زندانیان زن، آمارها و مقایسه


 

زندانیان زن، آمارها و مقایسه

شکوه نوابى‏نژاد

[احساس شرم و مجرمیت ناشى از زندانى شدن، براى زنان بسیار شدیدتر از مردان است. اینان در زندان به مشکلات جسمى و روحى گرفتار مى‏شوند، به ویژه آنکه زنان زندانى، با هر جرمى، در یک جا نگه داشته مى‏شوند!
آمار موجود نشان مى‏دهد چهار درصد زندانیان ایران، زنان‏اند که امتیازات زندانیان مرد از جمله «ملاقات شرعى» را ندارند، اما هیچ گزارشى بیانگر آن نیست که زندانى کردن زنان مجرم، توانسته راه برگشت و جبران گذشته را روى آنها هموار کند، از این‏رو پیشنهاد شده دوران حبس، در منزل و با محدودیت‏هاى خاصى گذارنده شود.
در این مقاله به اجمال با آمار زندانیان زن با تفکیک نوع جرم، مشکلات زنان زندانى و اقداماتى که براى تقلیل این مشکلات در جریان است آشنا خواهید شد.]

مقدمه‏

بر اساس تحقیقات انجام گرفته(1) براى زنان احساس شرم و مجرمیتِ ناشى از زندانى شدن، بسیار شدیدتر از مردان است. جسم آنها اولین جایگاه بیان شکایت و ناله آنهاست. آنها به خاطر فشار روحى و روانى بیمار مى‏شوند. مبتلا به سوء تغذیه و مشکلات گوارشى مى‏شوند و گاه حتى در تمام دوره حبس، عادت ماهانه نمى‏شوند. مسئله ایمنى براى آنان بیش از دیگران مطرح است. تحلیل قوا و افسردگى شدید و میزان اقدام به خودکشى یا خودزنى اینان در مقایسه با مردان بسیار بالاست. زندان، مانند وسیله‏اى ساده براى اداره نابرابرى‏ها عمل مى‏کند و باعث از هم گسیختگى وسیع روابط خانوادگى مى‏شود. از هم گسیختگى، هویت زن را که معمولاً در قالب مدیر خانواده، مادر و همسر هست و احساس ارزشمندى مى‏کند مخدوش مى‏سازد.
زندان براى زن نه تنها محرومیت از آزادى که محرومیت از انسانیت است. چگونه مى‏توان تصور کرد زنان زندانى که از دسترسى به نیازمندى‏هاى اولیه زندگى محروم بوده‏اند و ماهها و یا سال‏ها به جاى ایجاد بستر و آغوش گرمى براى فرزندان و خانواده، در خاموشى دایم در زندان به سر برده‏اند، نیز به علت فرار از مشکلات زندگى، آسیب‏هاى عاطفى، ندانستن مهارت‏هاى لازم، اعتماد به نفس پایین، دور بودن از ارزش‏هاى اخلاقى و مذهبى، نبود چشم‏انداز امیدوارکننده اجتماعى مرتکب خلاف شده‏اند، بتوانند مجدداً در جامعه با رفتار متفاوت دیگرى حضور یابند؟!

زندانیان زن در ایران‏

با اینکه زنان تنها 4% از زندانیان ایران را شامل مى‏شوند اما مشکلاتى بزرگ و غیر قابل چشم‏پوشى دارند. شاید اینکه اقلیت ناچیزى را تشکیل مى‏دهند، در نادیده انگاشتن آنها مؤثرتر است. متأسفانه با توجه به فرهنگ عامه جامعه، زنى که انگ «زندان رفتن» و «مجرم» بودن را با خود یدک مى‏کشد، لایق هیچ گونه ترحمى نیست. به اندازه‏اى که گذران دوران محکومیت با وضع غیر استانداردِ زندان‏هاى زنانه، غیر قابل تحمل‏تر و عذاب‏آور است، به همان اندازه نیز فضاى پس از آزادى از زندان براى آنان مخاطره‏آمیز و نامطمئن است.
زنان با توجه به وضع جسمانى خود داراى نیازهاى خاصى هستند و رعایت بسیارى از نکات براى آنان ضرورى است که در حال حاضر و به دلایل گوناگون توجه چندانى به آن نمى‏شود؛ نکاتى که آثار بسیار عمیقى بر روحیه این دسته از زنان بر جاى مى‏گذارد. به عنوان مثال، زنان باردار و مادرانى که فرزند شیرخوار دارند، به مواد و رژیم غذایى مخصوص نیاز دارند که چندان مورد توجه قرار نمى‏گیرد. زنان زندانى بر خلاف مردان، از حق استفاده از ملاقات ویژه محرومند. در بین زنان زندانى، فساد جنسى گسترش دارد.(2)
طبق اظهار مسئولان سازمان زندان‏ها، ارائه خدمات بیشتر به زندانیان زن به دلیل کمبود بودجه و امکانات، امکان‏پذیر نیست.
از جمله پیامدهاى تلخ زندانى شدن زنان آن است: زمانى که یک زن به دلیل ارتکاب جرمى زندانى مى‏شود، لطماتى بیش از زندانى شدن یک مرد را تجربه مى‏کند. نوعاً همسرش ازدواج مى‏کند و فرزندان این زن چون عملاً مادر ندارند، به مفاسد اجتماعى روى مى‏آورند.
ضمن آنکه زنان در زندان با انواع و اقسام جرایم آشنا مى‏شوند و ممکن است امراض واگیر به آنان سرایت کند. اگر باز به میان جامعه و خانواده برگردند، بدون شک مشکلات اجتماعى بیشتر و تازه‏ترى را با خود به ارمغان مى‏آورند.
در زندان زنان، زنان را با هم (با هر جرمى که دارند) در یک مکان نگاه مى‏دارند، در حالى که مردان بر اساس جرم‏شان در بندهاى جداگانه‏اى نگاه داشته مى‏شوند که این وضع موجب بدآموزى‏هاى جبران‏ناپذیرى است. به هر حال با توجه به ارزش‏هاى خانوادگى، فرهنگى و مذهبى کشور ما، باید با تدوین سیاست‏هاى درست براى زندانیان زن، نظام‏هاى قضایى و مجازات‏هاى دیگرى را به جاى زندان جایگزین کرد.
زنان را در خانه باید زندانى کرد. به زنان باید فرصت داده شود زمانى از محکومیت‏شان را خارج از مجازات زندان تجربه کنند. باید شرایطى در نظر گرفته شود تا زنانى که حضور آنها در کنار خانواده‏هایشان بهتر و ثمربخش‏تر است بتوانند دوران محکومیت خود را درون خانواده سپرى کنند و با تعیین محدودیت‏هایى در خانه محصور شوند و وظایف و مسئولیت‏هاى خویش را به عنوان همسر و مادر همزمان انجام دهند.

آمار زندانیان زن‏

شمار زندانیان کل کشور طبق گزارش معاون آموزش و پرورش سازمان زندان‏ها(3) 147206 نفر است که تنها 5292 نفر زن و 141807 نفر مرد هستند که نسبت زنان زندانى به مردان 127 است. همان گونه که در جدول شماره 1 پیوست ملاحظه مى‏شود، از مجموع 55319 زندانى زن و مرد در سال 1375، 8444 نفر از دستگیرشدگان جرایم مختلف، زن بوده‏اند. این ارقام به ترتیب در سال‏هاى 1377 تا 1381 بدین صورت است: تعداد زن و مرد 60597 و زن 8752 نفر (در سال 1377)، زن و مرد 56355 و زن 6241 نفر (1378)، زن و مرد 53907 و زن 4439 (1379) زن و مرد 62048 و زن 4954 (1380) و بالاخره تعداد زن و مرد 66092 نفر و زن 4679 (1381). نسبت زنان به مردان به ترتیب 5/16 (1375) است. این نسبت در سال 1377، 17 در 1378، 19 در 1379، 112 در 1380، 5/112 و در 1381، 114 است.
همان گونه که ملاحظه مى‏شود، یک روند رو به کاهش را این نسبت در مورد زندانیان زن در مقایسه با زندانیان مرد داشته است.
ضمناً از مجموع زندانیان زن، بیشترین جرایم در محدوده سنى 34 - 25 سال (13172 نفر) و 24 - 18 سال (12427 نفر) در سال‏هاى 1375 تا 1381 مى‏باشد. یعنى در بهترین و سازنده‏ترین سال‏هاى زندگى زن در چرخه زندگى! این زنان به جاى مدیریت خانه و ایجاد بستر مناسب و گرم عاطفى و تربیتى براى فرزندان‏شان، زندان را برگزیده‏اند و محکوم به زندگى در آن هستند.

دستگیرشدگان جرایم مختلف(1) بر حسب جنس و سن‏

جنس و گروه سنى  1375 1377  1378  1379 1380 1381

مرد و زن (2)

55319 60597 56355 53907 62048 66092(3)
17 ساله و کمتر 4094 5579 4158 3542 3919  3607
24 - 18 ساله 17847 17646 15821 15377 18692 22034
34 - 25 ساله 18454 18714 18144 18110 20170 21692
35 ساله و بیشتر 8982 11555 11023 9728 11765  9959
             
مرد (2) 46875 51845 50114 49468 57094 60702
17 ساله و کمتر 3301 4254 3610 3142 3570  3204
24 - 18 ساله 14650 14807 13995 13964 17140 20434
34 - 25 ساله 15453 15885 15961 16478 18273 20062
35 ساله و بیشتر 7806 10102 9621  9017 10875 9318
             
زن (2) 8444 8752 6241 4439 4954 4679
17 ساله و کمتر  793  1325 548 400 349  403
24 - 18 ساله 3197 2839 1826 1413 1552  1600
34 - 25 ساله 3001 2829  2183 1632 1897  1630
35 ساله و بیشتر 1176 1453  1402 711 890 641
(مأخذ: سالنامه آمارى کشور - 1381)
(1) شامل قتل عمد و غیر عمد، مرگ‏هاى اتفاقى، ضرب و جرح و صدمه، تهدید، اجبار و اکراه، تظاهر به چاقوکشى و مسموم کردن عمدى است.
(2) علت تفاوت سرجمع با اجزاى آن مربوط به تعداد افرادى است که گروه سنى آنان مشخص نبوده و بنابراین، آمار مربوط به آنان فقط در جمع منظور شده است.
(3) علت تفاوت سرجمع با اجزاى آن مربوط به 711 نفر است که به تفکیک مرد و زن در دسترس نبوده و در جمع منظور شده است.
مأخذ - نیروى انتظامى جمهورى اسلامى ایران، معاونت طرح و برنامه و بودجه، اداره آمار.

زندانیان زن و کودکان معصوم‏شان‏

بسیارى از کودکان که همراه با مادران خود در زندان بوده‏اند، در سنین نوجوانى و جوانى با عناوین بزهکار، متخلف و مجرم وارد ندامتگاه و یا همان زندان‏ها شده‏اند و به این ترتیب جاى مادران خود را اشغال کرده‏اند؛ کودکى که در زندان متولد مى‏شود یا در زندان با زندانیان بزرگ و تربیت مى‏شود و رشد مى‏کند و هیچ فضایى ندارد جز حیاط زندان و هیچ دیوارى نمى‏بیند جز نرده‏هاى همیشه‏آشناى سلول‏ها.
کودکانى که وارد اجتماع مى‏شوند نیز در نهایت، ضمن تعاملات اجتماعى و برقرارى ارتباط با دیگران، از تأثیر سوء سال‏هاى زندگى در زندان دور نیستند. این جمله بین حقوقدانان ضرب‏المثل است که «زندان، دانشگاه علوم جنایى» است. وقتى زنى به علت سرقت وارد زندان مى‏شود، همراه با کودک دو ساله‏اش، در همین زندان، زنان زیادى با جرایمى همچون قتل، زنا و انواع انحرافات هم‏سلول او مى‏شوند. کودک دو ساله در اوج یادگیرى و در حالى که حافظه کوچکش در حال ساخته شدن است، صحنه‏هایى از خشونت و ناهنجارى را تجربه مى‏کند. این حافظه به وى در دوران نوجوانى و جوانى کمک خواهد کرد زشتى و قبح جرم و گناه را بشکند و تبدیل به مجرمى شود، چه بسا خطرناک‏تر از مادر! این در حالى است که ارتکاب جرم را در سنى بسیار کمتر از مادر خود شروع و تجربه مى‏کند.(4)

سخن پایانى‏

خوشبختانه باید اذعان داشت که تصمیمات مفید و سازنده‏اى در سال‏هاى اخیر در مورد زندانیان زن انجام گرفته است که در زیر به مواردى از آن اشاره مى‏شود:
1- به مناسبت عید میلاد حضرت فاطمه(س) و روز زن، رهبر معظم انقلاب اسلامى با عفو و تخفیف مجازات محکومان زن و افراد کمتر از هجده سال موافقت کردند.
به گزارش ایرنا، پیشنهاد عفو این محکومان را رئیس قوه قضاییه به حضرت آیت‏اللَّه خامنه‏اى تقدیم کرده است. بر این اساس، باقى‏مانده محکومیت حبس تا پانزده سال زنان زندانى چنانچه تا تاریخ 28 مرداد 82 حداقل یک‏پنجم مدت حبس را تحمل کرده باشند، بخشیده مى‏شوند. همچنین آن دسته از زنان زندانى که به علت مطلّقه بودن، فوت شوهر و یا زندانى بودن او، فرزندان‏شان بى‏سرپرست است، از زندان آزاد مى‏شوند.
عفو رهبر معظم انقلاب همچنین شامل کلیه زندانیانى است که در زمان ارتکاب جرم کمتر از هجده سال داشته‏اند. باقى‏مانده محکومیت جزاى نقدى کلیه زندانیان زن و افراد زیر هجده سال نیز بخشیده شده است. کسانى که بیش از سه فقره سابقه محکومیت در جرایم عمدى دارند، زندانیانى که شاکى خصوصى دارند و یا نتوانند رضایت شاکى را تا پایان سال جلب کنند، نیز جرایمى نظیر سرقت مسلّحانه و راهزنى، قاچاق مسلّحانه مواد مخدر، دایر کردن یا اداره مراکز فساد و فحشا، اقدام بر ضد امنیت داخلى و خارجى و اخلاقى، ارتشاء، کلاهبردارى و سرقت بیش از پانزده میلیون ریال دارند، مشمول این عفو نمى‏شوند.(5)
2- مشاور استاندار تهران در امور بانوان گفت: تمام پرونده‏ها و نوع محکومیت زنان زندانىِ جرایم مالى استان تهران تا پایان «هفته زن» براى فراهم کردن مقدمات آزادسازى آنها بررسى مى‏شود.
رضوان نیّرى، در گفتگو با خبرگزارى دانشجویان ایران با اشاره به اینکه تعداد این زندانیان تا 14 مردادماه 1382، 49 نفر بوده است، افزود: در جلسه امروز ستاد آزادسازى زنان زندانى استان تهران به مناسبت «هفته زن» مقرر شد تا استاندارى تهران با همکارى ستاد دیه، خانه سازمان‏هاى غیر دولتى، کمیته امداد، سازمان اوقاف و امور خیریه، پرونده کلیه زندانیان زنِ جرایم مالى را بررسى کرده و بر اساس ضوابط و مقررات وجود، اولویت‏ها را براى آزادسازى آنان تعیین کند.
وى افزود: همچنین خانه سازمان‏هاى غیر دولتى موظف به جلب حمایت‏هاى مالى براى این زندانیان شده و ستاد اطلاع‏رسانى آزادسازى متشکل از دادگسترى تهران، ستاد دیه و خانه سازمان‏هاى غیر دولتى نیز با این هدف تشکیل شده است.(6)
3- معاون اجتماعى سازمان بهزیستى طى خبرى گفته است: کودکانى که مادران مجرم دارند، از این پس در زندان نگهدارى نمى‏شوند. سیدحسین علم‏الهدایى افزود: کودکان زیر دو سال به مهدهاى کودک مجاور زندان‏ها منتقل خواهند شد. تصمیم فوق به دنبال امضاى تفاهم‏نامه سازمان بهزیستى و مسئولان سازمان زندان‏ها گرفته شده است و بر اساس آن مادران زندانى براى ملاقات با این کودکان، مجاز به تردد در مهدهاى کودک هستند.(7)

پى‏نوشتها: -
1) روزنامه ایران، 6/8/82.
2) همان، 4/9/82.
3) همان، 15/6/79.
4) همان، 24/2/82.
5) همان، 30/5/82.
6) همان، 26/5/82.
7) همان، 26/2/82.