نویسنده

 

دنیا با تمام گستره‏اش در یک سمفونى‏
گفتگو با استاد شاهین فرهت‏ در باره ساخت سمفونى پیامبر(ص)

محبوبه پلنگى‏

به مناسبت نامگذارى سال 85 به سال پیامبر اکرم(ص) توسط مقام معظم رهبرى، سمفونى پیامبر اعظم(ص) از سوى گروه سرود و موسیقى صدا و سیماى جمهورى اسلامى ایران به یکى از اساتید موسیقى کشور، دکتر شاهین فرهت سفارش داده شد. «کار بر روى سمفونى شخصیت باعظمت پیامبر(ص) که خداوند او را به عنوان پرافتخارترین انسان در پهنه هستى آفریده است، بدون شک کارى بسیار دشوار به نظر مى‏رسید. تصویر شخصیت عظیم‏الشأن ایشان و رسالت‏شان و دعوت از مردم به دین اسلام، زندگى حماسى پیامبر و پیروزى‏هاى این والامقام، بدون مدد الهى میسر نبود، چرا که باید تمام مظاهر جمال و کمال در قطعه‏اى کوچک جمع و گنجانده مى‏شد.»
این قسمتى از صحبت‏هاى استاد فرهت در خصوص این سمفونى است. وى در مورد سفارش کار و چگونگى روند شکل‏گیرى سمفونى مى‏گوید:
«ساخت این سمفونى از 15 اردیبهشت ماه سال جارى شروع شد و مثل همه سمفونى‏هایى که تا به حال ساخته‏ام چهار قسمت دارد. قسمت اوّل آن که با قدرت آغاز مى‏شود، شخصیت و زندگى حضرت رسول را توصیف مى‏کند و در واقع هفتاد درصد کل سمفونى را در بر مى‏گیرد.
بخش دوم سمفونى تفکرات و اندیشه رسول اکرم(ص) را بیان مى‏کند و دعوت از مردم براى گرایش به دین مبین اسلام مطرح مى‏شود و بردبارى و صبر این بزرگوار در این راه و رسالت توصیف مى‏شود. در قسمت‏هاى سوم و چهارم نیز که همراه با شعر است، به زندگى حماسى پیامبر و پیروزى‏هاى ایشان پرداخته مى‏شود.»
براى ساخت این سمفونى چه مشکلاتى داشتید؟
این قدر سمفونى روان و خوب پیش رفت که انگار یک نفر دست من را گرفته و با خود مى‏برد. من این سمفونى را بهترین کار خودم مى‏دانم که منبع الهام این اثر پیامبر بود و از پیشرفت آن بسیار راضى‏ام. پس از مدت‏ها کار شبانه‏روزى الحمد للَّه نتیجه‏اى را که مى‏خواستم گرفتم. براى ساخت این سمفونى الهاماتى که به من شد بسیار کارگشا بود و نام پیامبر اسلام براى من برکت داشت و بسیار راهگشا بود.
سمفونى امام رضا(ع) را هم شما خلق کردید؛ آیا این کار هم به شما سفارش داده شد؟
سال‏ها پیش، زمانى که در سوئد بودم، فکر ساخت یک سمفونى در باره زندگى امام رضا که ما ایرانى‏ها ارادت خاصى به ایشان داریم، در ذهنم وجود داشت. سال 81 تصمیم به نگارش این سمفونى گرفتم. در این اثر از نوحه‏هاى قدیمى که تم‏هاى قوى و درخشانى دارند استفاده کردم. در ابتدا نگارش این سمفونى، از طرف دفتر موسیقى وزارت ارشاد به من سفارش داده شد. اما اگر هم سفارش داده نمى‏شد، من این اثر را مى‏ساختم. چرا که معتقدم در زمینه موسیقى مذهبى آثار ما در مقایسه با موسیقى کلاسیک غرب محدود است.

در این مورد بیشتر توضیح بدهید.

در بررسى آثار موسیقیدان‏هایى مثل باخ، بتهوون و ... شاهد آثار بیشمارى راجع به مسیحیت هستیم که تأثیرگذار بوده است. پس چرا ما در باره شخصیت‏هاى مذهبى و قهرمانان خود سمفونى‏هاى بزرگ نسازیم؟!

یعنى به نظر شما ما موسیقى مذهبى نداریم؟

موسیقى مذهبى ما به تعزیه و نمایش‏هاى موزیکال و نوحه‏ها برمى‏گردد. اما آثار سمفونى جهانى کم داریم. تمام آهنگسازان بزرگ دنیا در باره دین مسیحیت آثار قابل توجه و تأثیرگذارى ساخته‏اند و این سؤال همیشه در ذهن من وجود داشت که چرا ما نباید در زمینه دین و مذهب‏مان آثار بزرگى را عرضه کنیم؟ اینها انگیزه خوب و مؤثرى بود براى من جهت ساختن سمفونى پیامبر و امام رضا و ... بود.

در ساخت سمفونى پیامبر از پیش زمینه ذهنى خاصى داشتید؟

در سمفونى یازدهم من که به نام مبارک پیامبر عظیم‏الشأن اسلام مزین شده است، ایده‏هاى موسیقیایى جالبى به من الهام شد، و من از زمانى که مشغول این سمفونى شدم ثانیه‏اى غافل نبودم و روز و شب با ایشان زندگى کردم. نام و یاد پیامبر در همه جا با روح و جسمم بوده است. من در طول زندگى‏ام با توسل به ایشان از مخمصه‏هاى زندگى و گرفتارى‏هاى روحى و جسمى نجات پیدا کرده و با نام و یاد ایشان زندگى کرده‏ام.

از سمفونى‏هاى دیگرتان بگویید.

سمفونى یک یازده رباعى خیام است. سمفونى دو براى طبیعت ایران و سمفونى سه و چهار بى‏عنوان است. سمفونى پنج که توسط مرحوم ناصرى رهبرى مى‏شد به نام ایران است و از فولکلوریک ایران و نغمه‏هاى دشتى - شمال (دیلمان) بهره گرفته است. سمفونى شش دماوند و سمفونى هفت ایران و سمفونى هشت امام رضا(ع) است. سمفونى نهم خلیج فارس و سمفونى دهم تقدیم به شهداى انقلاب و دفاع مقدس است.

براى ساخت سمفونى‏هایتان بخصوص سمفونى پیامبر، آواهاى قرآنى و اذان نقش داشته است؟

آیات قرآن و ریتم خاص آن همیشه براى من منبع الهام بوده‏اند.

در نگارش سمفونى پیامبر چقدر به استقبال عمومى توجه داشته‏اید؟

اگر از لحاظ تکنیکى بخواهیم بررسى کنیم، این اثر فورمان است. قسمت اوّل آن در فرم سونات شامل سه تم اصلى است که تم اوّل و اصلى آن سعى در معرفى شخصیت والاى پیامبر اکرم دارد و تکرار مى‏شود و همین تم گسترش پیدا مى‏کند. فرم کاملاً سمفونى است و از تکنیک‏هاى خاص بهره‏مند است. ارکستر آن هم تقریباً ارکستر سمفونى بزرگى است. تم‏ها همگى اصلى و بکر هستند و به هیچ وجه تقلیدى نیستند. البته تمام آثارم را با چنین دیدى ساخته‏ام و در این سمفونى هم به این موضوع توجه خاصى داشتم.
این اثر را طورى ساخته‏ام که اگر آن را نزد ارکستر بزرگ برلین و موسیقیدانان دیگر هم ببرند به آن به عنوان یک اثر عمیق نگاه مى‏کنند، یعنى از آن دست آثارى نیست که فقط از نظر ظاهرى جلب توجه کند و تأثیرى فورى و موقتى بر مخاطب بگذارد که پس از مدتى آن را فراموش کنند.

فکر مى‏کنید سمفونى با استقبال جهانى روبه‏رو شود؟

امسال سال پیامبر نامگذارى شده است و امیدوارم سمفونى بتواند در جهان اسلام تأثیرگذار باشد. بخش سرود و موسیقى صدا و سیما به من قول داده‏اند که این سمفونى در سطح جهان پخش شود، که براى ایران (که سالى را به نام پیامبر نامگذارى کرده) پرستیژى است و مى‏تواند این سمفونى را به عنوان یک اثر عمیق در دنیا پخش کند.

به عنوان یک موسیقیدان متعهد، فکر مى‏کنید در خلق آثار موسیقى دینى از نوعى که اکنون خلق کرده‏اید چگونه مى‏توان هنرمندان را به این امر تشویق کرد؟

موسیقیدانان ما به عنوان بخشى از جامعه هنرى باید حرکتى خودجوش را آغاز کنند و به این مهم اقدام کنند. همان طور که گفتم بیشتر موسیقیدانان و آهنگسازان بزرگ دنیا مثل «باخ» در مورد مفاهیم دینى بدون سفارش کار و پشتیبانى خاصى، آثار خود را خلق کرده‏اند. کارى که در مورد سمفونى امام رضا(ع) انجام دادم، به خواست قلبى خودم عمل کردم، هر چند که بعداً براى این کار اسپانسر پیدا شد.

براى رواج مفاهیم دینى در میان هنرمندان موسیقى چه پیشنهادى دارید؟

شاید مشکل برخى از هنرمندان و آهنگسازان ما نداشتن سوژه باشد. در حالى که زندگى اولیاى ما منبع الهام و سوژه‏هاى بسیار خوبى است. آنها در نهایت انسانیت جهت اعتلاى مفاهیم قدسى تلاشى غیر قابل تصور داشته‏اند که همین مى‏تواند ایده‏هاى بسیارى را به ذهن بیاورد و سوژه‏هاى خوبى را بیافریند. از طرفى غناى ملودیک موسیقى ما با تلفیق این سوژه‏ها مى‏تواند آثار بسیار موفقى از آهنگسازان‏مان را به وجود بیاورد، چنان که آورده است.

مى‏توانید مثال بزنید؟

سمفونى زیباى خسوف راجع به عاشورا که توسط آقاى سعید شریفیان ساخته شد. نمونه‏هاى دیگرى نیز داریم.
گفتید که سال‏ها با نام و یاد و دستورهاى پیامبر معظم اسلام زندگى کرده‏اید؛ نگرش ایشان راجع به زنان را بفرمایید.
در حقیقت پیشروترین مقام بشرى که به زن احترام گذاشته، مقام و منزلت اصلى زنان را به جهانیان معرفى کرده، پیامبر بزرگ اسلام است.

سمفونى پیامبر چه زمانى ضبط و منتشر خواهد شد؟

این سمفونى آخر شهریور ماه ضبط شد. امیدوارم مردم هر گونه نقص و کاستى در سمفونى دیدند به حساب من بگذارند چرا که خواسته‏ام دنیا را با تمام وسعتش در مکانى کوچک بگنجانم.