سیاه‏زخم‏

دکتر حسین برهانى‏

بیمارى سیاه‏زخم در اثر یک باکترى به نام Bocillus anthracis که یک میکروب هوازى گرم مثبت است ایجاد مى‏شود. این باسیل قادر به تولید «اسپور» است که قادر است مدت زیادى دوام آورده و قابلیت انتقال بیمارى به انسان را حفظ کند. بیمارى سیاه‏زخم، بیمارى مشترک انسان و دام است. در واقع سیاه‏زخم یکى از بیمارى‏هاى گوسفند، گاو، اسب، بز و خوک است. انتقال این بیمارى به انسان از طریق آسیب‏ها و خراش‏هاى پوستى و یا از راه مخاطها و به ندرت از طریق استنشاق صورت مى‏گیرد. سیاه‏زخم بیشتر در دامداران، دهقان‏ها، دامپزشکان و دباغ‏ها و افرادى که با پوست و پشم این حیوانات سر و کار دارند دیده مى‏شود. بیمارى سیاه‏زخم به اشکال مختلف بالینى ممکن است بروز پیدا کند.

خصوصیات بالینى سیاه‏زخم‏

* تاول بدخیم یا سیاه‏زخم پوستى به صورت یک برجستگى قرمز در یک ناحیه بدون پوشش پوست ظاهر مى‏شود که سپس در این برجستگى کمى مایع جمع مى‏شود و حالتى به نام وزیکول پیدا مى‏کند که نقطه مرکزى این برجستگى پوستى به رنگ ارغوانى مایل به سیاه در مى‏آید. نواحى مجاور تاول در اثر نشست پلاسما متورم مى‏شود. گاهى اوقات در اطراف این برجستگى ملتهب و سیاه را برجستگى‏هاى وزیکول‏مانند دیگرى مى‏پوشاند. ضایعه اولیه به تدریج درمرکزش دچار مرگ سلولى و نکروز مى‏شود و پوستش جدا شده ولى آثار آن به جا مى‏ماند. غده‏هاى لنفاوى در اطراف منطقه آسیب‏دیده بزرگ و متورم مى‏شوند، بیمار کمى تب مى‏کند و شدت تب متغیر است. بیمار دچار ناراحتى و کسالت عمومى مى‏شود و دچار سردرد، تهوع و استفراغ هم خواهد شد. وقتى که ضایعه اولیه، پوست‏اندازى کرد ممکن است میکروب از طریق زخم به داخل سیستم گردش خون منتشر شود و منجر به «سپتى سمى» و عفونت در خون شده که شرایط بسیار خطرناکى براى بیمار ایجاد مى‏شود و مى‏تواند باعث شوک و سیانوز، مننژیت خونریزى‏دهنده، تعریق زیاد و کولاپس یا روى هم قرار گرفتن و جمع شدن عروق شود. البته «سپتى سمى» سیاه‏زخم گاهى بدون وجود ضایعه پوستى هم مشاهده شده است.
* دومین شکل سیاه‏زخم، فُرم سیاه‏زخم ریوى است. سیاه‏زخم ریوى را بیمارى «انبارداران پشم» نیز مى‏گویند که به دلیل سرایت و انتشار میکروب از طریق پوست و پشم و ریسندگى پشم حیوانات ایجاد مى‏شود. شکل ریوى سیاه‏زخم، خطرناک‏ترین نوع بیمارى است. در این شکل از بیمارى، میکروب در اثر استنشاق «اسپور» سیاه‏زخم از پوست، مو و پشم حیوانات به وجود مى‏آید. در واقع «اسپور» مرحله مقاوم میکروب سیاه‏زخم است.

مشخصات و ویژگى‏هاى سیاه‏زخم‏

بیمارى که به نوع سیاه‏زخم ریوى مبتلا مى‏شود دچار علایمى نظیر تب، ناراحتى عمومى، سردرد و تنگى نفس، احتقان بینى و گلو و حنجره مى‏شود و در نهایت دچار عفونت ریه و پنومونى خواهد شد و بسیار مهلک و کشنده خواهد بود.

تشخیص بیمارى سیاه‏زخم‏

وجود زخم پوستى با ویژگى‏هاى خاص و سایر علایمى که ذکر شد در تشخیص بیمارى اهمیت دارند اما با انجام آزمایشات اختصاصى، تشخیص سیاه‏زخم قطعى مى‏شود. اگر نمونه ترشحات خلط و یا خون کشت داده شود ممکن است باسیل سیاه‏زخم رشد کند. با تهیه لام مستقیم از ضایعات پوستى سیاه‏زخم در زیر میکروسکوپ مى‏توان میله‏هاى کپسول‏دار گرم مثبت را به وفور دید. همچنین باید از ضایعات پوستى نیز کشت تهیه شود. با انجام آزمایشات اختصاصى مى‏توان وجود آنتى‏بادى ضد باسیل را در خون اثبات کرد.

درمان

‏ بیمارى سیاه‏زخم را مى‏توان با استفاده از آنتى‏بیوتیک درمان نمود.

یش‏آگهى‏

پیش‏آگهى بیمارى سیاه‏زخم در فرم پوستى آن در صورتى که درمان، سریع و بموقع انجام شود بسیار خوب است اما واضح است که اگر اقدام درمانى حتى در فرم جلدى بیمارى بموقع و مناسب نباشد مى‏تواند کشنده باشد. ورود باسیل به خون و «سپتى سمى» و سیاه‏زخم ریوى داراى پیش‏آگهى وخیمى هستند و منجر به مرگ بیمار مى‏شوند.