هنر نزد ایرانیان است و بس
گزارشى از بافته هاى نو و معرق چوب ـ خانم فیروزه اشرفى

مریم بصیرى

باور بفرمایید وقتى براى اولین بار به گوشمان خورد که نگارخانه ((آثار)) نمایشگاهى از آثار ((بافت تاب)) و ((معرق چوب)) گذاشته است, هیچ ذهنیت خاصى به مغزمان خطور نکرد. با توجه به تجربه طولانى که در بازدید از انواع و اقسام نمایشگاههاى هنرى در کشور داشتیم, این عناوین, نام هاى غریبى در میان دیگر شنیده هاىمان بود.
وقتى به نگارخانه رسیدیم و با خیل تماشاگران پیر و جوان روبه رو شدیم, اولین کارى که کردیم, ستایش تابلوى نخست بود و بعد وقتى چشممان را به تابلوى دوم دوختیم, حس کردیم آن اثر زیباتر از اولى است و بعدى زیباتر از قبلى ها و بعدى ... یک آن تنوع رنگ ها چنان ما را در میان فضاى نگارخانه غرق کرد که ماندیم با خالق مهربان و بسیار خونگرم آثار سخن بگوییم و یا اینکه محو تماشاى تابلوها شویم.
ابتکار پدیدآورنده این نمایشگاه به قدرى جالب بود که توانسته بود از وسایل اضافى و حتى دورانداختنى منزل, نمایشگاهى زیبا ترتیب دهد.
خانم ((فیروزه اشرفى)) دیپلم اقتصاد و متولد سال 1343 در تهران است, وى با کمک ذوق و سلیقه خود, همراه با ابتکارى نو, تابلوهاى زیبایى را با استفاده از وسایلى چون: گونى, مهره هاى چوبى, خرده کامواهاى فانتزى در قطرها و رنگ هاى مختلف, خرده موکت, مرواریدهاى ریز و درشت, منجوق, ملیله, پولک, قیطان, یراق هاى تزئینى لباس, روبان, نخ, کاغذ, مقوا, میخ و ... پدید آورده است.
اسامى این آثار نیز چون خود آنها زیبا و خیال انگیز هستند, عناوینى چون: گیاهان رویایى, سنت و مدرنیسم, گل روبانى, صید, مرداب آبى, ماهى و دریا, زاویه ها, گل مربعى, سنتى دوزى, ماهى ها در نوروز, پروانه و ...
خانم ((اشرفى)) در نحوه ابداع بافته هاى نو مى گوید:
ـ از کودکى با بافتنى آشنا بودم اما تنها از بافت لباس راضى نبودم و به دنبال چیز تازه اى مى گشتم. در ابتدا براى لباس هاى بافتنى و تولیدى لباس, طرح مى دادم و سپس کاملا به خیاطى و بافتنى روى آوردم; اما همه اش دلم مى خواست کارى را اختراع کنم. همه اش فکر مى کردم چه کارى انجام نشده است و چه چیزى در دست ساخته هاى بشر کم است تا آن را درست کنم. در اطراف خودم دقت مى کردم تا ببینم با چه ابزار جدیدى مى توانم کار هنرى خلق کنم. در نهایت به ساخت تابلوهاى بافت تاب و معرق چوب رسیدم که تا به حال کسى شبیه به آن را ارائه نکرده است.
براى اینکه طرح و بافت ماندگارتر شود و فقط به لباسى که تاریخ مصرف معینى دارد منتهى نشود, شروع به بافتن کردم و با ترکیب انواع بافت ها, با کامواهاى مختلفى که در خانه داشتم و سپس کامواهاى متنوعى که در بازار وجود داشت توانستم ((بافته هاى نو)) را به وجود آورم. اولین ایده ام را هم از گبه گرفتم و سپس طرح ها و شکل هاى هندسى نیز در کارم اضافه شد.

O این بافته هاى نوى شما به چه شکل آماده مى شوند و چه کاربردى در منزل دارند؟

ـ این کار احتیاج به فضاى کارگاهى ندارد و خانم ها مى توانند در هنگام تماشاى تلویزیون, این بافتنى را هم ببافند. بافت به شکل ساده و با دو میل و یک میل است. هنر بافنده فقط در پیاده کردن طرح هاى مختلف و رنگآمیزى آنها و همچنین ایجاد بافت هاى متفاوت با استفاده از کامواهاى مختلفى است. برخى از این کاموا موهاى بلندى دارند, برخى نخ هاى رنگى و زرىهاى متفاوتى از درونشان رد شده و بعضى دیگر آویزه هاى کوچکى را در میان خود دارند و ... همین شکل و فرم مختلف نخ ها باعث مى شود که ذهنیت خاصى در آدم ایجاد شود و تابلویى دلخواه را ببافد.
البته روى تمامى آثار بافته هاى نو, رودوزى نیز انجام مى شود. دوخت هاى سنتى جلوه جدیدى به کار مى دهند و آن را زیباتر مى کنند.
اما علاوه بر زیبایى و استفاده به صورت تابلو, مى توان از این آثار به صورت قالیچه, زیرپایى, روتختى, پرده, پاراوان, رومیزى, دیوارکوب و ... نیز استفاده کرد. پس هم از لحاظ تزئینى به درد خانه مى خورد و هم از لحاظ کاربردى. به فرض در آشپزخانه و یا اتاق خواب مى توان تمام سرویس را با بافتنى هاى مختلف و در طرحى ثابت تزئین کرد. حتى مى توان تابلویى از همان رنگ و مدل نیز براى تزئین دیوارها بافت و زیبایى خاص و طراوتى تازه به اتاق هاى مختلف منزل بخشید.

O دوام و رنگ این بافته ها به چه صورتى است؟

ـ تمامى این آثار قابل استفاده در منزل و قابل شستشو و انعطاف هستند. البته براى بافته هایى که به صورت تابلو مى باشد با استفاده از موکت, زیرسازى انجام مى شود. همچنین آثارى که روى زمین انداخته مى شوند با استفاده از چسب موکت و چرم پشت نمدى, آستر ایجاد مى شود تا فرم بافته در زیر پا تغییر نکند. در ضمن در بافته هایى که به صورت زیرانداز مى باشد نباید از مهره و دیگر تزئینات برجسته استفاده کرد, تا راه رفتن روى آنها آسان باشد.

O حالا کمى هم از انتخاب این عناوین بر روى آثار ابداعى خود بگویید.

ـ بافته هاى نو را ((بافت تاب)) نامگذارى کرده ام, یعنى بافته هایى که حالت تابیده دارد, همچنین این اصطلاح مخفف ((بافته تابلو)) مى باشد. ((معرق چوب)) هم به نظرم تنها اسمى بود که مى توانست با کلاژى که روى چوب انجام مى دهم, مناسبت داشته باشد.

O حال کمى هم در مورد کار معرق چوب برایمان توضیح بدهید.

ـ در ابتدا باید بگویم که 6 سال پیش, یک دوره گرافیک در آموزشگاه آزاد نزد مرحوم استاد ((على کوثر احمدى)), گذراندم. مدتى نیز با مقوا و رنگ و پاستل کارهاى گرافیکى انجام دادم, اما همان طور که گفتم چون دلم مى خواست کار جدیدى انجام بدهم ابتدا آمدم و طرح هاى گرافیکى مدرن را با بافته هاى سنتى مخلوط کردم.
بعد از این کار مقدارى کامواى خرد شده روى دستم ماند و کلى چیزهاى مختلف که در خانه بود و ظاهرا هیچ کاربردى نداشت. به ذهنم رسید که از این خرده کامواها کلاژ درست کنم و سپس خرده موکت و چیزهاى دیگرى را نیز به آن اضافه کردم. طرح هاى سنتى را با طرح هاى مدرن روز تلفیق کردم. به طور مثال طرح بته جقه را که نمادى سنتى است به صورت مدرن اجرا کردم.

O روش کارتان هنگام درست کردن معرق چوب چطور است؟

ـ ابتدا طرح مورد نظرم را روى چوب مى کشم و آن را برش مى دهم, سپس با استفاده از وسایل دورریز منزل طرحم را تزئین مى کنم. مثلا خرده کامواهایى را که از گوشه کنار کارهاى ((بافت تاب)) قیچى کرده ام, پوش مى دهم و در گوشه اى از کار مى چسبانم و یا اینکه با تکه هاى خیلى کوچک موکت, بافت ایجاد مى کنم. در نهایت وقتى کار, چیزى که مى خواستم شد, آن را رنگ مى کنم.

O تابلوى ((یا على)) شما نیز بسیار جالب است. از ترکیب تکه هاى مختلف موکت و برش آنها در اندازه هاى متفاوت, خط بسیار زیبایى خلق کرده اید. آیا کار خطاطى این اثر و دیگر آثارى که در آنها از خوشنویسى بهره گرفته اید از خودتان است؟

ـ این تابلو را براى سال امام على و نمایشگاه مربوط به آن درست کردم. البته خط اثر, متعلق به همسرم ((مصطفى اشرفى تبریزى)) است. ایشان خوشنویس مى باشند و تا به حال 5 بار قرآن کریم و 2 بار مفاتیح را نوشته اند. در کل 50 کتاب از جمله دیوان حافظ و دیوان پروین اعتصامى را خوشنویسى کرده اند.

O به نظرتان انجام چنین کارهایى در منزل صرفه اقتصادى دارد؟

ـ من معتقدم که نباید در خانه چیزى را بیرون ریخت. من حتى از سطل ماست گلدان درست مى کنم. همان طور که در یکى از تابلوها دیدید, پوسته هاى پسته را جمع کرده و با آنها بافت یکى از تابلوها را درست کردم.
ساخت این تابلوها و بافتن وسایل مختلف, علاوه بر اینکه وسایل دورریز خانه را تبدیل به احسن مى کند, مى تواند با کاربردى که دارد زنان را تشویق کند تا برخى از تزئینات خانه را خودشان درست کنند.
به عنوان مثال من خرده ریزهاى کوچک کاموا را با چسب چوب مخلوط مى کنم و از آنها خمیر کاموا درست مى کنم. این خمیر روى سطح گلدان, سطل زباله, جاکفشى و ... را مى پوشاند و سپس آن را رنگ و تزئین مى کنم و هر کس کار را ببیند فکر مى کند که آن وسیله چوبى است.

O چقدر توانسته اید با این هنرهاى نو, جوانان را جذب کنید؟

ـ هدف اصلى من جذب جوانان بوده است. به طور مثال دخترم که جوان است و در حال حاضر پیش دانشگاهى مى خواند, بدون توصیه من خودش به این کار علاقه مند شد و سپس داوطلبانه شروع به کار کرد.
طرح و سبک کار هم طورى است که دختران جوان و دانشجویان را جذب مى کند. دختران جوان اگر کمى حوصله و دقت به خرج دهند مى توانند با استفاده از قدرت تخیل خود کارهاى زیبایى خلق کنند. آنان مى توانند با هزینه کم و آموزش آسان, حتى قسمتى از جهیزیه خودشان را به طریق بافته هاى نو, تهیه کنند.
اکنون سال هاست که با گرم تر شدن تدریجى هوا, دیگر کسى بافتنى نمى بافد و به نظر مى رسد که بافتنى فقط براى پیرزن ها است. در عوض لباس هاى آماده امروزى بین جوانان باب شده است. اما من امیدوارم که هنر بافت فراموش نشود همان طور که اگر خودم تصویرى از کار جدیدم به ذهنم بیاید حتى اگر ساعت سه نصف شب باشد بلند مى شوم و روى آن طرح کار مى کنم.
مهم این است که زنان بدانند با خلاقیت مى توانند جلوى بسیارى از خرج هاى اضافى منزل را بگیرند.

O کلاس هاى آموزشى هم براى علاقه مندان ترتیب داده اید؟

ـ با توجه به استقبال خانم ها و دختران جوان تصمیم گرفتم در موسسه ((فیرا)) که متعلق به خودم مى باشد کلاس آموزشى برگزار کنم. براى شروع هم چیزى جز دو میل و یک کلاف کاموا مورد نیاز نیست.
در فرصتى کوتاه که خانم ((اشرفى)) مشغول گفتگو با پسرشان بودند, ما داشتیم هنوز به این مى اندیشیدیم که واقعا پدیدآورى چنین آثار زیبایى از دشت و دریا و .. . احتیاج به وسایل خاصى ندارد و تمامى خانم ها مى توانند با خلاقیت و سلیقه خود چون این هنرمند خلاق, وسایل دورریختنى خانه را حلال کنند. البته اصطلاح حلال کردن لوازم اضافى, چون انتخاب دو عنوان خانم ((اشرفى)), براى ابداعاتشان برایمان تازه بود و فکر کردیم واقعا با این روش و احتمالا روش هاى دیگرى که ایشان براى حلال کردن خرده ریزه هاى بدون مصرف خانه به کار مى گیرند, مى توان زشتى ها را از خانه زدود و در عوض زیبایى را به محیط زندگى بازگرداند.
خانم ((اشرفى)) پس از معرفى خود و آثارش در صدا و سیما, در حال حاضر در یکى از شبکه هاى تلویزیونى به آموزش بافته هاى نو مى پردازد.
ما نیز امیدواریم بعد از این علاوه بر سه نمایشگاه انفرادى این هنرمند در نگارخانه ((سعدآباد)) و ((آثار)), شاهد آثار جدید ایشان در دیگر نمایشگاهها باشیم; و همان طور که خودشان گفتند باز هم جهانگردان و بازدیدکنندگان خارجى در این نمایشگاهها آثار ایشان را بخرند و به عنوان تحفه به کشور خود ببرند و هنر ایرانیان را بستایند.
هنوز صحبت هاى ما با خانم ((اشرفى)) پایان نپذیرفته است ولى سوالات تماشاگران و علاقه مندان شرکت در کلاس هاى آموزشى, ما را محاصره مى کند و چاره اى نداریم جز اینکه سخن کوتاه کنیم و براى این هنرمند مبتکر و دیگر هنرمندان کشور آرزوى موفقیت و بهروزى داشته باشیم.