پوزشخواهى و پوزشپذیرى
احمد حیدرى
ما انسانها هیچ کدام - جز معصومان(ع) و اندکى انسانهاى وارسته - از خطا، اشتباه، ظلم و حقکشى در امان نیستیم. در همه صحنهها از جمله زندگى خانوادگى، هر کدام از ما نسبت به همسر، فرزندان، پدر و مادر یا اطرافیان، آگاهانه یا ناآگاهانه زورگویى مىکنیم، ظلم مىکنیم و در انجام وظیفهاى که نسبت به آنان داریم کوتاهى یا تقصیر مىورزیم. قصور و تقصیرها است که منشأ اختلاف شده، دلخورى و دلچرکینى بار آورده، صفاى زندگى را از بین برده و گاهى به جاهاى باریک مىکشاند. براى اینکه در زندگى موفق بوده، بتوانیم نابسامانىها را از بین برده، صفا و صمیمیت در زندگى ایجاد کنیم لازم است به چند نکته مهم در این زمینه اهتمام ورزیم:
1- عذرخواهى و پوزشطلبى کارى خلاف میل آدمى و مشکل است. متأسفانه برترىطلبى و غرور بسیارى از افراد به آنان اجازه پوزشطلبى به هنگام اشتباه را نمىدهد؛ اما پسندیده است سفارش امام على(ع) را آویزه گوشمان قرار دهیم:
از کارى که اگر در باره آن از تو سؤال کنند، مجبور شوى انجامش را انکار کنى یا از آن پوزش بخواهى، دورى کن و آبرو و شخصیت خود را در معرض تیر سهمگین شماتت دیگران قرار مده.(1)
2- خود را همیشه نسبت به انجام وظیفه بندگى در ارتباط با پروردگار و انجام وظیفه ایمانى و انسانى نسبت به بندگان خدا به ویژه اعضاى خانواده (که وظیفه در برابر آنان بسیار سنگین است) مقصر بشمار و بدهکار بدان.
اگر مرد خانواده باشى، وظیفه سرپرستى را نیکو انجام ده که بسیار سنگین است و چه کم هستند مردانى که از اداى حق آن برآمده باشند؛ اگر زن خانواده هستى بدان که وظیفه نیکوهمسرى کردن نسبت به شوهر و نیکومادرى کردن نسبت به فرزندانت را دارى که بسیار سنگین مىباشد. اگر فرزند خانواده هستى نسبت به پدر و مادرت اداى سپاس و تشکر را وظیفه دارى، آن هم شکرى در مرتبه پس از شکرگزارى خداوند، و کدام انسانى از حق سپاسگزارى پدر و مادر (که در پى حق شکر خداست) برمىآید؟!
آرى، هر کدام از ما با اندک توجهى مىفهمیم که نسبت به اطرافیان خود بسیار بدهکاریم و اندکاند کسانى که همه حقوق اطرافیان و وظایفى را که نسبت به آنها دارند، انجام داده باشند.
3- اگر خود را نسبت به اطرافیان بدهکار دانستیم و جلب رضاى بندگان خدا را موجب جلب رضاى پروردگار دیدیم، آنگاه تکبّر و گردنکشى از ما دور گشته، عذرخواهى و پوزشطلبى بر ما آسان مىگردد. پوزشطلبى، برکات فراوانى در زمینههاى مختلف بخصوص در خانواده بار خواهد آورد. وقتى همسر - زن یا شوهر - و فرزندان و اطرافیان با پوزشخواهى ما روبهرو مىشوند، کدورتهایى که از ما به دل گرفتهاند، پاک مىگردد و شکوفههاى محبت نسبت به ما در قلبشان شکوفا مىشود، نیز رایحه خوش عشق و همگرایى تمام فضاى خانه را پر خواهد کرد و محیط خانواده رنگ و بوى بهشت مىگیرد، چنان که اهل خانه، صفت بهشتیان که نسبت به یکدیگر هیچ گونه کینه و نفرتى ندارند و به همدیگر عشق مىورزند؛ پیدا مىکنند.
4- در عین اینکه باید خود را نسبت به دیگران و بخصوص خانواده بدهکار بدانیم، باید از آنان طلبکار و متوقع نباشیم حتى کارهایشان را توجیه مثبت کنیم. به سخن زیباى امام على(ع) توجه کنید:
«خودت را وادار کن هنگام جرم و تقصیر برادرت در حق تو، به حدى برایش عذر بتراشى گویا تو بنده او و او ولىّنعمت توست.»(2)
براى اینکه راحت بتوانیم دیگران را معذور بدانیم، باید انتظارات خود را کم کنیم. وقتى انتظارات ما فروکش کرد و مانند بنده نسبت به مولایش شدیم که از او هیچ انتظارى ندارد، طبیعى است راحت مىتوانیم از خطاهاى دیگران چشم بپوشیم و آنان را معذور بشماریم؛ اما اگر انتظارات ما زیاد بود، همیشه دیگران را بدهکار خود مىدانیم و از آنان انتظار داشته، هر چه در خدمت ما کوشا باشند، باز آنان را مقصر دانسته و از آنان ناراضى خواهیم بود.
5- هر گاه یکى از اطرافیان ما آگاهانه یا ناآگاهانه نسبت به ما خطایى مرتکب شد و عذرخواهى کرد، عذر او را بپذیریم حتى اگر نشانههاى فراوانى بر دروغین بودن عذرخواهى او وجود داشته باشد. با پذیرفتن عذر او، گذشت و بزرگوارى خود را نشان مىدهیم، نیز حُسن نظر و خوشبینىمان را اثبات مىکنیم. ما موظف به خوشبینى هستیم و باید بندگان خدا را راستگو و درستکار بدانیم و با گذشتِ خود، آنان را رهین بزرگوارى خود کنیم. امام سجاد(ع) مىفرماید:
هر گاه کسى از شما عذرخواهى کرد، حتماً عذر او را بپذیرید، اگر چه بدانید دروغ مىگوید.(3)اشتباهات دیگران را همچون خطاهاى خود ببخش!
عذرپذیرى از مؤمن به حدى اهمیت دارد که رسول خدا(ص) فرمود: «هر کس عذر برادر دینىاش را نپذیرد، گرچه اگر او را در عذرخواهى صادق نداند، به شفاعت ما نمىرسد و بر حوض کوثر وارد نمىگردد.»(4)
پوزشخواهى و عذرپذیرى از بزرگترین اسباب محبتآور در خانواده است. اگر هر یک از افراد خانواده این ویژگى و خصلت ارزشمند را داشته باشد، چشمههاى محبت در خانواده خواهد جوشید و کدورتها از بین خواهد رفت.
به امید آنکه جریان گرم محبت، همه کدورتها و نفرتها را بزداید و صمیمیت جایگزین آن گردد.پىنوشتها: -
1) نهجالبلاغه، نامه 69 «و احْذرْ کلَّ عملٍ یعملُ به فى السرّ و یُستحیى منه فى العلانیة و احْذرْ کلَّ عملٍ إذا سئل عنه صاحبه أنکره أو اعْتذر منه و لا تجعلْ عِرضک غرضاً لنبال القوم».
2) همان، نامه 31.
3) میزانالحکمه، ج6، ص111.
4) همان، ص112.
)