نویسنده

 

زنان و حماسه دفاع مقدس یادکردى دوباره‏

فاطمه اسلامى‏

یادکرى از موفقیت در دفاع مقدس و نقش چشمگیر بانوان‏

بانوان ایثارگر ایرانى با داشتن تجارب ارزشمند از حضور خود، در دوران پیش از پیروزى انقلاب شکوهمند اسلامى ایران، پا به پاى مردان در فعالیت‏هاى مختلف کشور، در طول مدت هشت سال دفاع مقدس به افتخارآفرینى خویش ادامه داده، حتى در برخى از صحنه‏ها، جلودار مردها در امر پشتیبانى از دفاع مقدس و جنگ تحمیلى بوده‏اند. به تعبیر امام راحل:
«... خط اینها (بانوان) و زحمات اینها، بیشتر از مردها باید گفت بود. براى اینکه وقتى که بانوان مى‏آیند، در میدان؛ قوه مردها دوچندان مى‏شود و یا ده‏چندان مى‏شود ...».(1)
خدمات و عملکرد بانوان ایرانى در طول دفاع مقدس، تداوم کارکرد درخشان آنها در طول نهضت و انقلاب اسلامى بوده است، یعنى از آغاز حرکت‏ها و اقدامات ایرانیان براى به پیروزى رساندن انقلاب تا لحظات حساس و سرنوشت‏ساز پیروزى آن.
حضرت امام با یادآورى خدمات شایسته بانوان، ضمن تقدیر از فعالیت‏هاى آنان، خطاب به آنها فرمود:
«... امیدوارم که همان طورى که شما خانم‏ها در همه امورى که مربوط به پیشرفت اسلام در قبل از این انقلاب و در زمان انقلاب و بعد از انقلاب داشتید، به همین نحو خداوند توفیق دهد به شما که با تعهد باقى باشید و خدمت کنید به این کشورى که در زیر ستم ستمکاران پایمال شده بود ...».(2)
تعمق در فرمایش امام، مشخص مى‏کند هدف جامعه اسلامى از فراهم ساختن زمینه شرکت زنان در فعالیت‏ها و از جمله دفاع مقدس، اقدام مسئولانه آنها و انجام عملکردهایى جهت پیشرفت اسلام و پیشبرد انقلاب و صدور ارزش‏ها است؛ ضمن آنکه شرط اصلى و وجودى بانوان در رسیدن به این توفیق، تعهد داشتن و متعهد بودن آنها به انجام اقدامات جهت پیشرفت اسلام، انقلاب و دفاع مقدس است.

حماسه‏هاى شیرزنان در جنگ و نقش آنان در خط مقدم‏
اصلى‏ترین حماسه‏ها و عملکردهاى درخشان بانوان ایرانى در خط مقدم جنگ، به امداد و کمک‏رسانى به موقع آنها به زخمى‏هاى جنگ، نیز خدمات‏رسانى در امور تغذیه و فراهم ساختن خوراک و پوشاک براى رزمندگان، در اوج جنگ و در زمان عملیات‏ها و امور جنگ خلاصه نمى‏شد؛ مهم‏تر از همه، دلاورى‏ها و شجاعت‏هایى بوده است که برخى از بانوان ایرانى در خط اوّل جنگ، به نمایش گذاردند. بخصوص در ابتداى شروع جنگ و زمانى که خاک مقدس جمهورى اسلامى ایران، از چندین نقطه مرزى مورد تجاوز قرار گرفته بود. اگر اقدامات، تشویق‏ها، حمایت‏ها و شرکت مؤثر و مستقیم بانوان در جنگ علیه دشمنان نظام و در رویارویى باعناصر فریب‏خورده داخلى نبود، چه بسا دشمنان در همان ابتداى جنگ، به اهداف شوم خود - یعنى تصرف و اشغال مناطق مرزى - توفیق مى‏یافتند؛ اما روحیه شهادت‏طلبى و بى‏باکى بانوان غیور ایرانى در داخل شهرها و آبادى‏هاى خالى از مردان، نیز تشویق‏ها و روحیه‏بخشى آنها به مردان و فرزندان جنگجوى خود، مبنى بر مقاومت ورزیدن و دفاع کردن از خاک و سرزمین خود، دشمن را با دژى مستحکم روبه‏رو ساخت که هرگز تصور آن را نکرده بود.
دشمن پیش از هجوم به خاک مقدس ایران، در این خیال خام بود که پس از هجوم همه‏جانبه به مرزها، شهرها و آبادى‏هاى ایران، نیز با جنگ روانى و انداختن رعب و وحشت در دل ساکنان - بخصوص بانوان و کودکان - آنها را وادار خواهد ساخت به اجبار یا با عجز و لابه، از شوهران مبارز خود بخواهند با ترک کردن جبهه جنگ و دفاع، خانواده خویش را به شهرهاى امن برسانند، بدین وسیله، هم جلوى مقاومت شوهران و فرزندان خود را در برابر دشمن بگیرند، هم خود بانوان با ترک گفتن منطقه و خالى کردن شهرها، باعث تضعیف روحیه رزمندگان خط مقدم گردیده، از حجم نیروهاى مؤثر جبهه مقاومت مى‏کاستند؛ به علاوه با ترک کردن منطقه، موقعیت پشت جبهه را خالى کرده و این فرصت را به دشمن مى‏دادند که با دور زدن سپاه مقاومت‏کننده و داخل شدن به شهر بى‏دفاع و خالى از سکنه، مناطق را به اشغال و تصرف خود در آورند و مقاومت افراد خط مقدم را شکسته و بسیارى از مدافعان را به اسارت در آورند.
اما این خیال ناکام ماند. با جانفشانى و شجاعت شیرزنان ایرانى و روحیه بالاى آنها براى مقاومت کردن، همچنین تشویق بى‏امان همسران و فرزندان خود به مقاومت و عدم ترک صحنه و باقى ماندن در منطقه - على‏رغم وحشت و ناامنى - درست در زمانى که شهرها، آماج حملات زمینى و هوایى قرار داشت، فرصت آماده شدن، بسیج مردمى و انسجام را به نیروهاى نظامى و دفاعى کشور داد. در پرتو حرکت شجاعانه بانوان، دشمن نه تنها به اشغال مناطق مرزى کشور توفیق نیافت، بلکه پس از اندک زمانى زد و خورد با ساکنان محلى - که على‏رغم فشارها و وحشت‏هاى فراوان - حاضر به تخلیه منطقه خود نشده بودند و همچنین مقاومت و هجوم رزمندگان اسلام، مجبور شدند از خاک ایران عقب نشینند.
بنابراین اگر گفته شود یکى از اصلى‏ترین عوامل زمینگیر شدن ارتش بعث عراق در استان‏هاى مرزى کشور، در پرتو عملکرد و اقدامات مؤثر بانوان ایرانىِ مستقر در آبادى‏ها و شهرهاى مرزنشین و جانفشانى آنها به دست آمده، سخنى به گزاف گفته نشده است.
شور و شوق بانوان ایرانى، جهت حضور مؤثر - حتى درون جبهه و در خط مقدم - تا پایان دفاع مقدس باقى ماند تا آنجا که حضرت امام(ره) در سخنرانى خویش،(3) به شور و اشتیاق بانوان اشاره دارند.

بانوان ایرانى، «ام‏وهب»هاى عرصه دفاع مقدس‏

زنان فداکار ایرانى در طول هشت سال دفاع مقدس، بارها چونان «ام‏وهب» معرکه کربلا حماسه آفریدند. تشویق‏ها و ترغیب‏هاى شیرزنان در پشت جبهه، عامل اصلى در گرما بخشیدن به حال و هواى جبهه‏هاى حق علیه باطل بود، که در برخى از وصیت‏نامه شهداى گرانقدر در هنگام وصیت به مادران خویش نمودار شده است.
هیجان و تشویق‏هاى زایدالوصفى که بانوان در هنگام پوشیدن لباس رزم بر اندام رشید فرزندان و همسران فداکار خویش داشتند، در هیچ جاى دنیا و انقلابات دیگر کشورها مثل و مانند نداشته و نخواهد داشت.
حرکت شجاعانه آنها، در روحیه بخشیدن به مبارزان اسلام مؤثر واقع مى‏شده، اوج روحیه‏بخشى (مادران و همسران رزمندگان و شهدا) در قبل از عملیات و بخصوص هنگام نوشتن وصیت‏نامه، تبلور و درخشندگى یافته است.
در قسمتى از وصیت‏نامه شهید على عسکرشاهى اعزامى از استان یزد، این مطلب به زیبایى هر چه تمام‏تر و در قالب عباراتى دلنشین به تصویر کشیده شده. این اقدامات، توان واقعى و اصلى دفاع مقدس بوده که توسط بانوان ایرانى صورت گرفته، بیانگر نقش و تأثیر مؤثر حرکت‏هاى آنها در طول دوران دفاع مقدس بوده است:

«... مادرم! چه خوب مرا داماد کردى. آن لحظه‏اى که تصمیم به ازدواج گرفتم، شما با دست خود، لباس دامادى را - که همان لباس سپاه بود - به تنم کردى و عاقبت تبدیل به کفنم شد. مادرم! برایم خوب عروسى پیدا کردى! این مراسم ازدواج در کنار کارون انجام گرفته. مادر! شما مرا به طرف حجله‏گاه سنگرم فرستادى و من هم عاشقانه عروس شهادت را در آغوش گرفتم. پس بنابراین نباید جامه سیاه بر تن کنى ...».
همین شور و اشتیاق در بانوان ایرانى است که در کلام امام(ره)(4) از آن به عنوان نیروى مضاعفى، یاد شده که باعث تقویت روحیه مردان در عرصه دفاع مقدس مى‏گردیده است. عاملى که نقش آن باعث موفقیت‏هاى بسیار بزرگى در طول جنگ شده است. بسیارى از پیروزى‏هاى رزمندگان اسلام در جبهه‏ها، مرهون اقدام ارزنده - یعنى آفرینش روحیه مقاومت توسط فرزندان و همسران بوده - که باعث بى‏باکى، جسارت و شجاعت آنها در جبهه جنگ مى‏شده است.

وظیفه نشر فرهنگ و ارزش‏هاى دفاع مقدس‏

لزوم باقى ماندن بانوان ایثارگر در صحنه، حتى پس از اتمام جنگ فیزیکى، امرى روشن است. حضور در صحنه توسط بانوان، پیامدها و نتایج مثبت در زمینه‏هاى مختلف به همراه خواهد داشت که در اینجا به یک بُعد آن - یعنى نقش زنان در گسترش فرهنگ دفاع مقدس - اشاره مى‏شود:

بانوان ایثارگر و حافظ ارزش‏هاى دفاع مقدس‏

به کار گرفتن بانوان ایثارگر و دست‏اندرکار در امور جبهه در دوران دفاع مقدس که در طول جنگ، ارزش‏ها و لیاقت‏هاى خود را نشان داده‏اند، در رأس امور اجرایى و برنامه‏ها و پست‏هاى مربوط به بانوان از یک طرف، و تداوم همکارى آنها جهت حفظ و تلاش براى گستردگى و نشر هر چه مؤثرتر فرهنگ دفاع مقدس، رغبت و علاقه بانوان نسل جدید را که دوران حماسه دفاع مقدس را درک
نکرده‏اند، به آشنا شدن با حال و هواى آن روزها و درک ملموس‏تر نقش خویش، فراهم خواهد آورد؛ زیرا اینان به عنوان خواهرانى باید باشند که در دوران کنونى، حافظ خون شهدا و پاسدار ارزش‏هاى انسانى، اسلامى و مکتبى گردند. آنچه که امروزه بیش از هر چیز در قشر جوان ایرانى تأثیرگذار خواهد بود، عمل و اجرا و صورت عملى و اجرایى کارها، نیز تبلور ارزش‏ها خواهد بود.

بهره‏گیرى مناسب از هنر و خلاقیت بانوان‏

در زمینه به کارگیرى و استفاده از نیروهاى خلاق و صاحب ذوق و استعداد، همیشه باید به سخن ارزشمند مولایمان على(ع) عنایت داشته باشیم که فرموده: هر کس را دوستان و نزدیکانش وا گذارند، بیگانگان پذیرایش خواهند بود.(5)

لازم است با برنامه‏ریزى اصولى و به دور از سلیقه‏گرایى، همچنین مشورت با کارشناسان خبره و متعهد، در کنار سود جستن از مربیان و آموزگاران متعهد، طرح‏ها و برنامه‏هاى خود در زمینه نهادینه ساختن ارزش‏هاى دفاع مقدس را عملى کنیم، یعنى در چارچوب برنامه‏هاى اصولى و اقناع‏کننده، از سطوح پایین مدارس، حتى از مهد کودک‏ها، با استفاده از ابزار پیشرفته، نوباوگان دختر را - که در آینده مادران جامعه خواهند بود - با ارزش‏هاى اسلامى و اندیشه‏هاى ارزشى دفاع مقدس آشنا کنیم.
البته در این زمینه باید به هوش باشیم و باور داشته باشیم دختران خردسال امروز، با توجه به رشد و پیشرفت سریع علمى، بخش بزرگى از نیروهاى اجتماعى، خانوادگى، فرهنگى و حتى سیاسى و ادارى را تشکیل خواهند داد؛ بنابراین تأثیرات مستقیم آنها - چه در نهادهاى خصوصى و خانوادگى و چه در نهادهاى کلان ادارى و رسمى - بر کودکان نسل‏هاى بعدى، به بالاترین حد افزایش خواهد یافت. به همین دلیل ارزشى ساختن نوباوگان و دختران خردسال امروز و آشنا ساختن آنها با مفهوم ارزش‏هاى دفاع مقدس لازم است؛ همچنین زنده نگه داشتن خاطرات و اقدامات سلحشورانه رزمندگان در جبهه، نیز توجیه آینده‏سازان نسبت به سؤالات و نکات مبهمى که ممکن است براى آنها در آینده پیشامد کند، در همان سنین پایین. برآیند این اقدامات، نسل سوم و نسل‏هاى بعدى جامعه اسلامى را با ارزش‏هاى دفاع مقدس همراه و همگام خواهد ساخت.
«درود بى‏پایان بر زنان متعهدى که اکنون در سراسر کشور به تربیت نوباوگان ... اشتغال دارند.».(6)

نتیجه‏

حضور مؤثر و متعهدانه بانوان ایرانى در عرصه‏هاى مختلف نظام در طول دفاع مقدس، به نحو چشمگیر - حتى در برخى زمینه‏ها، مؤثرتر از مردان - انجام گرفته است و فرمایش امام راحل، گویاى صدق این ادعاست:
«... ما بسیارى از موفقیت‏ها را مرهون خدمت‏هاى شما بانوان مى‏دانیم. شما هستید که علاوه بر آنکه خودتان فعالیت مى‏کنید، فعالیت را در مردها مضاعف مى‏کنید ... و شما - بحمداللَّه - زحمت کشیدید، رنج بردید و در همه مراحل پایدارى کردید و بانوان ایران در همه جا فعالیت کردند. چه فعالیت‏هاى فرهنگى و چه فعالیت‏هاى اقتصادى ... و قشر کثیرى در فرهنگ و ادب و علم و هنر ... بانوان ایران، جان‏شان را، جوانان‏شان را، وقت‏شان را وقف اسلام کردند و اسلام را به اینجا رساندند ...».(7)
در حال حاضر بانوان نباید از این نکته غافل شوند که حیاتى بودن حضور مؤثر و متعهدانه آنها، تنها در طول دفاع مقدس خلاصه نشده؛ جامعه اسلامى ما که اکنون از جهات مختلف، مورد هجمه دشمنان خارجى و داخلى قرار گرفته، بیش از همه زمان‏هاى دیگر و حتى بیش از دوران انقلاب و دفاع مقدس، به حضور مؤثر و متعهد آنها در جامعه نیازمند است.
بانوان ما باید آگاه باشند که هنر متعهدانه، ذوق و خلاقیت توأم با ارزش، گام عملى با نیتى الهى در وجود آنها مورد نیاز است تا در پرتو آن، فرهنگ ارزشمند دفاع مقدس در دل و جان کودکان، نوجوانان، جوانان و حتى مردان و همسران آنها باقى بماند. آنان مى‏بایست نصیحت امام را جهت حضورى همیشگى در صحنه مد نظر داشته باشند:
«مطمئن باشید که تا شماها (بانوان) در صحنه هستید و جوان تربیت مى‏کنید، این اسلام به پیش مى‏رود.».(8)

پى‏نوشتها:
1) صحیفه امام، ج‏13، ص‏25.
2) همان، ج‏19، ص‏183.
3) همان، ج‏16، ص‏13.
4) همان، ج‏19، ص‏183.
5) نهج‏البلاغه، حکمت شماره 14.
6) صحیفه امام، ج‏13، ص‏317.
7) همان، ج‏19، ص‏183 - 5.
8) همان، ص‏185.