گزیده استفتاها از محضر امام خمینى (19)
احکام نگهدارى فرزندان (حضانت)
س: آیا همسر شهید مىتواند براى همیشه اولاد شهید را پیش خود نگه دارد یا نه؟
ج: حق حضانت فرزندى که پدرش از دنیا رفته، تا زمان بلوغ با مادر است.
س: پدر شهیدى هستم که از پسر شهیدم یک فرزند به یادگار مانده، ولى عروسم اجازه نمىدهد که نوه خود را ببینم. از نظر شرعى چه کسى مىتواند قیّم بچه بشود، من یا مادرش؟ و حقوقى که پس از شهادت پسرم به خانوادهاش تعلق مىگیرد، نمىدانم خرج نوهام مىشود یا خیر، این حقوق چگونه باید تقسیم شود؟
ج: ولایت بر بچه با جدّ پدرى او است و حق حضانت و تربیت با مادر است و حقوقى که داده مىشود بستگى به مقررات دارد؛ به هر کس مقررات اقتضا مىکند باید داده شود و تشخیص با مسئولین است.
س: زن ناشزهاى که خودش خانه شوهر را ترک کرده و به خانه پدرش رفته آیا مىتواند با استفاده از حق حضانت، دختربچه چهار ساله خود را که در خانه شوهرش است جبراً تحویل بگیرد؟ آیا شوهر موظف است که کسوه و نفقه بچه را نیز به مادرش بدهد؟
ج: نشوز زن موجب سقوط حق حضانت نمىشود، ولى پدر ملزم نیست کسوه و نفقه بچه را به دست مادر بچه بسپارد.
س: اینجانب مادر شهید مىباشم. فرزند شهیدم وصیت کرده که اگر بعد از شهادت وى همسرش شوهر اختیار کند، فرزندش به وسیله پدر و مادرش نگهدارى شود. اکنون همسر وى ازدواج کرده و شوهر جدیدش صلاحیت اخلاقى ندارد و او حاضر نیست که پسر چهار سالهاش را - طبق وصیت فرزندمان - به ما بسپارد. لطفاً دستور فرمایید که ایشان فرزند پسرم را به من تحویل بدهند؟
ج: در فرض مسئله، حق حضانت و سرپرستى طفل با مادر است و نمىتوانند طفل را از او بگیرند و وصیت در این جهت اثر ندارد ولى ولایت با جدّ پدرى طفل است.
س: آیا محکمه مىتواند پدر و مادر ممتنع از حضانت را مجبور نماید که به حقّالحضانة عمل نمایند؟
ج: صرف حقّالحضانة در آن مقدار که فقط حق مَن لَهالحضانة است قابل الزام و اجبار نیست، بلکه صاحب حق مىتواند از حقّ خود بگذرد و از حضانت صرف نظر نماید ولى نسبت به حق فرزند (در تر و خشک کردن وى و در تربیت و نگهدارى و حفظ او) اگر مَن عَلیهالحق امتناع ورزد، حاکم شرع مىتواند او را الزام به رعایت حق فرزند نماید.
س: اگر عمل به حقّالحضانة مستلزم عسر و حرج فوقالعاده باشد، مثل اینکه گرفتن فرزند از مادر بعد از دو سال و ردّ به پدر باعث مشقت غیر قابل تحمل براى مادر باشد (که این مشقّت اضافه بر اصل مشقت فراق است که معمولاً متوجه مادر مىشود) و یا عمل به حقّالحضانة باعث فساد و انحراف اخلاقى و تربیتى باشد و کودک را در معرض فساد قرار دهد، در این دو صورت آیا باز حق حضانت ثابت است، یا به علت حرج و فساد، ساقط مىشود؟
ج: در صورت دوم که کودک در معرض فساد دینى یا اخلاقى قرار مىگیرد، پدر صلاحیت حضانت را مادام که چنین است ندارد و در صورت اول که مشقت، غیر قابل تحمل براى مادر است، پدر نباید فرزند را از مادر جدا کند.
س: اگر مردى یهودى مسلمان شود و زن یهودى خود را طلاق دهد، آیا باید فرزند (پسر شش ساله) خود را از مادر یهودى بگیرد و در آغوش اسلام بپروراند؟ یا مادر مىتواند اقدام قانونى کند و فرزند را از پدر بگیرد و در دین یهود بزرگ کند؟
ج: در فرض مرقوم، پدر مسلمان، فرزند را از مادر یهودى بگیرد.
س: آیا ولىّ شهید مىتواند همسر شهید را اجبار و تهدید کند به اینکه باید دو سال بچه را شیر بدهد؟
ج: حق اجبار ندارد.
س: اگر پدر قدرت حضانت نداشته باشد، آیا مادر باید حضانت را بپذیرد؟ یا او هم پس از تمام شدن مهلت مقرر و یا در فرض اسقاط حق (اگر قابل اسقاط و فقط حق باشد) مانند دیگران است؟
ج: در هر صورت مادر ملزم به حضانت و نگهدارى طفل نیست، بلکه رسیدگى به امور طفل بر عهده پدر است و امکان مباشرت، شرط نیست. قدرت بر تهیه وسایل و یا اجیر کردن کسى براى نگهدارى طفل کافى است.
س: لطفاً به سؤالات ذیل پاسخ بفرمایید.
1- پدرى طفل خود را به دیگرى مىدهد که او را فرزند خود قرار داده و از او نگهدارى و مخارجش را بدهد و آن شخص این طفل را به این عنوان نگهدارى نموده اما بعد از مدتى پدر طفل فرزند خود را از او مىگیرد. آیا نگهدارنده طفل، حق مطالبه مخارج طفل و مزد نگهدارى او را از پدرش دارد؟
2- طفل به سنّى رسیده که در حضانت پدر قرار گرفته است. مادر بچه مبلغى به پدر مىدهد تا حضانت را به مادر واگذار کند و مخارج بچه را نیز متعهد مىشود. آیا این نوع قرارداد صحیح است یا خیر؟ و در صورت صحت، آیا لازم است و یا جایز؟ و در صورت «جواز» اگر پدر به حضانت خود برگردد، آیا مادر هم حق مطالبه مبلغى را که در مقابل حضانت به پدر بچه داده و همچنین حق مطالبه مخارج طفل مشترک را دارد؟
3- موقع طلاق، زن از شوهر خود مطالبه اجرت زحماتى را مىکند که در خانه شوهرش کشیده (از قبیل پختن غذا و شستن لباس شوهر و نگهدارى اطفال مشترک) و مىگوید: من مىدانستم که شوهرم مرا طلاق مىدهد، لذا از اول بدون مزد کار نمىکردم. آیا موقع طلاق، زن چنین حقى را دارد یا نه؟ج: 1- در فرض مرقوم مخارج را نمىتواند از پدر طفل مطالبه نماید و مزد هم حق ندارد.
ج: 2- پدر مىتواند از تعهدى که نموده برگردد و مادر حق رجوع به مخارجى که نموده ندارد و پولى که به پدر داده اگر در مقابل واگذارى حق حضانت بوده ملک پدر نشده و مىتواند از او مطالبه کند.
ج: 3- زن اگر زحماتى که در خانه مرد متحمل شده بدون مطالبه مزد یا به قصد تبرّع انجام داده، حق مطالبه چیزى در مقابل آن ندارد.س: در مسئله 2458، رساله حضرتعالى مرقوم است: «اگر زنى که آزاد و مسلمان و عاقل است دخترى داشته باشد، تا هفت سال دختر تمام نشده، پدر نمىتواند او را از مادرش جدا کند.» بفرمایید زنى که کارمند است و صبح ساعت شش از خانه خارج مىشود و ساعت یک بعدازظهر مراجعت مىنماید، آیا این زن آزاد است؟ و آیا پدر مىتواند دخترش را از چنین زنى بگیرد؟ راضى به نگهدارى دختر نزد غیر از مادرش نمىباشد.
ج: تا هفت سال دختر تمام نشده حق حضانت و تربیت دختر با مادر است و بدون رضایت او، بچه را نمىتوان گرفت.
س: اینجانب با بانویى مطلّقه آمریکایى که قبلاً مسیحى بوده، ازدواج کردهام و ایشان یک پسر چهار ساله داشته و بعد از تشرف او به دین اسلام، شدیداً مورد اذیت و آزار افراد خانواده به ویژه شوهر سابقش قرار گرفته، از جمله فرزند را از ایشان جدا کرده و حتى اجازه دیدن هم به او نمىدهند. با توجه به اینکه پس از مسلمان شدن این خانم، فرزند ایشان خودبهخود مسلمان مىشود و ولایت او بر عهده طرف مسلمان است نه کافر و با توجه به اینکه طفل در دست پدر کافر اوست، وظیفه شرعى این مادر چیست؟ آیا رها کردن و سپردن طفل به اختیار پدر کافرش مىباشد یا سعى در پس گرفتن بچه؟ و اگر وظیفهاش گرفتن بچه است، تا چه حد باید براى پس گرفتن بچه اقدام کند؟
ج: اگر امکان دارد بچه را از آنان بگیرید و چنانچه ممکن نیست، معذور هستید.
)