دختران بوسنى؛ معتقد و کوشا
نفیسه محمدى
بوسنى و هرزگوین، ایالتى بود که جزء ایالات کشور یوگسلاوى به شمار مىرفت، اما هنگامى که یوگسلاوى از هم پاشید، مسلمانان بوسنى در دستیابى به یک حکومت مستقل، دچار جنایتها و قتلعامهاى گستردهاى از سوى صربها شدند؛ جنایاتى که صربها و دشمنان مسلمانان در شهرهاى مختلف بوسنى و هرزگوین مرتکب شدند چنان فجیع بود که بسیارى از جوامع جهانى را تکان داد چرا که دنیا شاهد نسلکشى و جنایاتى بود که آسایش را از وجدان بشرى مىگرفت. این جنگ چند سال ادامه داشت تا اینکه نهایتاً با دخالت سازمان ملل و اعتراض کشورهاى مختلف، فروکش کرد. اکنون گرچه در بوسنى دیگر اثرى از جنگ نیست اما درگیرىهاى کوچکى در آن رخ مىدهد. بوسنى به یک کشور کوچک تبدیل شده که مردم آنجا با فرقههاى مختلف مشغول زندگى هستند.
خانم «مدیحا حاجالیچ»، یک زن اهل بوسنى است که همراه با همسر و دختر کوچکش نرگس در ایران زندگى مىکند.
براى آشنایى بیشتر با این کشور پاى صحبت خانم «حاجالیچ» مىنشینیم و از ایشان مىخواهیم تا خودشان را بیشتر معرفى کند.
متولد سال 1975م (1354ش) هستم و در شهر «زنیتسا» متولد شدم. تحصیلاتم را در همان جا ادامه دادم و پس از تصمیم به تحصیل علوم دینى به ایران مسافرت کردم.
چه تفاوتى بین تحصیل در ایران و بوسنى هست و روند تحصیل در آنجا را توضیح دهید.
تحصیل در بوسنى به این صورت است که ابتدا کودکان از هفت سالگى وارد مدرسه مىشوند و هشت سال را به عنوان دبستان مىگذرانند که در کل، ابتدایى و راهنمایى با هم است. بعد دبیرستان را که سه یا چهار سال است مىگذرانند. البته فرق دیگرى هم که بین تحصیل در بوسنى و ایران هست این است که در ایران هر سال امتحان ترم یا ثلث هست اما در بوسنى فقط دو یا سه امتحان در کل تحصیل گرفته مىشود. ورود به دانشگاه در بوسنى احتیاج به کنکور ورودى ندارد، در واقع ورود به بعضى از دانشگاهها با شرط معدل است و بعضى از دانشگاههاى دیگر، کنکور ورودى دارند.تحصیلات شما تا چه مقطعى ادامه یافت و مهمترین دانشگاههاى بوسنى چه نام دارد؟
بعد از دریافت دیپلم، دوست داشتم که در مورد علوم دینى ادامه تحصیل بدهم، به همین دلیل وارد دانشگاه تربیت معلم علوم دینى شدم و تا مقطع فوق دیپلم ادامه دادم؛ چون در مدارس بوسنى از دوره دبستان تا پایان دبیرستان، همه مذاهب با هم درس مىخوانند و درس مشترک دارند. براى تحصیل در رشتههاى خاص دینى باید پس از دیپلم اقدام کرد. یکى از دانشگاههاى مهم در بوسنى به نام «ماشینسکى فاکولْتَتْ» و «متالوشکى» هستند که مربوط به مهندسى ماشینابزار است. یک دانشگاه هم در مورد رشته تخصصى اقتصاد است. یک دانشگاه بزرگ دیگر هم هست که همه رشتهها را دارد.
به نظر شما چند درصد از مردم بوسنى با ورود فرزندانشان موافقند و آیا آنها را در این امر تشویق مىکنند؟
ورود به دانشگاه به اندازهاى که در ایران مهم است در بوسنى داراى اهمیت نیست. در واقع براى مردم بوسنى کار در درجه اول اهمیت است. اگر کسى بعد از دریافت دیپلم توانست کارى پیدا کند و مشغول شود، ورود به دانشگاه اهمیت خود را از دست مىدهد مگر اینکه کسى در رشته تخصصىِ مورد علاقهاش بخواهد کار کند و درس بخواند. با این حال، دانشگاههاى بوسنى همیشه پر از دانشجویان جوان است که براى تعالى و پیشرفت جامعهشان مىکوشند.
چند درصد از مردم بوسنى مسلمان هستند و آیا حجاب در بوسنى اجبارى است؟
حدود نیمى از مردم بوسنى مسلمان هستند که درصد کمى از آنها از شیعیان هستند. مسلمانان تنها کسانى هستند که حجاب دارند. از ادیان مختلف مثل کاتولیک، ارتدوکس و لائیک هم هستند. با وجود بقیه ادیان، حجاب در بوسنى اجبارى نیست چون بعضى از مسئولان و دولتمردان بوسنى هم مسلمان نیستند. البته در دوران جنگ و قبل از جنگ، افراد باحجاب زیاد بودند اما بعد از آن چون فرقهها زیاد شد، حجاب هم کم کم از میان رفت.
لباس و نوع پوشش در بوسنى چیست؟ و آیا این نوع پوشش در عقاید مردم بوسنى نقش دارد؟
قبل از جنگ جهانى دوم، نوعى لباس در میان مردم یوگسلاوى مخصوصاً مردم بوسنى مرسوم بود که یک دامن بلند داشت که تا مچ پا را مىپوشاند و قسمت بالا را هم یک مقنعه بلند پوشش مىداد که معمولاً مسلمانها از آن استفاده مىکردند اما بعد از اینکه کمونیستها پیروز شدند، این نوع لباس هم از رسوم مردم بوسنى حذف شد. در حال حاضر مردم مسلمان بوسنى از روسرى و بلوز و یک شلوار گشاد استفاده مىکنند که شلوار آن در قسمت مچ با استفاده از یک کش جمع مىشود. در بوسنى بعضى از مسلمانها حجاب دارند و بقیه، لباسهاى معمولى مىپوشند و بىحجابند. البته در بوسنى نمىشود حجاب را مثل ایران رعایت کرد چون در آن صورت مورد توجه و گاهى مورد تمسخر دیگران قرار مىگیرد.
مراسم مخصوص و تعطیلات رسمى در بوسنى چه روزهایى است؟
تعطیل رسمى در بوسنى، اول ژانویه برابر با شروع سال میلادى است که در واقع نوروز به حساب مىآید و روز رسمى شدن حکومت در بوسنى. در روزهاى سال نو، مردم لباس نو مىپوشند، به دید و بازدید مىپردازند و مراسمهاى خاص سال نو را اجرا مىکنند. البته عید قربان و عید فطر هم جزء اعیاد هستند البته فقط مسلمانها تعطیلاند و جشن مىگیرند و چون حکومت ثابت نیست و هر چهار سال یک بار تغییر مىکند، این تعطیلات هم تغییر مىکند. مسلمانان در روزهاى عید مخصوص به خودشان، شیرینى و غذاهاى مختلف درست مىکنند. یکى از شیرینىهایى که درست مىکنند به «خُرماشیتسا» معروف است. «خرماشیتسا»، شیرینى است که با آرد و تخممرغ و گردو و نارگیل درست مىشود با شکلهاى مختلف که بعد از پخت آن را داخل شربت قند مىگذارند. باقلوا هم در بوسنى طرفدار زیادى دارد که شیرینى اعیاد و جشنهاست. گاهى هم در اعیاد، تخممرغهاى رنگى درست مىکنند و به بچهها عیدى مىدهند.
خانم حاجالیچ، آیا در بوسنى غذاى خاصى که مخصوص مردم آنجا باشد درست مىشود؟
بله! مثلاً باقلواى مخصوصى داریم که در آن پیاز، گوشت و سبزیجات مىریزیم و سرخ مىکنیم. به دلمه هم خیلى علاقه داریم. دلمه پیاز، دلمه با فلفل دلمهاى و برگ مو که از غذاهاى معمول مردم بوسنى است.
خانم حاجالیچ، مراسم ازدواج در بوسنى چگونه برگزار مىشود؟
ازدواج در بوسنى اصلاً شبیه ازدواج در ایران که به صورت سنتى برگزار مىشود نیست. در واقع دخترها و پسرها در مدرسه و دانشگاه یا محیط بیرون با هم آشنا مىشوند؛ اگر نظر همدیگر را براى ازدواج جلب کردند، خانوادهها براى تعیین مراسم دور هم جمع مىشوند. گاهى اوقات هم در مورد خانوادهها تحقیق مىکنند و اگر به نتیجه مثبت رسیدند، تصمیم به ازدواج مىگیرند. گروهى که مسلمان هستند وقتى براى ثبت ازدواج به سازمان ثبت احوال مىروند، همان جا هم خطبه عقد را مىخوانند. بعضى از خانوادهها مراسم مفصلى مىگیرند ولى بعضى دیگر به علت بالا بودن مخارج، مراسم سادهاى برگزار مىکنند. لباس مخصوص در آن شب هم همین لباسهاى سفیدى است که ایرانىها هم در مراسم ازدواج مىپوشند. البته اگر خانواده عروس باحجاب باشند، لباس عروس که همان لباس سفید است، همراه با یک روسرى یا مقنعه است تا حجاب عروس در آن شب حفظ شود. اثاثیه و وسایل زندگى هم توسط عروس و داماد و با مشارکت همدیگر تهیه مىشود. خانوادهها و دوستان نزدیک عروس و داماد هم هدیه و طلا براى عروس مىآورند. البته پیش از این، مراسمهاى خاصى وجود داشته که حالا با گذشت سالها فراموش شده است.
زنان در بوسنى از لحاظ اجتماعى چه جایگاهى دارند و بعد از گذشت چند سال از استقلال بوسنى چگونه جایگاه خود را یافتهاند؟
قبل از جنگ، بوسنى یک ایالت بود که زیر نظر دولت یوگسلاوى بود اما خودِ این ایالت حکومت جدایى داشت. در واقع جنگ هم به خاطر این شروع شد که حکومت اصلى از هم پاشید و صربها با مسلمانان و مسیحىها سرِ داشتن حکومت به توافق نرسیدند، اما بعد از جنگ اوضاع به آرامش رسید و دوباره همه فعالیتهاى خودشان را مثل قبل ادامه دادند. زنان همان طور که در قبل داراى استقلال شغلى و فکرى بودند، بعد از جنگ هم توانستند این استقلال را دوباره بیابند. زنان در بوسنى از لحاظ حقوقى هیچ فرقى با مردان ندارند و در واقع هر کسى که در آنجا کار بیشترى ارائه دهد، از حقوق و مزایاى بیشترى برخوردار مىشود.
زبان و خط رسمى کشور بوسنى چیست؟
زبان مردم کشورم، بوسنیایى یا همان صرب و کروات است و خط هم خط لاتین و خط «چیرِریتسا» است.
با توجه به اینکه در بوسنى مسلمانان، مسیحىها و صربها در کنار هم زندگى مىکنند، تأثیرات ناشى از کنار هم بودن این چند گروه چیست؟
اکثراً هر کدام از گروههایى که در بوسنى هستند در شهرى مخصوص به خودشان زندگى مىکنند. ولى اگر کنار هم باشند، در مراعات کردن حال یکدیگر خیلى مىکوشند. مثلاً مىدانند که مسلمانها گوشتِ خوک و شراب نمىخورند و به همین خاطر روى این مسئله دقت فراوانى دارند. گرچه در گذشته گاهى پیش مىآمد که مسلمان با مسیحى ازدواج مىکرد، اما اکنون این مسئله با گذشت زمان و آگاهى مردم، کم شده است. البته فرقههایى که در بوسنى زندگى مىکنند، خصوصیات خود را در کارها و رفتارشان مشخص مىکنند. مثلاً مسلمانها با انتخاب اسمهاى اسلامى مثل «محمّد»، «سَلما»، «فاطمه»، «آلما»، وجهه مسلمان بودن خود را نشان مىدهند. گرچه اکثر اسمهایى که در بوسنى استفاده مىشود، معناى اسمهاى اسلامى است. مثل «ماریا» که همان «مریم» است یا «میروسلاو» که ترجمه «حُر» است.مسئله طلاق در چه جایگاهى قرار دارد و دید مردم نسبت به آن چگونه است؟
به نظر من طلاق در بوسنى خیلى زیاد نیست و آن حدودى هم که هست، دادگاه رأى مىدهد و دارایى را تقسیم مىکند و در مورد حضانت بچهها هم تصمیم مىگیرد. اگر زوج مسلمانى هم بخواهند طلاق بگیرند، به همان ثبت احوال مىروند و صیغه طلاق را مىخوانند اما چون مهریه در بوسنى خیلى مهم نیست، کسى هم از آن دفاع نمىکند.
فکر مىکنید ویژگى قابل توجه دختران و زنان بوسنى چیست؟
دخترانِ بوسنى خیلى درسخوان هستند. در عین حال خیلى کوشا و شاد هم هستند و براى به دست آوردن زندگى راحت و آرام مىکوشند. شهرى هم در بوسنى هست به نام «وسیوکو» که زنان آنجا به زنانى کوشا و کارکن معروفند و خیلى تلاش مىکنند. در واقع همه زنان این شهر را به عنوان زنانى تلاشگر مىشناسند. زنانى که خوب کار مىکنند و نمىگذارند حقشان هم از بین برود.
از خانم «حاجالیچ» به خاطر وقتى که در اختیارمان گذاشتند صمیمانه متشکریم و آرزومندیم همواره موفق باشند.
)