حجاب و نقش آن در سلامت روان(قسمت دوم)

عباس رجبی

3 - ارزش­مند شدن زن

یکی دیگر از ثمرات حجاب برای زن، گران­بهاتر شدن او برای مرد و در نتیجه، به وجود آمدن عشق است که  از لذت­بخش­ترین عواطف انسانی به شمار می­آید. نیاز به دوست داشتن و محبوب دیگران واقع شدن که در سلسله مراتب «مزلو» قرار دارد، یکی از نیازهای مهم هر انسان است. میزان این نیاز در زنان بیش از مردان است؛ زیرا موجودیت روانی و شخصیتی زن به این است که مورد توجه و محبت دیگران، به ویژه نزدیکانش مثل پدر، مادر، شوهر و فرزندان قرار گیرد به طوری که اگر این جای­گاه را نداشته باشد، امید خود را به زندگی از دست می­دهد. به عبارت دیگر، شکست در عشق، شکست در همه چیز اوست. «زن وقتی زنده است که معشوق باشد و توجه به او مایه­ی حیات اوست».[1]

به گفته­ی شهید مطهری «آفرینش مرد را مظهر طلب و عشق، و زن را مظهر محبوبیّت و معشوقیّت قرار داده است. احساسات مرد نیازآمیز و احساسات زن نازخیز است. احساسات مرد، طلبانه و احساسات زن؛ مطلوبانه است»[2]. بنابراین یکی از خواسته­های جدی زنان این است که محبوب همسران­شان قرار گیرند و شوهران­شان به آن­ها عشق بورزند. این مطلب از روایات نیز به دست می­آید که ما برای نمونه، به چند روایت اشاره می­کنیم:

قالَ رسول­الله صلی­الله علیه و اله: «قَولُ الرَّجُلِ لِلمَراَهِ اِنّی اُحِبُّکَ، لا یَذهَبُ مِن قَلبِها اَبَداً؛.[3] یعنی اگر مردی به زنش بگوید: من تو را دوست دارم، هرگز از خاطرش محو نمی­شود. این نشانه­ی نیازی است که زن به مورد توجّه بودن، به ویژه از طرف شوهر دارد.»

قالَ الصّادِقُ علَیه­السَّلام: «مِن اَخلاقِ اَلاَنییاء صَلَّی­الله عَلیهمِ حُبُّ النِّساء؛[4]. دوستی و محبت به زنان، از خلق و خوی پیامبران (ص) است.»

قالَ الصّادِقُ علَیه السَّلام: «ما اَظنُّ رَجُلاً یَزدادُ فِی الایمانِ خَیراً، اِلّا اِزدادَ حُبّاً للِنِّساء؛.[5] گمان نمی‏کنم ایمان مردی زیاد شود، مگر آن­که (به سبب آن) دوستی و محبتش به زنان (همسر و زنان محرم) افزون گردد.»

هم­چنین از بعضی روایات به دست می­آید که به دختران و زنان بیش از مردان محبت کنید. در روایتی ابن عباس از پیامبر خدا (ص) نقل می­کند: «مَن دَخَلَ السُّوقَ فَاشتَری تُحفَهَّ فَحَمَلَها اِلی عَیالِهِ، کانَ کَحامِلِ صَدَقَهً اِلی قَومٍ مَحاویجٍ وَلیَبدَا بِالاِناثِ قَبلَ الذُّکورِ، فَاِنَّهُ مَن فَرَّحَ انثی َفکَاَنَّماُ اَعتَقَ رَقَبَهً مِن وُلدِ اِسماعیلَ[6]؛. هر کس وارد بازار شود و تحفه و هدیه­ای برای خانواده­ی خود بخرد، چون کسی است که صدقه­ای برای گروهی نیازمند می­برد و اگر بخواهد آن­چه را به خانه برده بین آنان تقسیم کند، از دختران شروع کند، زیرا هر که دختر خود را خوش­حال کند همانند آن است که اسیری  از اولاد اسماعیل را آزاد کرده است.»

پیامبر خدا (ص) در حدیث دیگری می­فرماید: «مَن کانَ لَهُ اُنثی فَلَن یُبِدها وَلَن یُهِنها وَلَم یُؤثِر وَلَدَهُ عَلَیها اَدخَلَهُ الله الجَنَّهَ؛»[7]. «هر کس دختری داشته باشد که حقوقش را پایمال نکند، او را تحقیر ننماید و پسرش را بر او مقدم ندارد، خداوند به واسطه­ی این عمل او را به بهشت می­برد». و نیز امام رضا (ع) از پیامبر خدا (ص) نقل می­کند: «اِنَّ اللهَ تبارَکَ وَ تَعالی عَلَی الاِناثِ اَرَقُّ مِنهُ عَلَی الذُّکُورِ، وَ ما مِن رَجُلٍ یَدخُلُ فَرحَهً عَلی إِمرَأَهٍ بَینَهُ و بَینَها حُرمَهً اِلاّ فَرَّحَهُ اللهُ یَومَ القِیامَهِ.؛»[8] «همانا خداوند بلند مرتبه در مورد زنان مهربان تر از مردان است. پس هر مردی زنی از محارم خود را شاد کند، خدا عوض این کار، او را در روز قیامت شاد گرداند.» نیز فرمودند: «خَیرُکُم خَیرُکُم لِنِسائِهِ وَ بَناتِهِ؛»[9] «بهترین شما کسی است که برای زنان و دختران خود بهتر باشد.»

در باب محبت و دوستی به والدین نیز، در دین اسلام توجّه بیش­تری به نیکی و احسان به مادر شده است. امام صادق(ع) فرمود: «جاءَ رَجُلٌ اِلَی النَّبیِّ صَلَّی­اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ فَقالَ: یا رَسُولَ­اللهِ مَن اَبَرُّ؟ قالَ: اُمُّکَ، قالَ ثُمَّ مَن؟ قالَ: اُمُّکَ، قالَ ثُمَّ مّن؟ قالَ: اُمُّکَ، قالَ ثُمَّ مّن؟ قالَ: اَباکَ؛»[10] «مردی از رسول خدا (ص) سؤال کرد: به چه کسی احسان و نیکی کنم؟ پیامبر خدا فرمود: به مادرت، مرد پرسید: سپس به چه کسی؟ پیامبر خدا فرمود: به مادرت، مرد پرسید: سپس به چه کسی؟ پیامبر خدا فرمود: به مادرت، مرد پرسید: سپس به چه کسی؟ پیامبر خدا فرمود: به پدرت.» نیز در حدیث دیگری فرمود: «اِذا دَعاکَ اَبَواکَ، فَاَجِب اُمَّکَ؛[11]. هنگامی که پدر و مادرت هم زمان تو را می‏خوانند، مادرت را اجابت کن. از این دو روایت به دست می­آید که محبت به مادر، باید چند برابر محبت به پدر باشد و این از نیاز بیش­تر مادر، به عنوان یک زن، به محبت و دوستی خبر می­دهد.

بنابراین در دین اسلام، بر توجه و محبت به زن در سه مقطع زمانی تأکید شده است: 1- زمانی که دختر است، پدر و مادر به او بیش­تر محبت کنند؛ 2- بعد از ازدواج مورد محبت زیاد شوهرش باشد؛ 3- زمانی که مادر می­شود از طرف فرزندان مورد محبت و توجه خاص قرار گیرد. پس، از این همه تأکید اسلام به محبت و دوستی به زن می­توان نتیجه گرفت که علت اصلی این کار، نیاز بیش­تری است که زنان و دختران به توجه و محبت دیگران دارند تا بتوانند نقش مهم خود را که تزریق عشق و عاطفه به جامعه است، به خوبی ایفا کنند.

ویل دورانت نیاز اصلی زن را در زندگی زناشویی، مورد محبت و توجه مرد قرار گرفتن می­داند و دراین باره می­نویسد:

«می­گویند زنان بیش­تر به دنبال ستایش­ها و تحسین­های مطلق و مبهم مردان­اند و بیش­تر می‏خواهند که مردان به خواست آن­ها توجه کنند و این امر از میل آن­ها به لذّت جنسی بیش­تر است؛ در خیلی از موارد لذَت محبوب بودن، آنان را بیش­تر خرسند می­سازد»[12].

به یقین اگر زنان مورد بی­مهری و بی­توجهی قرار گیرند یا تحقیر شوند، بیش­تر در معرض ناراحتی­ها و مشکلات روانی قرار می­گیرند و از سلامت روانی مطلوب خود را از دست می­دهند. آنان زمانی می­توانند این نیاز را در خود تأمین کنند که ارزش واقعی خود را به عنوان یک انسان از دست ندهند. مسئله­ی مهمی که در این­جا مطرح می­شود، این است که زن از چه راهی می­تواند ارزش واقعی خود را حفظ کند. اسلام و دیگر ادیان الهی، بهترین عامل حفظ ارزش زن را «حجاب» می­دانند. بی تردید حجاب و خودداری­های ظریفانه­ی زن، او را در نظر مرد، دوست داشتنی­تر کرده، مرد را آماده­ی فداکاری و جان­فشانی برای او می­کند. در واقع نقش مهم حجاب برای زن حفظ جای­گاه معشوقیت اوست.

حریم نگه داشتن زن در میان خود و مرد، یکی از وسائل مرموزی بوده است که زن برای حفظ مقام و موقع خود در برابر مرد از آن استفاده کرده است. اسلام زن را تشویق کرده است که از این وسیله استفاده کند. اسلام مخصوصاً تأکید کرده است که زن هر اندازه متین­تر و باوفاتر و عفیف­تر حرکت کند و خود را در معرض نمایش برای مرد نگذارد، بر احترامش افزوده می‏شود ... قرآن کریم پس از آن­که توصیه می­کند زنان خود را بپوشانند، می­فرماید: «ذلِکَ اَدنی اَن یُعرَفنَ فَلا یُؤذَینَ؛» یعنی «این کار برای این­که به عفاف شناخته شوند و معلوم شود که خود را در اختیار مردان قرار نمی دهند، بهتر است و در نتیجه دورباش و حشمت آن­ها مانع مزاحمت افراد سبک سر می­شود.[13]

البته طبیعی است که وقتی زن زیبایی­های خود را در معرض نمایش قرار می­دهد، کم­کم برای مردان عادی شده و اندک­اندک از ارزش آن کاسته می­شود؛ ولی وقتی زن خود را می‏پوشاند، نه تنها ارزش او کم نمی­شود، بلکه برای مرد رؤیایی­تر جلوه می­کند.

حجب برای دختر هم­چون وسیله­ی دفاعی است که به او اجازه می­دهد تا از میان خواست­گاران خود، شایسته­ترین آنان را برگزیند، یا خواست­گار خود را ناچار سازد که پیش از دست یافتن بر وی، به تهذیب خود بپردازد. موانعی که حجب و عفّت زنان در برابر شهوت مردان ایجاد کرده، خود عاملی است که عاطفه و عشق شاعرانه را پدید آورده و ارزش زن را در چشم مرد بالا برده است[14].

بنابراین همان طور که پوشش زن جذّابیت او را در نظر جنس مخالف بیش­تر می کند و ارزش و بهای او را بالا می­برد، بی حجابی و خودنمایی در بین انظار عمومی، از جذّابیت و ارزش زن می­کاهد و کشش و جاذبه­ی او را پایین می­آورد و باعث محرومیت او از به دست آوردن مقام معشوقیت نزد مرد (شوهر یا نامزدش) می­شود. البته زنی که خود را در معرض تماشای عمومی می­گذارد و با انواع آرایش­ها و عشوه­های زنانه، سعی در جلب نظر مردان دارد، ممکن است چند صباحی احساس رضایت و خوشایندی از این کار داشته باشد، ولی به زودی متوجه می‏شود که قدر و منزلتی نزد انسان­های با شخصیت و محترم ندارد و خریدارش فقط مردان پست و شهوت­پرستی هستند که او را تنها برای برطرف ساختن غرایز حیوانی خود می­خواهند و این در حالی است که بین آنان هرگز رابطه­ی عاشقانه به وجود نمی­آید. راسل[15]، در این مورد می­نویسد:

«تصور من بر این امر است که اگر مردی به سهولت به زنی دست بیابد، احساس آن مرد نسبت به آن زن، یک نوع احساس عاشقانه­ی عمیق نمی تواند باشد.» [16]

بنابراین هر چه زن در روابط خود با مرد آزاد­تر باشد و کم­تر حریم حجاب را رعایت کند، ارزش انسانی خود را از دست می­دهد و به وسیله­ای برای اطفای شهوت­های مرد تبدیل می‏شود، بدون این­که جای­گاهی در قلب او به دست آورد و در نتیجه، با دست نیافتن به این جای­گاه و ارضا نشدن نیازش به عشق و محبت، در معرض مشکلات و اختلال­های روانی قرار می­گیرد و اندک­اندک سلامت روانی خود را از دست می­دهد.

 تعدیل­کننده­ی غریزه­ی خود نمایی و تبرّج

پوشش و حجاب به دلیل این­که نقش اساسی در متعادل کردن غریزه­ی خود نمایی و تبرّج زن دارد، عامل مهمی برای جلوگیری از بخش بزرگی از پریشانی­ها و دغدغه­های فکری زن به شمار می­آید؛ زیرا آزادی زن در خودآرایی و به نمایش گذاشتن جلوه­های زنانه در بین جامعه، باعث افراط در تجمّل و توجّه به زیبایی­های ظاهری می­شود که این توجه افراطی، می‏تواند بروز اختلال­های روانی را در زن در پی داشته باشد.

توضیح مطلب این­که وقتی زن، بی­حجاب و آراسته در بین مردان ظاهر می­شود، طبعاً عده­ای خوش­شان می­آید و او را مورد تحسین و تکریم (ظاهری) قرار می­دهند. به همین دلیل همواره سعی می­کند وضع ظاهری خود را طوری قرار دهد که بیش­تر مورد پسند آن­ها قرار گیرد. معمولاً این گونه زنان و دختران برای این­که محبوب­تر شوند، هر روز وقت زیادی را صرف آرایش و تقلید از مدهای جدید می­کنند. این روند، می­تواند ناراحتی­های روانی زیادی را برای آنان ایجاد کند. نگرانی از این­که ممکن است همیشه کارها به دل­خواه پیش ­نرود، باعث بروز مشکلاتی برای آن­ها می­شود. برای مثال این تصوّر که آیا با صرف این همه وقت و هزینه­ی مالی توانسته­اند نظر دیگران را به طرف خود بکشند و مورد پسند آنان شوند یا به عکس، مورد تمسخر و تحقیر آنان­اند، می­تواند همواره ذهن آن­ها را به خود مشغول کند و ایشان را به موجوداتی نگران تبدیل سازد. دلیل بعدی که می تواند بر نگرانی آن­ها بیفزاید، این تصور است که هر لحظه رقیبی زیباتر از راه برسد و شکار آن­ها را برباید. نیز دلیل دیگری که باعث ناراحتی برای آن­ها می­شود، این است که می­بینند به مرور زمان از زیبایی­شان کاسته می­شود و زنان جوان­تر و زیباتر جای آن­ها را می­گیرند و نقش آن­ها را در ربودن دل ها کم­تر می­کنند. آن­ها برای این­که در این رقابت، ضعف خود را جبران کنند، دست به کارهای مختلفی می­زدند؛ یعنی تنوع طلبی بیش­تر در لباس، آرایش، جلوه­گری و خودآرایی که البته نتیجه­ی چندانی برای­شان ندارد.

هنگامی که یک زن در اثر آزادی در خود­آرایی و جلوه­گری به چنین احساسی رسید، به زودی متوجه می­شود که در این رقابت، دیگر توان مقابله با زنان زیبا و جوان را ندارد، با گذشت زمان و مسن شدن این احساس تلخ در او بیش­تر می­شود؛ زیرا می­بیند همان مردانی که چندی پیش خریدار نازها و کرشمه­های او بودند، دیگر حاضر نیستند با او رفت و آمد داشته باشند و بهای چندانی به او نمی­دهند. این جاست که زن دچار افسردگی و اضطراب می­شود و حتی گاه دیده شده که دست به خودکشی می زند.

نویسنده­ی کتاب چهره­ی عریان زن عرب می نویسد:

زیبایی، به نمایش برجستگی­های بدن و آرایشی که اضطراب درونی و فقدان اعتماد به نفس را پنهان می­کند، نیست؛ بلکه پیش از هر چیز مدیون قدرت تفکر، سلامت جسم و کمال نفس است. چه بسیار دخترانی که به سبب شوق دست­یابی به نشانه­های مقبول زیبایی و زنانگی، به اختلالات روانی و اضطرابات گوناگون دچار گردیده­اند. گمان و تصور یک دختر این است که زندگی و آینده­اش به اندازه­ی بینی و یا خمیدگی مژه­هایش بستگی دارد، تا آن­جا که حتی یک میلی­متر کوتاهی طول مژه نیز می­تواند به مسئله­ای جدی و بحرانی واقعی در زندگی او تبدیل شود.[17]

آن­چه این مشکل را حادتر می­کند، این است که زنان بدحجاب، خیلی زودتر از زنان دیگر زیبایی خود را از دست می­دهند؛ زیرا در علم پزشکی اثبات شده است که برهنگی اعضای زن در محیط گرم یا سرد، سبب به هم خوردن تعادل چربی­های زیر پوست شده، لطافت، ظرافت و صافی عضلات را به ناهمواری و مردانه شدن آن­ها مبدل می­کند[18]. افزون بر این، که وقتی زن تمام زیبایی­های خود را در معرض تماشای عموم قرار داد، دیگر چیزی برای جلب نظر ندارد و براساس قانون عرضه و تقاضا، ارزش خود را از دست خواهد داد. بنابراین بد حجابی، هم از نظر جسمی و هم از جهت روانی، از زیبایی زن می­کاهد و این خود عاملی در تشدید سرخوردگی و ناراحتی زن است. اما برعکس، رعایت حجاب سبب افزایش زیبایی زن می شود. امام‏علی(ع) در روایتی می فرماید: «زََکاةُ الجَمالِ اَلعِفافُ؛.»[19] «عفت و حجاب، سبب افزایش و رشد زیبایی می­شود» و نیز آن حضرت در روایت دیگری فرموده است: «صِیانَه المَرأَهِ اَنعَمُ لِحالِها ‍]وَ اَدوَمُ] لِجَمالِها؛»[20]. «پوشش و حجاب برای حال زن بهتر است و سبب دوام زیبایی او می‏شود.»

 

. «پوشش و حجاب برای حال زن بهتر است و سبب دوام زیبایی او می‏شود.» «عفت و حجاب، سبب افزایش و رشد زیبایی می­شود» و نیز آن حضرت در روایت دیگری فرموده است: «صِیانَه المَرأَهِ اَنعَمُ لِحالِها ‍]وَ اَدوَمُ] لِجَمالِها؛». «پوشش و حجاب برای حال زن بهتر است و سبب دوام زیبایی او می‏شود.». افزون بر این، که وقتی زن تمام زیبایی­های خود را در معرض تماشای عموم قرار داد، دیگر چیزی برای جلب نظر ندارد و براساس قانون عرضه و تقاضا، ارزش خود را از دست خواهد داد. بنابراین بد حجابی، هم از نظر جسمی و هم از جهت روانی، از زیبایی زن می­کاهد و این خود عاملی در تشدید سرخوردگی و ناراحتی زن است. اما برعکس، رعایت حجاب سبب افزایش زیبایی زن می شود. امام‏علی(ع) در روایتی می فرماید: «زََکاةُ الجَمالِ اَلعِفافُ؛.» «عفت و حجاب، سبب افزایش و رشد زیبایی می­شود» و نیز آن حضرت در روایت دیگری فرموده است: «صِیانَه المَرأَهِ اَنعَمُ لِحالِها ‍]وَ اَدوَمُ] لِجَمالِها؛». «پوشش و حجاب برای حال زن بهتر است و سبب دوام زیبایی او می‏شود.»

، در این مورد می­نویسد:

.

.

. هنگامی که پدر و مادرت هم زمان تو را می‏خوانند، مادرت را اجابت کن. از این دو روایت به دست می­آید که محبت به مادر، باید چند برابر محبت به پدر باشد و این از نیاز بیش­تر مادر، به عنوان یک زن، به محبت و دوستی خبر می­دهد. «مردی از رسول خدا (ص) سؤال کرد: به چه کسی احسان و نیکی کنم؟ پیامبر خدا فرمود: به مادرت، مرد پرسید: سپس به چه کسی؟ پیامبر خدا فرمود: به مادرت، مرد پرسید: سپس به چه کسی؟ پیامبر خدا فرمود: به مادرت، مرد پرسید: سپس به چه کسی؟ پیامبر خدا فرمود: به پدرت.» نیز در حدیث دیگری فرمود: «اِذا دَعاکَ اَبَواکَ، فَاَجِب اُمَّکَ؛. هنگامی که پدر و مادرت هم زمان تو را می‏خوانند، مادرت را اجابت کن. از این دو روایت به دست می­آید که محبت به مادر، باید چند برابر محبت به پدر باشد و این از نیاز بیش­تر مادر، به عنوان یک زن، به محبت و دوستی خبر می­دهد.

«بهترین شما کسی است که برای زنان و دختران خود بهتر باشد.» «همانا خداوند بلند مرتبه در مورد زنان مهربان تر از مردان است. پس هر مردی زنی از محارم خود را شاد کند، خدا عوض این کار، او را در روز قیامت شاد گرداند.» نیز فرمودند: «خَیرُکُم خَیرُکُم لِنِسائِهِ وَ بَناتِهِ؛» «بهترین شما کسی است که برای زنان و دختران خود بهتر باشد.» . «هر کس دختری داشته باشد که حقوقش را پایمال نکند، او را تحقیر ننماید و پسرش را بر او مقدم ندارد، خداوند به واسطه­ی این عمل او را به بهشت می­برد». و نیز امام رضا (ع) از پیامبر خدا (ص) نقل می­کند: «اِنَّ اللهَ تبارَکَ وَ تَعالی عَلَی الاِناثِ اَرَقُّ مِنهُ عَلَی الذُّکُورِ، وَ ما مِن رَجُلٍ یَدخُلُ فَرحَهً عَلی إِمرَأَهٍ بَینَهُ و بَینَها حُرمَهً اِلاّ فَرَّحَهُ اللهُ یَومَ القِیامَهِ.؛» «همانا خداوند بلند مرتبه در مورد زنان مهربان تر از مردان است. پس هر مردی زنی از محارم خود را شاد کند، خدا عوض این کار، او را در روز قیامت شاد گرداند.» نیز فرمودند: «خَیرُکُم خَیرُکُم لِنِسائِهِ وَ بَناتِهِ؛» «بهترین شما کسی است که برای زنان و دختران خود بهتر باشد.»

؛. هر کس وارد بازار شود و تحفه و هدیه­ای برای خانواده­ی خود بخرد، چون کسی است که صدقه­ای برای گروهی نیازمند می­برد و اگر بخواهد آن­چه را به خانه برده بین آنان تقسیم کند، از دختران شروع کند، زیرا هر که دختر خود را خوش­حال کند همانند آن است که اسیری  از اولاد اسماعیل را آزاد کرده است.»

گمان نمی‏کنم ایمان مردی زیاد شود، مگر آن­که (به سبب آن) دوستی و محبتش به زنان (همسر و زنان محرم) افزون گردد.»

. دوستی و محبت به زنان، از خلق و خوی پیامبران (ص) است.»

یعنی اگر مردی به زنش بگوید: من تو را دوست دارم، هرگز از خاطرش محو نمی­شود. این نشانه­ی نیازی است که زن به مورد توجّه بودن، به ویژه از طرف شوهر دارد.»

. بنابراین یکی از خواسته­های جدی زنان این است که محبوب همسران­شان قرار گیرند و شوهران­شان به آن­ها عشق بورزند. این مطلب از روایات نیز به دست می­آید که ما برای نمونه، به چند روایت اشاره می­کنیم: