روده تحریکپذیر و عصبى و بیمارىهاى التهابى روده
دکتر حسین برهانى
اضطراب و استرسهاى روانى در بسیارى از مردم منجر به بروز بیمارىهاى جسمى مىشود. یکى از مهمترین دستگاههاى بدن که دچار چنین وضعى مىگردد، سیستم گوارش است. سندروم روده تحریکپذیر از جمله مشکلات افرادى است که استرسپذیر و مضطرب هستند. روده تحریکپذیر را اصطلاحاً «IBS» مىگویند. «IBS» با علایمى از قبیل دردشکم و دلپیچه همراه است. بیمار مکرراً دچار اسهال و یبوست مىشود. ترشحات جدار روده بخصوص روده بزرگ «کولون» زیاد مىشود و بیمار از نفخ شکم، حالت تهوع و بىاشتهایى شکایت مىکند. در شرح حال این بیماران، دورههایى از افسردگى و اضطراب وجود دارد، به طورى که نشانههاى اضطراب را در چهره و حرکات بیمار مىتوان مشاهده کرد. به همین خاطر به سندروم روده تحریکپذیر در بعضى کتابهاى بیمارى «سوء هضم عصبى» گفته مىشود.
علت ایجاد سندروم روده تحریکپذیر یا «IBS» چیست؟
سه عامل اصلى در ایجاد روده عصبى و تحریکپذیر دخالت دارند:
1- استرس و اضطراب در بعضى اشخاص باعث تحریک سیستم گوارشى بخصوص «کولون» مىشود. البته روشن است که همه مردم در رویارویى با استرس و اضطراب دچار روده عصبى و تحریکپذیر نمىشوند. یک احتمال این است افرادى که دچار تحریکپذیرى گوارشى مىشوند داراى زمینه آسیبپذیرى بیشترى در سیستم گوارشى مىباشند.
2- جدار «کولون» یا روده بزرگ در این اشخاص دچار تغییراتى مىشود.
3- غذاهاى کمحجم و کمتفاله نیز جزء عوامل کمککننده روده تحریکپذیر مىباشند. همچنین اشخاصى که بعضى آنزیمها از جمله «لاکتاز» را کم دارند ممکن است با خوردن شیر و سایر مواد غذایى محتوى قند لاکتوز دچار تحریکپذیرى روده و اسهال شوند.
در مورد این بیماران باید به یک موضوع اساسى توجه کرد و آن بررسى و رد علل عضوى و کاملاً جسمى بیمارى است. بیماران مبتلا به روده تحریکپذیر براى رفع مشکل خود مکرر از ملیّن یا مسهل و گاه آنتىبیوتیک استفاده مىکنند چون اغلب دچار یبوست و اسهال متناوب هستند. در شرح حال بیماران، سابقه عصبى بودن و اختلالات هیجانى وجود دارد. دیگر نشانههاى بیماران متغیر است اما مهمترین علایم آنها تهوع و استفراغ، بىاشتهایى، بدبویى دهان، ترشى معده و نفخ شکم مىباشد. در اغلب موارد دردها و کرامپهاى شکمى به صورت دلپیچه و اسهال و یبوست پیدا مىشود. به دلیل اینکه این مشکل عودکننده است، بیمار مبتلا دچار حالات هیستریک و افسردگى هم مىشود، گرچه این اشخاص زمینه اضطراب و عصبانیت را دارند.
مشکل اسهال گاهى آنقدر شدید است که حتى بیمار را از خواب عمیق بیدار مىکند، بنابراین بیدار شدن ناگهانى از خواب با احساس فوریت براى اجابت مزاج به صورت اسهال، یکى از نشانههاى سندروم روده تحریکپذیر است.
در بررسى و معاینه این گونه بیماران بایستى به سابقه وجود اضطراب و عصبانیت و یا افسردگى توجه شود اما نباید از معاینه شکم و آزمایشها غفلت کرد. در معاینه شکم، حساسیت و درد متغیر است. پزشک باید نقاط حساس شکم بخصوص مربوط به محل آپاندیس را معاینه کند. همچنین آزمایش شمارش گلبولهاى سفید و آزمایش کامل ادرار به عمل آید که معمولاً در این گونه موارد مشکل خاصى وجود ندارد. آزمایش کامل مدفوع از نظر وجود خون مخفى، انگل و یا باکترىهاى بیمارىزا باید بررسى و انجام شود.درمان بیماران مبتلا به سندروم روده تحریکپذیر
پس از اینکه براى پزشک مشخص شد که بیمارى شکم حاد مطرح نیست با توجه به شرح حال و علایم بالینى مىتوان درمان را شروع کرد.
1- رژیم غذایى: با وجودى که نمىتوان رژیم غذایى یکسانى براى بیماران تجویز کرد اما توصیه مىشود این گونه بیماران لااقل براى مدتى شیر را از غذاى روزانه خود حذف کنند. همچنین به طور تجربى دیده شده که این افراد نسبت به ادویه، فلفل، بادمجان و مواد غذایى خام حساسترند، بنابراین توصیه مىشود که بیشتر از غذاها و سبزیجات پخته و آبپز استفاده کنند. بعضى از این بیماران به مواد غذایى با سلولز و فیبرهاى گیاهى از قبیل سبزیجات بهتر پاسخ مىدهند.
2- نظم در خواب و تغذیه: مشاهده شده است اگر چنین بیمارانى داراى برنامه خواب و بیدارى و تغذیه منظم باشند و از افراط و تفریط خوددارى کنند، به مرور از شدت ناراحتىشان کاسته مىشود.
3- ورزش و تفریحات سالم: این کار نقش بسیار مؤثرى در کاهش علایم ناراحتى و بهبودى بیماران دارد.
4- تلاش براى رسیدن به آرامش و کنترل استرسهاى محیطى: مسلّماً آرامش به خودى خود برقرار نمىشود؛ آرامش را باید به دست آورد. با دورى از درگیر شدن با جزئیات تنشزا، اصلاح روابط بین فردى، کنترل خشم و ابراز محبت مىتوان به آرامش نسبى دست پیدا کرد. در محیط خانواده و حتى در محیط کار و اجتماع به عنوان یک دستور عمل کلى براى برقرارى آرامش باید از بهانهگیرى، مؤاخذه و بازخواست مکرر، امر و نهى، عصبانیت و پرخاشگرى جداً دورى شود. گاهى رواندرمانى مىتواند مؤثر واقع شود.
5- از کشیدن سیگار و استعمال مواد مخدر و مصرف الکل باید خوددارى کرد.
6- در اغلب موارد تجویز داروهاى آرامبخش و ضد اضطراب و آنتىاسپاسم ضرورى است.
7- مصرف بعضى از داروهاى گیاهى نظیر موسیلاژ «اسفرزه» نیز مىتواند در بهبود بیمار مؤثر واقع شود.
)