارتباط با رژیم غذایى این است که پیروى از رژیم هاى غذایى سخت براى لاغرى, در اغلب موارد منجر به کمبود دریافت کلسیم مى شود و اگر کلسیم دریافتى روزانه کم باشد, ممکن است سرعت تخریب استخوانى افزایش یابد. براى پیشگیرى از پوکى استخوان علاوه بر توجه به رژیم غذایى و مصرف شیر و لبنیات, فعالیت هاى ورزشى نیز مهم است. پیاده روى روزانه حتى به میزان کم سبب کاهش سرعت تخریبى استخوانى مى شود. انجام فعالیت هاى ورزشى مانند پیاده روى تند و دوچرخه سوارى نه تنها براى سلامت استخوان ها بلکه براى قلب و ماهیچه ها نیز بسیار مفید است.
به خانم ها و مادران توصیه مى شود براى حفظ سلامت خود و سایر اعضاى خانواده از روغن ماهى استفاده کنند. اثرات زیانآور و مصرف بى رویه چربى هاى اشباع شده که در روغن هاى جامد و روغن هاى حیوانى وجود دارد, در ایجاد امراض قلبى و عروقى به اثبات رسیده است و از آنجا که اثرات نامطلوب مصرف بى رویه کلسترول از زمان کودکى آغاز مى شود, بنابراین در تنظیم برنامه غذایى کودکان باید دقت شود. کلسترول به مقدار فراوان در چربى هاى حیوانى, زرده تخم مرغ و میگو وجود دارد. مصرف تخم مرغ به 3 عدد در روز براى بزرگسالان محدود شود. براى کودکان 4 یا 5 عدد تخم مرغ در هفته, مانعى ندارد.
دختران نوجوان و جوان بدانند که رژیم هاى سخت غذایى و استفاده از روش هاى غلط کنترل وزن موجب مى شود که بدن آنها که در این دوران جهش رشد را طى مى کند, از مواد مغذى مورد نیاز محروم شود و در نهایت, سوء تغذیه به صورت اختلال در رشد قدى, کاهش یادگیرى, کاهش تمرکز حواس, کمبودهاى ویتامینى و املاح به ویژه آهن, روى و کلسیم بروز کند. رژیم هاى غذایى باید با کمک متخصص تغذیه گرفته شود. کاهش مصرف مواد چرب, سرخ کردنى ها, مواد قندى مانند کیک, انواع شیرینى هاى خامه اى, شکلات و نوشابه هاى گازدار که حاوى مقادیر زیادى قند هستند, مى توان از افزایش وزن و چاقى جلوگیرى کرد. ضمنا انواع متنوع سبزى و میوه, ورزش کردن مانند پیاده روى تند, دویدن, دوچرخه سوارى و شنا نیز به کاهش وزن کمک مى کند.O از اینکه وقت خود را در اختیار مجله قرار دادید, سپاسگزاریم.
)