کتابشناسى اخلاق و مسائل خانوادگى پیامبر اعظم(ص)
سلمان حبیبى
اشاره
بىشک عظمت پیامبر گرامى اسلام، محمد مصطفى(ص) هم عشق و علاقه گروندگان و هم شگفتى و تحسین بیگانگان را برانگیخته، در طول تاریخ اسلام همواره استوار و برقرار مانده است، که کاروان بشر را به سرمنزل رشد و هدایت خواهد رساند و بیش از هر چیز از انسانیت و شخصیت معنوى عظیم او سرچشمه گرفته است.
او در لباس خاکیان درآمد تا برانگیخته شود و اخلاق کریمه را به اوج برساند. جلوتر از گفتار، کردار رسول خدا(ص) همچون جامى جهاننما جلوهگر و بازتابدهنده شعاعهاى نیرومند انسانیت متعالى و کرامات الهى بود. زنگ حوادث و وقایعى که مقارن با میلاد نبى اکرم اسلام رخ داد، گوش عرب و عجم را نواخت و آنان را براى استفاده از نعمت وجود آخرین حامل وحى الهى، بیدار ساخت.
پس از قرآن، سخن و سیره او نه تنها براى مسلمانان که براى تمام بشر محک و میزانى شد جهت سنجش انسانیت. اساساً قدر و ارزش هر مسلمانى، به اندازه آراستگى به اخلاق نبى و براساس مقدار پیروى از سیره نبوى ارزیابى مىشود. به همین جهت مشتاقان، گِرد شمع وجود حضرتش، همواره مراقب سخنان و احوال و اشارات او بودند و از ثبت و نقل هیچ نکتهاى فروگذار نمىکردند.
به برکت عشق و علاقهاى که مسلمانان به پیامبر داشتند و اهتمامى که در ثبت و نقل گفتار و کردارش مىورزیدند، امروزه اطلاعات قابل توجه و شفافى از وقایع زندگى ایشان وجود دارد، که نسبت به پیامبران دیگر، تاریخ زندگى او از روشنى فوقالعاده بیشترى برخوردار است. بدین ترتیب سیرهنویسى و نگارش شرح حال پیامبر(ص) سهم عمدهاى از فعالیت علمى عالمان و دانشمندان دینى را به خود اختصاص داد. هنوز این رویکرد با نگرشهاى سنتى و مدرن ادامه دارد. انبوهى از منابع و آثار با ارزش و پر محتوا در این زمینه بیانگر رویکرد جدى و پیوسته پژوهشگران و نویسندگان مسلمان به این مهم است.
در این نوشتار کوتاه، تعدادى کتب در سه بخش «سیره اخلاقى و تربیتى، شرح حال و سیره خانوادگى پیامبر» تقدیم خوانندگان محترم مىگردد. گفتنى است کتب معرفى شده در هر بخش بىارتباط با سایر بخشها نمىباشد، از اینرو با اندک تسامحى، کتابشناسى حاضر در سه موضوع جداگانه فراهم آمده است.
بىتردید منابع برشمرده، از میان دهها کتاب، براى معرفى انتخاب شدهاند. کتابهاى ارزشمند و قابل توجه دیگرى نیز در این موضوعات وجود دارد که از دید نویسنده پنهان مانده و یا در دسترس نبودهاند. از آنجا که انگیزه معرفى این مجموعه، توصیف تمام منابع موجود در این موضوعات نبوده، جاى خردهگیرى نخواهد بود. ضمن اینکه توصیف افزونتر برخى کتابها به معناى اهمیت بیشتر آن نیست. همچنین معرفى آثار یاد شده به معناى تأیید مطالب و دیدگاههاى آنها نمىباشد.
* *أ - سیره اخلاقى و تربیتى
1- الگوى کامل: نگاهى به سیره اخلاقى پیامبراکرم(ص)
سهرابپور، همت، قم، دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1378، 96 صفحه، پالتویى.
نیاز انسان به الگوى سالم ناشى از ویژگى تأثیرپذیرى اوست. این ویژگى نقش مهمى در تربیت فردى و اجتماعى او دارد. در این راستا خداوند در قرآن به معرفى اسوههاى حسنه مىپردازد که پیامبر اسلام(ص) احسن آن شمرده شده است.
کتاب «الگوى کامل» با استفاده از آیات و روایات و با قلمى روان و شیوا به بحث در باره شخصیت فردى و اجتماعى پیامبر پرداخته است.
از مباحث کتاب: زهد و سادهزیستى، آرایش ظاهرى، احترام به بانوان، مزاح و شوخى، حیا و عفت، گذشت و ایثار، مشارکت در مشکلات، استقامت در راه هدف، تواضع، محبت و سخاوت و ... .2- الانوار فى شمائل النبى المختار (جلد1 - 2)
بغوى، حسین بنمسعود، با تحقیق: ابراهیم یعقوبى، دمشق، دارالمکتبى، چاپ دوم، 1999م، 480 + 405 صفحه، وزیرى، عربى.
این کتاب پژوهشى روایى در باره سیر و سلوک پیامبر(ص) از هنگام تولد تا وفات، نیز نسب و نیاکان اوست. این پژوهش با هدف آشنا کردن مردم با شیوه و شمایل پیامبر و تشویق آنان به الگوگیرى و پیروى از او سامان یافته است.
نویسنده با تکیه بر 1257 حدیث صحیحى که در این باره از طریق اهل سنت روایت شده، طى 102 باب به معرفى شمایل و صفات پیامبر(ص) پرداخته است. در این ابواب، ویژگىهاى اخلاقى پیامبر مانند: بردبارى، مهربانى، حیا، شجاعت، نماز، روزه، ویژگىهاى ظاهرى، طرز لباس پوشیدن، غذا خوردن، چگونگى مسافرت و بازگشت او از سفر، بیمارى، وصیت و سرانجام درگذشت ایشان توصیف شده است.
نویسنده ضمن دستهبندى احادیثى که در این باره وارد شده، هر دستهاى را زیر یکى از عناوین آورده است.3- تربیت نبوى
اسماعیلى، ذبیحاللَّه، قم، دفتر نشر نوید اسلام، چاپ اول، 1380، 223 صفحه، رقعى.
این اثر در بیان نکتههاى تربیتى از زندگى پیامبر اسلام(ص) است. هدف نویسنده آشنا ساختن مردم با تاریخ زندگى پیامبر به منظور الگو گرفتن آنها از زندگى حضرت است.
مؤلف با بهرهگیرى از منابع معتبر تاریخى، حدیثى و تفسیرى، عناوین زیر را به عنوان نکتههاى آموزنده از زندگى پیامبر به بحث گذاشته است: تربیت نیکو، ارمغان و وارستگى پدران و پیشینیان، خوشرفتارى و اخلاق نیکو، قناعت و تواضع، ادب و اخلاق، توکل و یقین، قانونمدارى، مشورت با یاران و احترام به افکار دیگران، همکارى و تعاون اجتماعى، راستگویى و وفاى به عهد.4- تربیت فرزندان از دیدگاه پیامبر همراه با نمونههاى تطبیقى از زندگى سلف صالح
سوید، محمدنور، ترجمه: محمدصالح سعیدى، سنندج، محمدصالح سعیدى، چاپ اول، 1378، 608 صفحه، وزیرى.
در مجموعه حاضر از منظر احادیث و روایات رسول اکرم(ص) شیوه تربیت فرزندان توضیح داده شده است. این احادیث و روایات از نخستین مراحل تربیت کودک تا مرحله رشد و بلوغ را شامل مىشود. شرح و توضیح این احادیث با نظریات و روشهاى تربیتى دیگر اندیشوران و نیز مشاهدات و تجربیات مربیان اخلاقى همراه گشته است. مباحث کتاب عمدتاً راجع به مبانى عقیدتى، عبادى، اجتماعى، اخلاقى، عاطفى، فکرى و جسمى کودکان است.5- پیامبر و بچهها
نبشاسته، محسن، قم، نبشاسته، چاپ اوّل، 1383، 42 صفحه، جیبى.
در این کتاب احادیث و روایاتى از پیامبر اکرم(ص) در خصوص برخورد با اطفال آمده، همچنین نمونههایى از رفتار حضرت با کودکان بازگو شده است. مطالب کتاب ذیل عناوینى از این دست سامان یافته است: بچهها را گرامى بدارید؛ رعایت عدالت و مساوات بین بچهها؛ هر گاه به بچهها وعدهاى دادید، به آن وفا کنید؛ انس و الفت با بچهها؛ کوشش براى تعلیم و تربیت بچهها.6- حدیث آفتاب: خلاصه داستان دلنشین زندگى خاتم پیامبران حضرت محمد(ص) ویژه نوجوانان و جوانان
کشوردوست، حسن، تهران، نداى مصلین، چاپ اوّل، 1378، 144 صفحه، رقعى.
این کتاب از مجموعه کتابهاى «در محضر نور» است، که به منظور آشنایى نوجوانان با ویژگىها و رفتارهاى رسول اکرم(ص) تهیه شده، در بردارنده زندگینامه پیامبر است. مطالب کتاب در سه بخش تنظیم شده است: در بخش نخست زندگانى پیامبر از تولد تا بعثت تشریح شده و در آن رفتارهاى حضرت در دوره کودکى و نوجوانى (که بیانگر پاکى و صداقت و عدالت و حُسن خلق و امانتدارى است توصیف مىشود) و ... .7- خاتم پیامبران (جلد 1 - 3)
ابوزهره، محمد، ترجمه: مشهد، بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، چاپ دوّم، 1375، وزیرى.
پژوهشى است تحلیلى از تاریخ زندگانى و سیره پیامبر. نویسنده، با بهره گرفتن از آیات قرآن و منابع تاریخى با نگاهى نو، نه تنها به بررسى زندگانى پیامبر اسلام(ص) در دوران جاهلیت تا درگذشت آن بزرگوار پرداخته، بلکه تصویرى فراگیر از سیر تاریخى نزول قرآن و تشریع آیاتالاحکام قرآن را نیز ارائه داده است.
ابوزهره با روش نقل و تحلیل، با بیان و تشریح احکام و تبیین نزول قرآن، خواننده را از همین گذرگاه به فضاى واقعى عصر رسالت رهنمون مىکند. کتاب، در سى و هشت فصل همراه با مقدمهاى تنظیم شده، موضوعاتى را در بردارد: نسب و خاندان پیامبر، ولادت، کودکى، جوانى، ویژگىهاى فردى و خصوصیات اخلاقى و خصایص انسانى پیش از بعثت. این مباحث فصلهاى سوم تا ششم کتاب را به خود اختصاص داده است.8- خوب باشیم: شرحى بر اخلاق و فضایل دهگانه پیغمبر اکرم(ص)
بابایى، على، تهیه و تنظیم: کاظم مقدم، نشر قدس، چاپ اوّل، 1381، 240 صفحه، رقعى.
کتاب شرحى است بر حدیث مکارمالاخلاق که امام صادق(ع) مکارم اخلاق پیامبر(ص) را در ده بند بیان مىکند و همگان را تشویق مىکند که از آن الگو بگیرند. اصول اخلاقى فوق عبارتند از: یقین، شکر، صبر، رضا، حسن خلق، سخاوت، غیرت، شجاعت و مردانگى.
نویسنده در شرح و توضیح هر یک از اصول اخلاقى، با نقل روایات و داستانها و لطایف و نکاتى، بر غناى بحث افزوده است. وى با اشاره به حدیثى از پیامبر(ص) فلسفه بعثت را تکمیل فضایل اخلاقى مىداند و ایشان را الگویى کامل در اخلاق و اصول دهگانه فوق مىداند و حدیث مزبور را ملاکى براى سنجش انسانها در آراستگى به اخلاق الهى ذکر مىکند.9- الرسول فى القرآن
ابنشریف، محمود، بیروت، دار و مکتبة الهلال، چاپ اوّل، 2000م، 134 صفحه، وزیرى، عربى.
شرح و توصیف اخلاق و رفتار رسول خدا است. نویسنده با استفاده از آیات قرآن و به شیوه نقلى - تحلیلى، اخلاق و رسالتهاى رسول خدا و چگونگى شکلگیرى آنها، خلق عظیم، شجاعت، صبر و انذار حضرت را توضیح داده، عنایتهاى خداوند نسبت به او مثل اسرا و معراج، هجرت، اجازه جهاد و فتح مکه توسط او را بیان کرده است.10- رسول اللَّه(ص)، الگوى زندگى
احمدى، حبیباللَّه، قم، انتشارات فاطیما، چاپ دوم، 1379، 255 صفحه، رقعى.
تبیین رفتارهاى تربیتى و اجتماعى پیامبر و بیان اعتقادات و اخلاق رسول اللَّه است. نویسنده ابتدا به اهمیت سیرهنگارى پرداخته، آنگاه الگو بودن حضرت را از دیدگاه قرآن بررسى کرده است. برخى از عناوین کتاب عبارتند از: رویدادهاى پیش از بعثت (ابراهیم و خانه کعبه، نسب رسول اللَّه، ولادت، ازدواج و شخصیت حقوقى او)، رسالت پنهان و آشکار پیامبر(ص)، اهداف رسالت (تزکیه، اتمام حجت و مدیریت سیاسى)، رسول اللَّه و آزادى.11- سالنماى تربیتى: سیماى تربیت نبوى(ص)
اسماعیلى، ذبیحاللَّه، قم، سازمان حوزهها و مدارس علمیه خارج از کشور، 1378، 97 صفحه، رقعى.
برجستهترین تاریخى که مىتواند الگویى اطمینانبخش و درخشنده در راه زندگى سودمند باشد، سرگذشت پیامبران است که پرجاذبهترین آنها، تاریخ حیات آخرین رسول ربّ، پیامبر اسلام(ص) مىباشد که با فراز و نشیبهایش، درسهاى فراوانى را به همراه دارد، که هر یک یکِ آن مىتواند سند ثباتبخش زندگى فردى و اجتماعى ما قرار گیرد.
نوشتار حاضر، تنها در صدد آن نیست که به گزارشى از زندگى پیامبر بسنده کند، بلکه جهتگیرى بحث بیشتر به پیامها و نکتههاى تعلیمى و تربیتى نهفته در بستر دورههاى حیات آن بزرگوار است.
کتاب که از یک مقدمه و پیشگفتار و دو بخش تشکیل شده، ابتدا شرحى کوتاه در باره خاندان پیامبر و نیاکان او به ویژه عبدالمطلب جدّ رسول خدا و عبداللَّه (پدر) و نیز آمنه (مادر) رسول خدا آمده است.
مهمترین موضوعات کتاب بدین قرار است: (دوران ولادت و کودکى) تولد پیامبر گرامى، نحوه ولادت رسول خدا، اخلاق کودکى رسول خدا (نماى تربیت) غم دیگران داشتن، طهارت و نظافت فوقالعاده، عاطفه و مهربانى، ادب و اخلاق، (دوران نوجوانى و جوانى) شکوه شخصیت، خانه و خانواده، فرزندان و تربیت آن، حقشناسى در باره خویشان، عبادت و نیایش، عهد و امانت.
یادآور مىشود در پایان کتاب مطالبى در باره جنبههاى برجسته زندگى «دوران نوجوانى و جوانى پیامبر» در قالب یازده درس فراهم آمده است، که عناوین آن عبارتند از: کار و تلاش، امید و لیاقت، وظیفهشناسى در خانه، همگامى با خانواده، فرزندان و تربیت، ارزش پاکیزگى و نشاط زندگى، قناعت و تواضع، همکارى و تعاون اسلامى، دادخواهى مظلومان، حقشناسى و قدردانى، تعهد داشتن در برابر عهدها و امانتها، راستگویى و وفاى به عهد و تبلیغ در پرتو عبادت و خودسازى.12- سننالنبى(ص)
طباطبایى، سیدمحمدحسین، ترجمه: محمدهادى فقهى، تهران، کتابفروشى اسلامیه، چاپ هفتم، 1378، 414 صفحه، وزیرى.
این کتاب بیان سیره پیامبر اسلام(ص) در امور فردى و اجتماعى است. نویسنده به منظور دستیابى به آداب و سنن عملى اسلام در زندگى فردى و اجتماعى انسان، رفتار و گفتار پیامبر را مورد کاوش قرار داده، از لابهلاى احادیث، تاریخ و سیره پیامبر و ... قسمتى از شیوهها و سنن او را به دست آورده است.
موضوعات کتاب به طور کلى در سه بخش آداب عبادات و دعاها، آداب معاشرت و مسائل فردى، تنظیم گردیده است. اثر حاضر شامل متن اصلى به همراه ترجمه فارسى آن است و مترجم پس از ذکر هر باب، باب دیگرى تحت عنوان ملحقات گشوده، در آن تعدادى از روایات را که در متن مؤلف نیامده، ذکر کرده است. اصل کتاب 21 باب و 411 حدیث دارد و ملحقات آن شامل 23 باب و 507 حدیث مىشود.13- سیره اخلاقى و رفتارى پیامبر اعظم(ص)
محدثى، جواد، قم، انتشارات امابیها، چاپ دوم، 1385، 98 صفحه، رقعى.
این کتاب به گوشهاى از خلق و خوى نبوى و سیره رفتارى پیامبرخدا(ص) در زندگى شخصى و اجتماعى پرداخته است. مؤلف کتاب، آشنایى با پیامبر را چون آینه تشبیه کرده که نگاه در این آینه، بسى آموزنده و سودمند است. وى در ابتداى کتاب مىنویسد:
آشتى با آینه، ما را با «زیبایى» پیوند مىدهد. آنان که به زندگى «محمدگونه» مىاندیشند و در پى «اخلاق پیامبرانه»اند، بیشتر در این آینه بنگرند. اگر او اسوه و الگوست، از ما چه چیزى سزاوار است، جز تأسى و پیروى؟!
مهمترین و اصلىترین عناوین کتاب بدین قرار است: نقش الگو در خودسازى، رسول خدا(ص) اسوه کامل، شمایل پیامبر در خانه و در اجتماع، جلسات پیامبر، سخن گفتن، راه رفتن، آراستگى، لباس و پوشش، خوردن و آشامیدن، ادب عبودیت و سنن گوناگون.14- سیره تربیتى پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) جلداوّل: تربیت فرزند
حسینىزاده، سیدعلى، زیر نظر: علیرضا اعرافى، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ چهارم، 1384، 197 صفحه، وزیرى.
این کتاب در بردارنده مباحثى در باره تربیت کودکان براساس سنت و دستورهاى پیامبر و امامان است. نویسنده با هدف گردآورى سیرههاى تربیتى و بررسى روشمند آنها و زمینهسازى براى کشف قوانین حاکم بر سیره (با استناد به منابع تاریخى، روایى، تفسیرى، اخلاقى و پژوهشهاى تربیتى و روانشناسى) به بررسى این موضوع در سیره پیامبر و اهل بیت پرداخته است.
کتاب به منظور تأمین منبع درسى براى دانشجویان رشتههاى علوم تربیتى، الهیات و معارف اسلامى تألیف شده است.
مؤلف ابتدا به تعریف واژههاى به کار رفته در این نوشتار مانند: سیره، سنت و اهل بیت(ع) پرداخته، حجیت، اعتبار و نقش تربیتى سیره را بیان کرده، برخى از نیازهاى اساسى کودک مانند محبت، امنیت و شیوههاى گرامیداشت و احترام را بیان نموده، نیز برخورد با کودکان و آموزش آنها را از نگاه پیامبر و اهل بیت بررسى کرده است.
سرفصلهاى کتاب عبارتند از: کلیات و مبانى، زمینهسازى براى تربیت فرزند، توجه به نیازهاى اساسى کودک، اصول و روشهاى تربیتى و آموزش فرزند. اثر، در سال 1380 در سومین کنگره دینپژوهان کشور برگزیده شده است.15- سیره تربیتى پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)، جلد دوم: تربیت دینى
داوودى، محمد، زیرنظر: علیرضا اعرافى، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول، 1383، 299 صفحه، وزیرى.
این اثر، دومین جلد از طرح «پژوهشى سیره پیامبر و اهل بیت است که به عنوان منبع درسى دانشجویان رشتههاى مشاوره و روانشناسى تربیتى در مقطع کارشناسى تهیه شده، راه و رسم رسول خدا و اهل بیت در تربیت اعتقادى و عبادى در چهار بخش تنظیم شده است.
در بخش اوّل با توجه به چگونگى تربیت اعتقادى در سیره نبى اکرم و اهل بیت، روش آشنا کردن تربیتشوندگان با خداوند، نبوت حضرت محمد(ص) امامت و جانشینان حضرت، معاد و نیز چگونگى ایجاد نگرش مثبت و ایمان قلبى به این امور در سیره معصومان(ع) بررسى شده است. در بخش دوم به تربیت عبادى در سیره معصومان پرداخته شده، چگونگى آموزش نماز، روزه، تلاوت قرآن، دعا و راز و نیاز با خداوند، نیز شیوههاى پایبند کردن تربیتشوندگان به این عبادات پژوهش شده است.
در بخش سوم، روشهاى تربیتى در سیره معصومان(ع) بررسى شده است. از جمله: ترغیب، ترهیب، موعظه، ارشاد، راهنمایى، تذکر، امر و نهى.
در بخش چهارم نیز نقش و کارکرد رفق و مدارا در تربیت دینى بررسى شده، نقش والدین، آداب و رسوم فرهنگى در تربیت دینى در سیره پیامبر و اهل بیت تبیین گردیده است.
یادآور مىشود اثر فوق در سال 1382 در پنجمین دوره کنگره دینپژوهان کشور برگزیده شده است.16- سیماى پیامبر اکرم(ص) در نهجالبلاغه
زهادت، عبدالکریم، قم، بوستان کتاب قم، چاپ اوّل، 1383، 304 صفحه، رقعى.
این اثر با انگیزه ارائه شمایى از زندگى و شخصیت تابناک و والاى رسول گرامى اسلام(ص) از منظر امیرمؤمنان (ع) نگاشته شده، این مهم، با شرح سخنان امام على(ع) در نهجالبلاغه با تأکید بر آیات و روایات انجام پذیرفته، در لابهلاى مباحث به مسائل تاریخى و اعتقادى، با اختصار و نثرى روان و ساده پرداخته است.
کتاب از چهار فصل تشکیل شده، نویسنده در فصل نخست ابتدا به طرح شخصیت نبى گرامى اسلام(ص) مىپردازد و ضمن آوردن خطبه 94 نهجالبلاغه شخصیت خانوادگى پیامبر را از نگاه امیرمؤمنان على(ع) بررسى مىکند. در این قسمت، نسل پاک پیامبران، دودمان پاک پیامبر(ص) و ایمان اجداد ایشان مورد توجه واقع شده است.
اما دومین مورد، بحث ولادت پیامبر است که در این قسمت، دوران باردارى حضرت آمنه، ولادت آن مولود باعظمت، حوادث آسمانى هنگام ولادت، شگفتىهاى رخ داده در زمین به هنگام میلاد، نیز دوران کودکى حضرت بررسى شده است.17- سیماى شخصیتى حضرت محمد(ص) در قرآن
مطیعى، مرتضى، پایاننامه، دانشگاه: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره)، 1379، استاد راهنما: ممدوحى.
پایاننامه از یک مقدمه و پنج فصل تشکیل یافته است:
مقدمه: عهد جاهلیت، اخلاق عمومى، وضع فرهنگى، وضع مذهب، وضعیت اجتماعى، وضع حکومت، عظمت حضرت محمد(ص) از نظر غیر مسلمانان.
فصل اول، کلیات: تبیین موضوع، مفردات موضوع، اهداف، پیشینه تحقیق، ضرورت تحقیق، روش تحقیق، سؤالهاى تحقیق.
فصل دوم: سیماى فردى، نامهاى پیامبر در قرآن، صفات حضرت، مؤدب به تأدیب الهى، اخلاق شخصى حضرت، عبادت و عبودیت، زهد و دنیاگریزى، جهاد و شجاعت حضرت.
فصل سوم: سیماى اجتماعى، سیره پیامبر در رفتار با خانواده و خویشان، سیره پیامبر در برخورد با مؤمنان، سیره پیامبر در رفتار با مشرکان و کافران، سیره پیامبر در رفتار با اهل کتاب، سیره پیامبر در رفتار با منافقان و بیماردلان.
فصل چهارم: فضایل و مناقب؛ بعثت حضرت به رسالت و نحوه تلقى وحى، اعجاز، عصمت، تبلیغ و دعوت، وجوب اطاعت از حضرت، شفاعت، مقامات عالیه وجودى حضرت محمد(ص)، امدادهاى غیبى به حضرت.
فصل پنجم: نتیجهگیرى و پیشنهادها.18- محمد(ص) فرزانه آفرینش: سیرى در زندگانى پیامبر(ص)
نجفى یزدى، سیدمحمد، قم، انتشارات نصایح، چاپ اوّل، 1380، 272 صفحه، رقعى.
کتاب حاضر، پژوهشى در باره زندگانى حضرت محمد(ص) و رسالت حضرت است. انگیزه نگارش، پرداختن به شخصیت پیامبر به عنوان برترین الگو براى زندگى انسانهاست. نویسنده که به شیوه توصیفى و با بهره گرفتن از آیات، روایات و منابع تاریخى، کتاب را به نگارش در آورده، آن را در یک مقدمه و سیزده فصل به سامان رسانده، در آن به بررسى زندگانى پیامبر از ولادت تا رحلت پرداخته است.
نگارنده ابتدا آفرینش نور حضرت پیش از ولادت جسمانى وى را تشریح کرده، با اشاره به یکتاپرست بودن اجداد پیامبر، به ولادت و حالات حضرت هنگام ولادت، سیماى او، حوادث و پیشامدهاى زمان ولادت از جمله فرو ریختن ایوان مداین، خشک شدن دریاچه ساوه و خاموش شدن آتشکده فارس را بررسى کرده است.
کودکى پیامبر(ص)، ازدواج با خدیجه، بعثت حضرت و دعوت پنهانى و آشکار، از دیگر بخشهاى کتاب است. بررسى ویژگىها و خصوصیات اخلاقى و معجزههاى پیامبر و ... از دیگر موضوعهاى مطرح شده در این پژوهش است.19- محمد تصویر جمال خدا (جلد 1 - 2)
بدرالدین، حسین، تهران، نشر علم، چاپ اول، 1380، 1598 صفحه، وزیرى.
این اثر، گزارش و تحلیلى از زندگانى پیامبر عظیمالشأن اسلام از آغاز تا رحلت، به ویژه حوادث عصر نبوت و بعثت است.
نویسنده با قلمى شیوا، ادیبانه و با استناد به منابع متنوع تاریخى، روایى و سیرهنگارى کهن و معاصران، به گوشههایى از زندگى، سیره و خاطرات تلخ و شیرین آن عرشىِ خاکنشین اشاره کرده، در بخشهاى سیزدهگانه اثر خود، تاریخ حیات 63 ساله حضرت را به ترتیب سیر تاریخى تبیین مىکند.
نگارنده در دو بخش نخست این اثر (که شامل یکسوم اول کتاب است) به زندگى و فضایل پیامبر و ویژگىهاى ایشان به عنوان یک انسان کامل و «اوّلین موجودى که خدا آفرید» پرداخته، با شیوه عرفانى از چگونگى آفرینش و جایگاه او سخن گفته است.20- من اخلاق الرسول(ص)
جبر، عدلى، طنطا، دارالبشیر، چاپ اول، 1416ق، 240 صفحه، وزیرى، عربى.
اثر، گزارشى است از اخلاق و رفتار پیامبر و نحوه زندگى او همراه با ذکر آیات و روایتهاى مناسب هر موضوع.
نویسنده معتقد است بسیارى از کسانى که خود را مسلمان مىنامند و حتى نماز و زکات و حج و روزه به جا مىآورند، در کارهاى خود، دورویى و حسد و غیبت و بسیارى از اخلاق زشت را روا مىدارند. از اینرو لازم است سیره و اخلاق پیامبر را براى آنان گوشزد کرد، تا شاید با پیروى از آن، جامعه اسلامى روى خوشبختى ببیند.
نگارنده در بیان رفتار پیامبر به ذکر روایتهاى مخصوص هر فصل بسنده مىکند و خود هیچ گونه سخنى بر آن نمىافزاید.
اخلاق پیامبر اسلام(ص) قرآنى و ادبش خدایى بود و عطوفت و رأفت او نسبت به همسرانش و دختران کوچک و خردسالان و کودکان یتیم و ضعیفان و فقرا و پیرمردان و پیرزنان مثالزدنى، چنان که برخوردش با بیماران و خدمتکاران، حیوانات و پرندگان و حتى دشمنانش نمونه بود؛ به گونهاى که در همه این امور زبانزد مردم زمان خود و همه زمانها شده است.
پیامبر زاهدترین مردم، باحیاترین، بخشندهترین و متواضعترین بود. او بسیار از خدا مىترسید و همیشه یاد او را در دل و نام او را بر لب داشت.21- و إنک لعلى خلق عظیم
دبس، ناصح، دمشق، دارالبشائر، چاپ اوّل، 1998م، 159 صفحه، وزیرى، عربى.
این کتاب گزارشى از دستورها و مکارم اخلاقى پیامبر است. نویسنده با استفاده از کتب اخلاقى، پس از توضیح مفهوم اخلاق، به بیان صفات اخلاقى حضرت مىپردازد، از جمله: امانتدارى، بُردبارى، صبر، وفاى به عهد، فروتنى، مهربانى، بخشندگى، زهد و قناعت. سپس به سلوک و مَنش اخلاقى پیامبر در ارتباط با همسران، فرزندان، نوهها و خدمتکاران اشاره مىکند.
مؤلف، در پایان به رذایل اخلاقى که پیامبر، ما را از آن برحذر داشته مىپردازد، از جمله: ظلم، تکبر، کینه، حسادت، غیبت، دروغ، اسراف، عجله، غضب، شهوات، فواحش، نگاه به ناموس مردم، سرقت، رشوه، ربا و خدعه.22- همنام گلهاى بهارى؛ نگاهى نو به زندگى و شخصیت پیامبر گرامى(ص)
سیّدى ساروى، حسین، قم، نشر نسیم اندیشه، چاپ اول، 1383، 295 صفحه، پالتویى.
نویسنده در این کتاب با نثر ادبى و دلنشین و با استناد به روایات امامان معصوم(ع) سیماى ظاهرى، زندگى و شخصیت پیامبر اکرم را به تصویر مىکشد. وى صفات و ویژگىهاى حضرت را در چهار بخش: خویشتن، خدا، دیگران و طبیعت معرفى کرده است.
از خودگذشتگى، امانتدارى، پارسایى و بردبارى، حقگرایى، خردورزى، خوشخُلقى، ایمانپذیرى، خداباورى، روزهدارى، قرآنخوانى، معاداندیشى و نیایش از جمله ویژگىهاى شخصیتى پیامبر هستند که در این نوشتار معرفى شدهاند. یادآور مىشود کتاب فوق در هفتمین همایش کتاب سال حوزه (1384) برگزیده شده است.ب) شرح حال (ولادت، کودکى، نوجوانى، جوانى و ...)
23- پیامبر: از کودکى و نوجوانى تا حراء (جلد 2)
امیرفجر، میثاق، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، چاپ اوّل، 1378، 354 صفحه، رقعى.
«از کودکى و نوجوانى تا حراء» عنوان دومین جلد از مجموعه بیست جلدى کتاب «پیامبر» است که به شرح و بررسى بخشهایى از تاریخ اسلام و زندگانى حضرت از دوران کودکى و نوجوانى تا آغاز وحى در غار حرا و حوادث مهمى که در این دوره اتفاق افتاده، نیز مباحث دیگرى چون: ماجراى اصحاب فیل، آداب و رسوم عرب و ویژگىهاى حضرت خدیجه(س) و ... مىپردازد.24- تاریخ اسلام از آغاز تا هجرت
دوانى، على، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، 1374، 312 صفحه، وزیرى.
نویسنده در این کتاب به بیان رویدادهاى تاریخ اسلام از آغاز بعثت رسول خدا(ص) تا هجرت حضرت به مدینه پرداخته است. وى در بخشهایى از کتاب به موضوعات زیر مىپردازد:
نیاکان پیامبر، داستان ساختگى نذر عبدالمطلب و عبداللَّه پدر حضرت رسول، ولادت و پرورش پیامبر، سفر حضرت به شام، شرکت ایشان در جنگ فجار، شرکت در پیمان جوانمردان قریش (حلفالفضول) و ازدواج با خدیجه(س).25- تاریخ پیامبر اسلام
حسینى ادیانى، ابوالحسن، قم، انتشارات انوار الهدى، چاپ اول، 1375، 300 صفحه.
نویسنده در این کتاب زندگانى رسول خدا را تا مقطع هجرت در چند بخش بیان کرده است. وى در بخش سوم، اجداد و نیاکان پیامبر و ایمان حضرت و والدین ایشان به توحید را مطرح مىکند. در بخش چهار و پنجم به تبیین موضوعات زیر پرداخته است: میلاد رسول خدا، رحلت مادر و جدّ پیامبر، سفر اول حضرت به شام، حلفالفضول، سفر دوم به شام و تحلیلى در باره این دو مسافرت، ازدواج با خدیجه(س) و عوامل آن، شخصیت حضرت خدیجه و ... .26- جستار و پژوهشى در باره زندگانى پیامبر اسلام(ص)
امامزاده، مهرو، تهران، انتشارات خاقانى؛ تابان، چاپ اول، 1378، 156 صفحه، رقعى.
کتاب پژوهشى در زندگانى پیامبر از پیش از تولد تا آغاز رسالت است. نویسنده از قرآن، تورات، انجیل و برخى منابع دیگر استفاده کرده است. مطالب کتاب در چهار فصل تدوین شده است. فصل اول به بتپرستى و رسالت و فرزندان حضرت ابراهیم مىپردازد و در فصلهاى بعدى، به ترتیب این عناوین مطرح گردیده است: ولادت پیامبر، دوران کودکى و نوجوانى، اولین انقلاب حضرت محمد، آشنایى با خدیجه، ازدواج و ... .27- داستان پیامبران (حضرت محمد(ص)) جلد 2
موسوى گرمارودى، على، تهران، مؤسسه انتشارات قدیانى، چاپ سوم، 1374، 240 صفحه، رقعى.
نویسنده در (جلد دوم) از مجموعه دوجلدى داستان پیامبران به زندگانى رسول خدا(ص) پرداخته، از میلاد حضرت تا رحلت ایشان را به شکلى بسیار جذاب بیان کرده است. وى به تناسب کتاب و شیوه نگارش، پارهاى از رویدادهاى دوران پیامبر و زندگانى حضرت را گزینش کرده و در کتاب آورده است.
از جمله موضوعاتى که در این جلد مطرح شده عبارتند از: میلاد پیامبر، کودکى حضرت، در کنار مادر، در راه یثرب، نوجوانى حضرت، نخستین سفر ایشان به شام، چوپانى، جنگ فجار، احیاى پیمانى باستانى و انسانى (حلفالفضول)، سفر دوم به شام، ازدواج و ... .28- زندگانى پیامبر اکرم(ص) در قرآن: اعراب پیش از اسلام، نیاکان محمد(ص)، میلاد محمد(ص) (جلد 1)
زین، سمیح عاطف، ترجمه: على چراغى، تهران، مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر، چاپ اول، 1381، 160 صفحه، رقعى.
کتاب حاضر، ترجمه نخستین جلد از مجموعه هشتجلدى «زندگى پیامبر اکرم(ص) در قرآن» نگاشته «سمیح عاطف الزین» است که طى آن سیره رسول گرامى با استناد به آیات قرآن کریم تفسیر شده است.
در این اثر، نویسنده با بهرهگیرى از آیات، گوشهاى از زندگانى رسول خدا(ص) را گزارش کرده است. این گزارش با معرفى حضرت به عنوان انسانى کامل شروع مىشود که طبق اراده خدا باید ظهور کند و کارهاى نیمهتمام رسولان پیشین را کامل کند.
سپس اعتقادات اعراب پیش از اسلام و از جمله باورهاى دینى نیاکان رسول خدا(ص) و موقعیت اجتماعى آنان بررسى مىشود. وى در همین قسمت به مناسبت تصدى مقام پردهدارى کعبه از سوى عبدالمطلب، حادثه عامالفیل را شرح مىدهد و با گزارشى از میلاد رسول خدا آن را به پایان مىبرد.29- زندگانى پیامبر اکرم(ص) در قرآن: شیرخوارگى، کودکى و نوجوانى، ازدواج محمد(ص)، بعثت (جلد 2)
زین، سمیح عاطف، ترجمه: محمدحسین احمدیار، تهران، مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر، چاپ اول، 1381، 120 صفحه، رقعى.
کتاب حاضر، ترجمه جلد دوم «زندگانى پیامبر اکرم(ص) در قرآن» است که طى آن سیره رسول گرامى اسلام با استناد به آیات، شرح و تفسیر شده است. در جلد حاضر، نویسنده ضمن تبیین دوران شیرخوارگى و کودکى پیامبر(ص) به بررسى دوران جوانى و سپس به ازدواج با خدیجه، نیز واقعه بعثت و نزول آیات قرآن کریم بر آن بزرگوار پرداخته است.30- زندگانى پیامبر اسلام(ص)
صرفى، محمدتقى، قم، انتشارات ناصر، چاپ اول، 1381، 152 صفحه، رقعى.
نخست خلاصهاى از ماجراى ولادت پیامبر بیان شده، سپس شرحى از آداب و رسوم و صفات ناپسند جاهلیت عرب فراهم آمده است. کتاب با حکایتهایى از دوران کودکى پیامبر، ماجراى ازدواج حضرت با خدیجه و چگونگى بعثت پى گرفته مىشود. به دنبال آن، مهمترین رخدادهاى پس از بعثت و ... تشریح مىشود.
بخشى از کتاب به شرح صفات و ویژگىهاى اخلاقى پیامبر اکرم(ص) اختصاص دارد. کتاب با معرفى همسران دایمى و اصحاب حضرت به پایان مىرسد.31- زندگانى حضرت محمد خاتمالنبیین(ص)
رسولى محلاتى، سیدهاشم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، چاپ سیزدهم، 1379، 667 صفحه، وزیرى.
کتاب حاضر، دربردارنده تاریخ زندگانى پیامبر است که با بهرهگیرى از منابع تاریخى و حدیثى اهل سنت و شیعه به نگارش در آمده، بیشتر گزارشى و نقلى است. در مواردى نویسنده دیدگاه تحلیلى خود را بیان و آن را در پانزده فصل تنظیم کرده است. در آغاز، نَسَب رسول خدا، نیز شرح حال عبدالمطلب به تفصیل آمده، به ولادت، و شرح حال حضرت تا ازدواج با خدیجه پرداخته شده است.
در همین فصل، بشارت به ولادت حضرت توسط پیامبران پیشین و کاهنان، نیز مباحثى مربوط به دوران کودکى حضرت تشریح شده است. ازدواج پیامبر با خدیجه کبرا و ماجراهاى پس از آن، تا بعثت بیان شده، به مناسبت، شرح حال کوتاهى از خدیجه(س) نگاشته شده است.32- سرگذشتهاى پیامبر(ص) و کودکان و کودکى پیامبر(ص)
جویبارى، محمود، قم، انتشارات امابیها(ص)، چاپ اول، 1379، 80 صفحه، رقعى.
در این نوشتار ضمن مرورى بر زندگى پیامبر(ص)، مطالبى در باره سیره عملى ایشان بیان مىشود. در قسمت نخست کتاب این مطالب آمده است: داستانهایى از پیامبر و کودکان، سفارشهاى حضرت در باره کودکان و سیره ایشان در باره کودکان. قسمت دوم با عنوان «کودکى پیامبر اسلام» شامل حکایات و داستانهایى از دوره کودکى و خصوصیات اخلاقى ایشان است.33- سیره معصومان(1) پیامبر خاتمالانبیاء(ص)
امین، سیدمحسن، ترجمه: على حجتى کرمانى، تهران، انتشارات سروش، چاپ دوم، 1376، 312 صفحه، وزیرى.
این اثر، پژوهشى است توصیفى در باره تاریخ زندگى و سیره پیامبر که با استناد به منابع تاریخى و روایى شیعه و سنى نوشته شده است.
نویسنده با بهرهگیرى از منابع حدیثى کوشیده است گوشههایى از زندگى و رخدادهاى زندگى حضرت را به نگارش در آورد. مباحث مطرح شده در باره سیره پیامبر در این اثر، نُه محور کلى دارد که مهمترین مطالب آن بدین قرار است: نسب، دوران جنینى، تولد و دوران شیرخوارگى، سرپرستى عبدالمطلب از پیامبر، حلفالفضول، ازدواج با خدیجه، خلقت و شمایل، اخلاق و حالات و آداب رسول خدا، فرزندان، عموها، عمهها و ... .34- فرازهایى از تاریخ پیامبر اسلام
سبحانى، جعفر، تهران، انتشارات مشعر، چاپ یازدهم، 1378، 536 صفحه، وزیرى.
این اثر، نوشتارى گذراست در تاریخ زندگانى پیامبر که به شیوه گزارشى نگاشته شده، مؤلف ابتدا با اشاره به وضع عمومى و جغرافیایى شبه جزیره عربستان و تاریخچه شهر مکه، نیز ارائه نمایى کلى از اوضاع عرب پیش از اسلام و افکار و عقاید آنها، به بحث در باره نیاکان پیامبر مىپردازد. سپس از چگونگى میلاد پیامبر، دوران کودکى، سرپرستان رسول اکرم، دوران جوانى و شغل حضرت در آن ایام، و ازدواج با خدیجه(س) گزارش مىدهد.35- کودکىِ آخرین پیامبر
خلیلى، سپیده، تهران، مؤسسه فرهنگى منادى تربیت، چاپ اول، 1382، 32 صفحه، رحلى.
در این کتاب که با تصاویر کارتونى همراه است، داستان دوران کودکى پیامبر براى گروه سنى «ب» و «ج» بازگو شده است. از جمله در این داستان به چگونگى گفتن لقب امین به پیامبر، همچنین بشارت «بحیرا» (راهب مسیحى) به پیامبرى محمد(ص) اشاره شده است.36- گزارش لحظه به لحظه از ولادت پیامبر(ص)
انصارى، محمدرضا، تهران، نوزدهمین نمایشگاه بینالمللى کتاب تهران؛ اتحادیه شرکتهاى تعاونى ناشران ایران، چاپ چهارم، 1385، 72 صفحه، رقعى.
کتاب حاضر گزارشى است به صورت لحظه به لحظه با تمام جزئیات که ولادت پیامبر را در قالب داستانى بیان مىدارد تا مطالعهکنندگان بدانند در ماههاى باردارى آمنه، مادر پیامبر چه گذشت، نیز در شب ولادت در آسمانها و زمین چه اتفاقاتى افتاد و پیامبر چگونه در این جهان قدم گذاشت و تا یک هفته پس از میلاد چه وقایعى به وقوع پیوست.
نویسنده کتاب، گزارش لحظه به لحظه از ولادت پیامبر را با استناد به منابع و مآخذ مختلف در هفت بخش تدوین کرده، موضوعات اصلى عبارتند از: وقایع نزدیک ولادت، پیشگویى از ولادت، توطئه قبل از ولادت، جهان در شب ولادت، ادیان در شب ولادت، لحظات ولادت و هفته اول ولادت.37- نگرشى کوتاه به زندگى پیامبر اسلام
هیئت تحریریه مؤسسه در راه حق، قم، مؤسسه در راه حق، چاپ نهم، 1380، 160 صفحه، رقعى.
این کتاب خلاصهاى از زندگانى حضرت و تاریخ اسلام است که با هدف گسترش معارف اسلامى و به روش تاریخى و با استفاده از کتابهاى تاریخ اسلام و روایات شیعه و سنى تهیه و تدوین گردیده است.
برخى عناوین آن عبارتند از: جهان پیش از اسلام، تولد و دوران کودکى حضرت محمد، خاطراتى از کودکى و دوران جوانى، نخستین ازدواج، فلسفه ازدواجهاى حضرت و شخصیت حضرت محمد(ص) پیش از بعثت.38- و آن ستاره که دنبالهدار مىآید ... (داستان تولد پیامبر) (جلد 3)
رهگذر، رضا، نقاش: محمدحسین صلواتیان، تهران، انتشارات پیام آزادى، چاپ اول، 1380، 32 صفحه، رقعى.
سومین کتاب از مجموعه کتابهاى «از سرزمین نور» به داستان تولد پیامبر اختصاص دارد. اوضاع و احوال عربستان در آستانه تولد پیامبر، رؤیاى صادقه، آمنه از تولد فرزندى که نامش را «محمد» بگذارد، خبر راهبان مسیحى در مورد ظهور پیامبرى از مکه، حوادث پس از تولد پیامبر از جمله: فرو ریختن بخشى از طاق کسرا و خاموش شدن آتشکده زرتشتیان در پارس، شادمانى عبدالمطلب از تولد نوهاش و چگونگى نامگذارى و مراسم ولیمه از موضوعات داستان به شمار مىآید.
داستان از زبان شخصیتهاى مختلف و براساس روایات مستند تاریخى و دینى بازگو مىشود و در پایان، فهرست منابع درج مىگردد.39- یتیم نظرکرده ... (داستان خردسالى پیامبر(ص)) (جلد 4)
سرشار، محمدرضا، نقاش: محمدحسین صلواتیان، تهران، انتشارات پیام آزادى، چاپ اول، 1380، 40 صفحه، وزیرى.
در چهارمین کتاب از مجموعه کتابهاى «از سرزمین نور» داستان دوران نوزادى و کودکى پیامبر از زبان حلیمه، حارث و عبدالمطلب بازگو مىشود. پیامبر پس از تولد براى نگهدارى به حلیمه سپرده مىشود، در حالى که قبیله حلیمه در اثر خشکسالى به شدت در تنگنا هستند؛ از یک سو، گوسفندانشان تلف مىشوند و از سوى دیگر زمینهاى کشاورزىشان خشک و بىحاصل است. اما با ورود پیامبر به جمع آنها، خیر و برکت و نعمت به قبیله باز مىگردد. پیامبر تا پنج سالگى در قبیله مىماند، سپس به رغم میل باطنى حلیمه، نزد پدربزرگش عبدالمطلب و مادرش آمنه باز گردانده مىشود.ج) سیره خانوادگى (نیاکان، پدر و مادر، ازدواج، همسران و ...)
40- آمنه مادر پیامبر(ص)
بنتالشاطى، عایشه؛ ترجمه: سیدمحمدتقى سجادى، تهران، انتشارات نبوى، چاپ اول، 1379، 203 صفحه، رقعى.
کتاب، ضمن بررسى شخصیت زن و مقام مادر، تاریخچهاى از زندگانى مادران پیامبران و از جمله آمنه، مادر پیامبر اسلام را ارائه مىدهد.
نویسنده نقش مادرانى را که علاوه بر وظیفه مادرى، نقش پدر را نیز در سرپرستى فرزندانشان ادا کردهاند، بیان کرده است. وى مادر اسماعیل و موسى و عیسى و محمد(ص) را نمونهاى از این مادران مىداند.
به اعتقاد نویسنده، نقش وراثت و خانواده در شکلگیرى شخصیت انسان تعیینکننده است. او نقش زن در جامعه جاهلى را ارزیابى کرده، نام قبایلى را که برگرفته از اسم زنان است، ذکر کرده است. در ادامه به چگونگى ازدواج آمنه و عبداللَّه و درگذشت وى مىپردازد و سرانجام به یتیمىِ پیامبر و مرگ آمنه اشاره مىکند. عنوان اصلى کتاب «امالنبى» است که با ترجمه روان و ادبى و با شرح و توضیح در پاورقى همراه گردیده است.1- امالمؤمنین زینب الصالحة العابدة، امالمساکین
خراط، امینه عمر، دمشق، دارالقلم، چاپ اول، 1998م، 156 صفحه، رقعى، عربى.
هدف این کتاب، ارائه تاریخ زندگى و فضایل زینب بنت خزیمه، همسر پیامبر است. نویسنده طى چند فصل مطالبى در باره نام، قبیله، بستگان، صفات شخصى، اسلام آوردن، هجرت، تولد و وفات زینب بیان داشته است. شوهران قبلى زینب و ازدواج او با پیامبر اسلام و شبهات مطرح شده بحث و بررسى شده است. در پایان، آیاتى را با این عنوان که زینب سبب نزول آنها بوده، نیز روایاتى را که او از پیامبر نقل کرده، آورده است.42- امسلمه امالمؤمنین (جلد 1 - 2)
حسینى، امینه امزیان، مغرب، وزارة الأوقاف و الشؤون الاسلامیة، چاپ اول، 1998م، 390+670 صفحه، وزیرى، عربى.
این کتاب پژوهشى است تاریخى - تحلیلى در باره زندگانى و مقاطع حساس زندگى ششمین زن پیامبر، هند دختر ابىامیه مخزومى، معروف به امسلمه.
در این پژوهش، زندگى امسلمه شامل تولد، ازدواج اول و دوم، نیز حوادث و مواضع تاریخى او و تأثیر آن در نقل سنت و روایات آمده است.
نویسنده به این نتیجه مىرسد که امسلمه، زنى فاضل، پرهیزکار، فقیه و مجاهد بود. وى دو بار هجرت کرد و جایگاه بلندى نزد پیامبر و صحابه داشت.
پس از عایشه، دومین زن راوى از زنان پیامبر است که 788 حدیث نقل کرده است. وى از نظر سیاسى نیز نقش برجستهاى داشته است، به طورى که پیامبر در حدیبیه و دیگر موارد، از او مشورت خواست. عثمان را نسبت به کارهایش و عایشه را از شورش بر ضد امام على هشدار داد، معاویه را نیز از دستور دادن بر لعن على بر منبرها و جنگ با او باز داشت.
نویسنده، داستان خبر دادن امسلمه از شهادت امام حسین و احادیث قاروره و لعن قاتلان حضرت را نیز آورده است. وى به بیش از بیست منبع معتبر اهل سنت در حدیث و تاریخ استناد مىکند.43- امسلمه و نقش او در تاریخ اسلام
محمدزاده، مرضیه، تهران، انتشارات سعید محبى، چاپ اول، 1379، 411 صفحه، وزیرى.
کتاب، زندگینامه یکى از همسران پیامبر است. نویسنده در این گزارش تاریخى، نخست تعدد زوجات پیامبر و آیات مربوط به آن و زندگانى اجمالى همسران حضرت از خدیجه تا ماریه قبطیه را بیان مىکند. سپس به تفصیل از زندگانى امسلمه سخن مىگوید و این عناوین را بحث مىنماید: شرکت امسلمه در غزوات همراه پیامبر، نزول آیات در خانه امسلمه، امسلمه پس از رحلت پیامبر، امسلمه و امام على و حضرت فاطمه(س)، مقام علمى امسلمه، احادیث امسلمه در باره برخى مسائل اخلاقى، فقهى و فضایل امام على(ع) و شهادت امام حسین(ع).44- امالمؤمنین خدیجة بنت خویلد، المثل الأعلى لنساء العالمین
جمل، ابراهیم محمدحسن، قاهره، دار الفضیله، [بىتا]، 240 صفحه، وزیرى، عربى.
مؤلف، نخست تاریخچهاى از شهر مکه و شرح حال پدر و مادر و اجداد حضرت خدیجه(ع) را بازگو کرده است. سپس چگونگى آشنایى پیامبر با خدیجه و ازدواج با او و خدمات خدیجه به اسلام و رسول خدا و جایگاه و شخصیت او در اسلام را بحث کرده است. وى خدیجه را به عنوان الگوى شایسته زن مسلمان معرفى مىکند.45- امالمؤمنین خدیجه بنت خویلد
هاشمى، عبدالمنعم، بیروت، دارالبحار، دارالتیسیر، چاپ اول، 1421ق، 119 صفحه، وزیرى.
گفتارى است در باره شخصیت، زندگى و ویژگىهاى حضرت خدیجه و فداکارىهاى او در راه اسلام. نویسنده ضمن بیان دوران کودکى خدیجه، اصالت و نجابت او را از ابتداى کودکى شرح مىدهد، نیز شایستگىاش براى ازدواج با پیامبر را اثبات مىکند.
کتاب به روش توصیفى و شیوه تاریخ نقلى است. منابع کتاب متون روایى اهل سنت و کتب تاریخى است. کودکى خدیجه، آشنایى او با پیامبر، ازدواجهاى او، ازدواجش با پیامبر و فرزندان از جمله مباحث کتاب است.46- الأنوار الساطعة من الفراء الطاهرة، خدیجه بنت خویلد(س)
سیلاوى، غالب، [بىجا]، غالب سیلاوى، 1421ق، 507 صفحه، وزیرى، عربى.
کتاب با ذکر مقدمهاى در بیان شرح زندگانى حضرت خدیجه به نقل از منابع تاریخى و روایى اهل سنت آغاز مىشود.
نویسنده با استناد به روایات شیعه و اهل تسنن، به تفصیل، چگونگى ازدواج او با رسول خدا را بیان مىکند. آنگاه به موضوع باردار شدن حضرت خدیجه و منشأ بهشتىِ وجود فاطمه(س) مىپردازد.
وى به محبت میان خدیجه و پیامبر و همراهىاش با حضرت در سختىها و ناملایمات اشاره کرده است.
نویسنده خدیجه را برترین زنان رسول اکرم برشمرده، با عنوان «فضایل خدیجه»، وى را دومین مسلمان پس از امام على(ع) معرفى کرده، علم و عبادت او را ستوده است.
کتاب با اشعارى چند در مرثیه خدیجه و زیارتنامه او پایان یافته است. در این کتاب همچنین از موضوعاتى مانند معراج، نشوز زنان، اجماع، خلافت و امامت و زنان بهشتى بحث شده است.47- داستان زمزم ... (داستان زندگى نیاى پیامبر) (جلد 1)
رهگذر، رضا، نقاش: محمدحسین صلواتیان، تهران، پیام آزادى، چاپ اول، 1380، 48 صفحه، رقعى.
«از سرزمین نور» عنوان مجموعهاى از چند داستان کوتاه در باره زندگى پیامبر به ویژه اوضاع و احوال عربستان و محیط زندگى ایشان پیش از بعثت است. در عین حال، هر یک از کتابهاى این مجموعه، موضوع و داستانى مستقل دارد.
شیوه بیان این مجموعه «ترکیبى» است. توضیح این شیوه داستاننویسى در ابتداى هر کتاب آمده است. در این نوع بیان داستانى، اشخاص مختلف (که اغلب از قهرمانان داستاناند) به همراه نویسنده، داستان را بیان مىکنند و به پیش مىبرند.
در نخستین کتاب از مجموعه یاد شده با عنوان «داستان زمزم» گوشهاى از زندگى عبدالمطلب، جدّ پیامبر و ماجراى حفر مجدد چاه زمزم بازگو مىشود. داستان، گاه از زبان عبدالمطلب و فرزندش «حارث» روایت مىگردد و اینکه چگونه به حفر مجدد چاه دست زدند و با چه موانعى برخورد کردند. منابع داستان در پایان ذکر گردیده است.48- با من سخن بگو مادر! (داستان زندگى مادر پیامبر) (جلد 6)
رهگذر، رضا، نقاش: محمدحسین صلواتیان، تهران، پیام آزادى، چاپ اول، 1380، 52 صفحه، رقعى.
در این کتاب از مجموعه «از سرزمین نور» چهار داستان کوتاه در باره زندگى مادر پیامبر به شیوهاى نو براى مخاطبان گروه سنى «د» نگارش یافته است.
نخستین داستان با نام «شهر یادها و یادگارها» روایت سفرى است که آمنه همراه پسر خردسالش (محمد) به یثرب مىروند. این سفر به درخواست محمد(ص) خردسال براى زیارت قبر پدرش صورت مىگیرد. محمد(ص) در یثرب به دیدار دایىها و اقوام مادرش مىرود، نیز همراه مادر به قبرستان محل دفن عبداللَّه. در آنجا آمنه گذشته خود را به یاد مىآورد؛ زمانى که به همسرىِ عبداللَّه انتخاب مىشود تا هنگامى که خبر درگذشت شوهرش در بازگشت از سفر شام را به او مىدهند.
داستان با درد دلهاى آمنه بر سر مزار عبداللَّه به پایان مىرسد و بدین ترتیب جنبههایى از زندگى مادر پیامبر روشن مىگردد. داستانهاى دیگر کتاب عبارتند از: روزهاى شادمانى و غم، بازگشت، و ابواء.49- بررسى تاریخى منزلت زن از دیدگاه اسلام و تطبیق الگوى صدر اسلام با جامعه کنونى
مکنون، ثریا، صانعپور، مریم، تهران، سازمان تبلیغات اسلامى، چاپ اول، 1374، 240 صفحه، رقعى.
در این اثر نویسندگان، با استناد به آیات و منابع تاریخى و روایى، ضمن بررسى تاریخى جایگاه زن از دیدگاه اسلام به موضوعاتى چون: وضع زن و خانواده پیش از اسلام در یونان، روم قدیم، هند، چین، ژاپن، ایران باستان و نظام خانواده در عربستان اشاره کرده و به طور مبسوط به حقوق زن در اسلام، زنان پیامبران، خانواده و زنان پیامبر و امامان معصوم(ع) نیز زنان برجسته تاریخ پرداخته، برخى عناوین و موضوعات کتاب عبارتند از: آمنه بنت وهب، فاطمه(س) از نظر قرآن، خدیجه همسر پیامبر، خدیجه و بعثت پیامبر، فرزندان خدیجه و محمد(ص)، وفات خدیجه، پیامبر پس از مرگ خدیجه، امسلمه پشتیبان فاطمه(س) و امام على(ع)، وفات امسلمه، میمونه همسر پیامبر، زینب، ماریه، صفیه، سوده، جویره، امشریف، امحبیبه، حفصه، عایشه همسران پیامبر، عایشه در زمان حیات پیامبر، خصوصیات عایشه و ... .50- بزرگ زنان صدر اسلام
حیدرى، احمد، قم، انتشارات زمزم هدایت، چاپ اول، 1383، 336 صفحه، رقعى.
نگارنده در این کتاب شرح حال و سیره سیاسى، اجتماعى زنان صدر اسلام در دوران نبوت و امامت را در قالب این عناوین فراهم آورده است: بانوان برگزیده جهان، پرورشدهندگان پیامبر در کودکى، همسران رسول خدا، مادران امامان علیهمالسلام، همسر امامان، دختر معصومان و سایر بانوان خاندان اهل بیت و نقش زنان در صحنههاى مختلف.51- حضرت خدیجه(س)
دخیّل، على محمدعلى، ترجمه: فیروز حریرچى، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ سوم، 1363، 38 صفحه، وزیرى.
در این نوشتار، ابعاد مختلف زندگى، شخصیت و عظمت حضرت خدیجه(س) همسر گرامى رسول اکرم با این عناوین بررسى مىگردد: معرفى خدیجه در چند سطر، اسلام خدیجه، در دوره رسالت، سیرت خدیجه، خدیجه در احادیث رسول گرامى، منزلت خدیجه نزد رسول، سخنان بزرگان و دانشمندان در باره خدیجه.52- زن در زندگى پیامبر اکرم(ص)
صدر، بنتالهدى، ترجمه: محمود شریفى، تهران، شرکت چاپ و نشر بینالملل، چاپ اول، 1383، 88 صفحه، رقعى.
در این نوشتار نقش زنانى که در زندگى پیامبر(ص) سهمى بر عهده داشتهاند، بررسى شده، بخشى از کتاب به معرفى همسران حضرت اختصاص یافته، همچنین در کتاب نظریات و دیدگاههاى حضرت محمد(ص) در باره زنان و دختران درج شده است.53- زنان پیامبر اسلام
اصفهانى، عمادالدین حسین، تهران، نشر محمد، چاپ ششم، 1368، 456 صفحه، رقعى.
در این کتاب موضوع زن در ابعاد مختلف و در ادیان متعدد به ویژه از دیدگاه اسلام، نیز ازدواج و همسران پیامبران و امامان معصوم(ع) و همسران پیامبر و تعدد زوجات در اسلام با این موضوعات بررسى و تبیین گردیده است: زن در آفرینش و تاریخ و فطرت، زن محور زندگى و تساویش با مرد، زن در ابعاد گوناگون، زن در ادیان و کشورها، زنان و مادران پیامبران، اسلام و زن، نکاح و آداب زناشویى، اسلام و تعدد زوجات، حجاب در سایر ملل، حجاب در اسلام، مقایسه زن و مرد، چگونگى مباشرت با زنان، چند حکایت از زن در اسلام، زنان اهل بیت پیامبر، زنان پیامبر، خدیجه(س)، کنیزان پیامبر، زنان صحابه، امام على(ع) و زنان متعدد، امام حسن(ع) و تعدد زوجات، زنان امام حسین(ع) و زنان سایر ائمه(ع).54- زنان پیغمبر
بنتالشاطى، عایشه، ترجمه: محمدعلى، خلیلى، تهران، انتشارات دنیاى کتاب، چاپ اول، 1383، 268 صفحه، رقعى.
در این کتاب شرح حال دوازده تن از زنان پیامبر درج شده است، که عبارتند از: خدیجه دختر خویلد، سوده دختر زمعه، عایشه دختر ابوبکر، حفصه دختر عمر، زینب دختر خزیمه، امسلمه، زینب دختر جحش، جویریه دختر حارث، امحبیبه، ماریه قبطیه و میمونه دختر حارث.55- زوجات الرسول(ص)
عوض، محمد صالح، قاهره، المختار، چاپ اول، 2001م، 168 صفحه، وزیرى، عربى.
شرح زندگى برخى از همسران رسول خدا است. مؤلف که از نویسندگان اهل سنت است، با استفاده از آیات و تاریخ اسلام، زندگى یازده زن رسول خدا را شرح مىدهد.
وى بعد از تبیین حکمت تعلیمى، تشریحى، اجتماعى و سیاسى تعدد همسران پیامبر، زندگى و شخصیت زنان رسول خدا را شرح کرده است.56- زوجات النبى(ص): قراءة فى تراجم أمهات المؤمنین فى حرکة الدعوة
ایوب، سعید، بیروت، دار الهادى، چاپ اوّل، 1997م، 122 صفحه، وزیرى، عربى.
مؤلف با استناد به کتابهاى حدیثى اهل سنت، شرح حال سیزده همسر پیامبر را تدوین کرده است. در هر شرح حال پس از بیان اصل و نسب هر یک از زنان، زمان مسلمان شدن او، زمان ازدواج، فضایل و نظر پیامبر نسبت به وى و زمان فوت او شرح شده است.
در مقدمه، حکمت تشریع جواز ازدواج دایم با چهار زن، حکمت تعدد ازدواجهاى پیامبر، دستورهاى الهى خطاب به زنان پیامبر، لقب امالمؤمنین زنان پیامبر و معنا و نتیجه آن، نقش تعدد زوجات در جامعه و شرایط آن آمده است.57- الشجرة النبویة فى نسب خیر البریة(ص)
ابنمبرد، یوسف بنحسن، شرح و حاشیه: احمد صلاحالدین احمد، قاهره، دار حراء، 1997م، 171 صفحه، وزیرى، عربى.
این کتاب به معرفى خاندان و نیاکان پیامبر از عبداللَّه (پدر وى) تا حضرت آدم(ع) و ذکر برخى حوادث عصر ایشان پرداخته است. مؤلف به روش تاریخى و با استناد به کتابهاى تاریخ و سیره و قصص و مناقب، کتاب را نوشته است.
وى علاوه بر معرفى نسب پیامبر، به معرفى زنان و اولاد و عمهها و عموها و دایىها و برادرهاى رضاعى او پرداخته است. همچنین از اذانگویان، بندگان، خدمتکاران، نمایندگان، قاضیان، شاعران و نویسندگان مرتبط با پیامبر سخن گفته است و ... .58- شیوه همسردارى پیامبر(ص) به گزارش قرآن و سنت
عابدینى، احمد، تهران، انتشارات هستىنما، چاپ اول، 1380، 159 صفحه، رقعى.
نویسنده در این کتاب با استناد به آیات و روایات شیعه و اهل سنت، به بررسى چگونگى رفتار پیامبر با همسران خود پرداخته، با توجه به همسران متعدد حضرت و روحیه متفاوت و احیاناً ناسازگار آنان کوشیده است نوع برخورد پیامبر را به عنوان الگوى تربیتى براى دیگران بیان کند.
نگارنده نمونههایى از ناسازگارىهاى بعضى از همسران پیامبر را نقل کرده، به علت تعدد همسران پیامبر و فلسفه آن پرداخته، در پایان، با بیان نوع و شیوه برخورد پیامبر با همسران خویش، به مسائلى چون: عدالت، مدارا، سازگارى و گذشت در محیط خانواده اشاره کرده است.59- فروغ آسمان حجاز، خدیجه علیهاالسلام
کرمى فریدنى، على، قم، نشر حاذق، چاپ اول، 1382، 584 صفحه، رقعى.
تحقیقى است در باره زندگینامه، فعالیتها و شخصیت حضرت خدیجه(س). نویسنده، نخست به ترسیم کلى سیماى حضرت خدیجه، مراحل زندگى، نامهاى ایشان و خاندان وى پرداخته، رابطه عاطفى و ازدواج با پیامبر را تحلیل کرده است.
سیره خانوادگى خدیجه، دفاعیات او از پیامبر، مقام معنوى و روحانى خدیجه، از مباحثى است که نویسنده با تشریح آنها سعى دارد نقش حضرت را در دفاع از آزادى در آینه حق و عدالت و گسترش اسلام نشان دهد. در بخش دیگر نوگرایى و روشنفکرى، قدرت مدیریت، فداکارى، پاکدامنى، خردمندى خدیجه و در نهایت، سخنان برخى از امامان معصوم(ع) را در باره وى تحلیل کرده است.60- فلسفه اختصاصات پیامبر(ص) در قرآن و حدیث
حسینى، زهرا، پایاننامه، دانشگاه آزاد اسلامى فسا، 1380، استاد راهنما: ولىاللَّه نقىپورفر.
ارائه تفسیرى صحیح از آیه اسوه (و لکم فى رسول اللَّه اسوة حسنة) و پاسخ به نقدهایى است که بر اختصاصات پیامبر(ص) وارد شده است. از دیدگاه نویسنده، خداوند به دلیل موقعیت ویژه رسول خدا، نماز شب را بر او واجب ساخت؛ رسالتش را به ایشان ختم نمود و او را از میان تودههاى ناخوانا و نانویسا برگزید.
نویسنده بر آن است که جواز ازدواج رسول خدا با بیش از چهار زن به طور دایم نیز زاییده اوضاع زمانى و مکانى بوده است و این گونه امور منافاتى با الگو بودن رسول خدا ندارد.
سرفصلهاى پژوهش به این شرح است: فضایل پیامبر، اختصاصات شامل: خاتمیت، امى بودن، تعدد زوجات، حقوق و احکام ازدواج و واجب بودن نماز شب.61- مادران چهارده معصوم(ع)
مظفرى (ورسى)، حیدر، قم، مرکز جهانى علوم اسلامى، چاپ اول، 1382، 243 صفحه، وزیرى.
بررسى زندگى مادران معصومان(ع) که شایستگى و لیاقت داشتهاند، مىتواند براى همه انسانها در تمامى زمانها و مکانها به ویژه براى بانوان و مادران مسلمان و حتى غیر مسلمان، الگویى کامل و مناسب بوده، به کارگیرى خصوصیات اخلاقى در رفتارهاى اجتماعى و خانوادگى آنها بسیار تأثیرگذار و سرنوشتساز است.
کتاب حاضر که از سیزده فصل تشکیل شده، «تلاشى است در همین راستا به منظور شناساندن هر چه بیشتر این بانوانِ بافضیلت و نمونه کامل زن مسلمان.
بخش اول و دوم اختصاص به آمنه (مادر پیامبر) و خدیجه (مادر فاطمه زهرا و همسر رسول خدا) دارد که عناوین موضوعات آن عبارتند از: آمنه - مادر پیامبر، مقدمه، نام و نسب، عظمت آمنه در کتابهاى آسمانى، آمنه در روایات، جایگاه آمنه نزد علماى شیعه، جایگاه آمنه نزد اهل سنّت، سرگذشت عبداللَّه و آمنه، مقدمه ازدواج، پیشنهاد وَهَب، مراسم خواستگارى، انتقال نور محمدى به آمنه، محمد(ص) در شکم مادر، مسافرت شوهر، درگذشت عبداللَّه، طلوع خورشید مکه، بشارت آمنه به عبدالمطلب، مسافرت آمنه، پیشگویى آمنه، محمد(ص) در فراق مادر.
خدیجه - مادر فاطمه زهرا، مقدمه، نام و نسب، ازدواج با پیامبر، سن خدیجه هنگام ازدواج با پیامبر، کنارهگیرى زنان مکه از خدیجه، مونس خدیجه، خدیجه و بعثت رسول اکرم، ایمان خدیجه آگاهانه بود، اقتدا به نماز پیامبر، حمایت از پیامبر، جایگاه خدیجه نزد پیامبر، امام حسین(ع) در کنار قبر خدیجه، جایگاه خدیجه نزد بزرگان، در بستر بیمارى، گریه براى فاطمه(س)، کفن خدیجه، در آغوش خاک و یاد مادر.62- مع المفسرین و المستشرقین فى زواج النبى(ص) بزینب بنت جحش، دراسة تحلیلیة
المعى، زاهر عواض، ریاض، مکتبة الطالب الجامعى، چاپ چهارم، 1983م، 127 صفحه، وزیرى، عربى.
پژوهشى تحلیلى و مستند در قضیه تاریخى ازدواج رسول اکرم و زینب بنت جحش، به همراه نقد و بررسى و جرح و تعدیل روایات، اقوال مفسران و تهمتهاى خاورشناسان و پیراستن دامن پیامبر از تهمتهاى نارواى آنان است.
مؤلف موضوع فوق را که بهانهاى به دست مخالفان پیامبر و کافران داده، براساس آن پیامبر را شهوتران معرفى کردهاند؛ بررسى کرده است. ابتدا روایات قابل خدشه و ضعیف را از حیث سند و دلالت متن (شامل روایات ابنسعد و ابنجریر طبرى) بررسى و ردّ کرده است.
نویسنده با جستجوى منابع تاریخى و روایى، سرچشمه و منشأ روایات را پیگیرى کرده، اشخاص دخیل در این جریان (که عمدهترین آنها یوحنا دمشقى بود) و دروغهاى پیرامون آن را معرفى نموده است.
در لابهلاى مباحث مزبور به تهمتهاى خاورشناسان غرضورز، مانند امیل درمنگم، مونتگمرى وات، گوستاولوبون و مارگلیوث پاسخ داده است.
بخش دوم کتاب به نقل صحیح و دقیق داستان ازدواج پیامبر با زینب و علل آن با استناد به آیات و سیره صحیح و روایات قابل قبول پرداخته، ضمن پاسخگویى به شبهات مطرح شده، به اثبات عصمت انبیا و دورى آنها از خطا و گناه همت گمارده است.63- مَن هُنّ زوجات الرسول المصطفى(ص) فى الآخرة
انصارى، محمدرضا؛ تهران، نشر ژرف، چاپ اول، 1381، 414 صفحه، وزیرى، عربى.
این اثر به معرفى شخصیت زنان پیامبر و برترین آنها به عنوان همسر رسول خدا در آخرت پرداخته است.
مؤلف در این اثر، به شرح حال همسران رسول خدا و نیز زنانى همچون آسیه و مریم که در قرآن و گفتههاى پیامبر مورد تکریم قرار گرفتهاند، پرداخته و در پایان جایگاه آنان را در نگرش رسول خدا(ص) بیان داشته است.64- منهج امهات المؤمنین فى الدعوة الى اللَّه
علمى، خالد بنمحمد حافظ، مدینه، مکتبة دارالزمان، چاپ اول، 2002م، 799 صفحه، وزیرى، عربى.
تبیین نقش و شیوه زنان پیامبر(ص) در ترویج و تحکیم اندیشههاى اسلامى است. اسلوب و انواع شیوههاى تبلیغ و نشر اندیشهها و اهمیت بررسى این موضوع در صدر اسلام و چگونگى انجام این مهم توسط همسران رسول خدا(ص)، موضوعاتى هستند که مؤلف در مباحث آغازین کتاب به آنها پرداخته، ضمن معرفى شخصیت زنان پیامبر، خدمات و شیوه آنان در شکوفایى قرآن و سنت، اندیشهها و اخلاق اسلامى را بیان داشته است.
پرسشهاى همسران از پیامبر، پاسخهاى ایشان (که به شیوههاى مختلف و در قالبهاى گوناگون صورت گرفته است) و نیز پرسشهایى که مردم از همسران کردهاند و پاسخهایى که آنان دادهاند، از عمده منابع مؤلف در معرفى نقش همسران پیامبر در ترویج و پایهگذارى اندیشهها و اخلاق اسلامى است.65- نساء حول الرسول(ص) و الرد على مفتریات المستشرقین
استانبولى، محمود مهدى، شلبى، مصطفى، دمشق، دار ابنکثیر، چاپ ششم، 1417ق، 386 صفحه، وزیرى، عربى.
معرفى برخى از همسران و خاندان پیامبر(ص) و برخى از زنان نمونه صدر اسلام، هدف نوشتار است. نویسنده سنىمذهب کتاب به منظور شناساندن الگوهاى زن مسلمان و دفع شبهات خاورشناسان و معرفى عظمت پیامبر، به روش توصیفى و با استناد به دلایل نقلى به ویژه آیات و برخى از آثار تاریخى - حدیثى اهل سنت، دست به تدوین اثر زده است.
مقام زن در عصر قدیم و نزد یهود و مسیحیت و عرب جاهلى، معرفى همسران پیامبر به عنوان مادران مؤمنان، حکمت تعدد زوجات و حکمت جواز طلاق، فضایل و مقامات برخى از زنان صدر اسلام از مباحث اصلى کتاب است.
یادآور مىشود اثر با این مشخصات به فارسى برگردانده شده است: «زنان پیرامون پیامبر(ص) و نقد و بررسى ادعاهاى خاورشناسان، مترجم: شهربانو دلبرى، مشهد، انتشارات سخنگستر، چاپ اول، 1384، 264 صفحه، وزیرى.»66- همسفر آفتاب
واحد مطالعات و تحقیقات زنان مرکز پژوهشهاى اسلامى صدا و سیماى قم، 1377، 46 صفحه.
نوشتار، ویژهنامهاى است که به مناسبت درگذشت بزرگبانوى اسلام حضرت خدیجه(س) تدوین گشته، به روشن کردن شخصیت والاى وى و نقش ایشان در گسترش پیام الهى و آسمانى و استحکام پایههاى اسلام با این عناوین مىپردازد: حضرت خدیجه در تاریخ، زندگانى حضرت، فضایل ایشان، حمایتهاى اجتماعى و عملى و مالى از پیامبر، نخستین خانواده اسلامى و برگزیدهاى از ادب فارسى.67- یک بحث تحلیلى و تاریخى در باره همسران رسول خدا(ص)
عقیقى بخشایشى، قم، دارالتبلیغ اسلامى، چاپ سوم، 1352ش، 132 صفحه، جیبى.
تحقیقى است در باره زندگینامه پیامبر که به شیوه تحلیلى با بهرهگیرى از منابع تاریخى به بررسى ازدواج و فلسفه ازدواجهاى پیامبر پرداخته، نظریات دانشمندان اسلامى در خصوص تعدد زوجات رسول خدا بیان شده است. عناوین مطرح شده بدین قرار است: همسران پیامبر: خدیجه، سوده، عایشه، زینب بنت خزیمه، حفصه دختر عمر، امسلمه، زینب دختر جحش، جویریه، امحبیبه، صفیه، میمونه، ماریه قبطیه، ازدواج پیامبر و مصلحت اسلام، محمد رشیدرضا و ازدواج پیامبر، کاشفالغطاء و ازدواج پیامبر، علامه طباطبایى و ازدواج پیامبر، خوشرفتارى و مساوات پیامبر با همسران ... .
)