والدین در تربیت و تکامل فرزندان خود وظایفی دارند که باید به آن­ها اهمیت دهند. در ذیل به بخشی از مهم­ترین آن­ها اشاره می­شود:

1.      غذای مادر نوزاد

غذای مادر در ایام زایمان، بیش از سایر اوقات در کودک مؤثر است؛ بنابراین باید در این باره مراقبت­های ویژه و دقت­های لازم را مبذول داشت.

امام صادق(ع) فرمود: «اطعموا البرنی نساءکم فی نفاسهنّ تحلم اولادکم؛1 برنی (یکی از بهترین نوع خرما) را در ایام نفاس به زنان­تان بخورانید تا کودک شما در زندگی، خویشتن­دار و بردبار شود.»

در حدیثی از امیرمؤمنان علی­(ع) آمده است که فرمود: «فاطعموه نساءکم فی نفاسهنّ تخرج اولادکم زکیّا حلیماً؛2 به زائو، خرمای برنی بخورانید تا فرزند شما زیرک و خویشتن­دار شود.»

 پیامبر اکرم(ص) نیز فرمود: «هیچ زن زائو، در روز تولد کودکش رطب نمی­خورد، جز آن­که کودک او اعم از پسر و دختر دارای خوی بردباری و خویشتن­داری خواهد شد.3»

2.      غذای نوزاد

پیامبر اکرم(ص) در مورد شیری که نوزاد می­خورد بسیار دقت داشت و می­فرمود: «شیر زن کم­عقل را به نوزاد خود ندهید زیرا شیر، انتقال­دهنده است و نوزاد، کم­عقلی و حماقت را از این راه به ارث می­برد».4

از امام موسی کاظم(ع) پرسیدند: «زنی، اهل فحشاست. آیا از شیر او به فرزند خود بدهیم؟ امام پاسخ داد: «لاتصلح، و لا لبن ابنتها التی ولدت من الزنا؛5 آن شیر، به سبب ناصالح بودن صاحبش، صلاحیت ندارد؛ حتی شیر دختر آن زن را نباید به نوزادان خود بخورانید.»

حضرت علی(ع) نیز فرمود: «تخیروا للرضاع کما تتخیرون للنکاح؛6 در شیر کودک، دقت­های لازم را به خرج دهید؛ چنان که برای انتخاب همسر دقت­های لازم را به عمل می­آورید.»

امام صادق(ع) فرمود: «امیرمؤمنان به یاران خود چنین ره­نمود می­داد: "لا تسترضعوا الحمقاء فانّ اللبن یغلب الطباع؛7 شیر زن کم­عقل و احمق را به فرزند خود مخورانید؛ چرا که شیر می­تواند طبیعت کودک را دگرگون سازد"».

3.      نام نیک

انتخاب نام خوب و شایسته برای کودک از وظایف والدین است؛ چرا که نام جذاب و شایسته، در شخصیت فرزند تأثیرگذار است.

پیامبر اکرم(ص) فرمود: «حقُ الولد علی والده اذا کان ذکراً ان یستفره امّه، و یستحسن اسمه، و یعلّمه کتاب الله و یطهّره، و یعلّمه السباحه، و اذا کانت انثی أن یستغره اُمّها، و یستحسن اسمها، و یعلّمها سوره النّور، ولا ینزلها الغرف، و یعجّل سراحها الی بیت زوجها؛8 حق فرزند پسر بر پدر، آن است که مادر او را گرامی بدارد، نام شایسته برایش انتخاب کند، به او قرآن بیاموزد و ختنه­اش کند و به او شنا بیاموزد؛ و اگر دختر باشد مادرش را گرامی بدارد و نام شایسته برایش برگزیند و به او سوره­ی نور (پوشش اسلامی و ...) بیاموزد و در ساختمانی که دختر می­تواند به تماشای مردان نامحرم بپردازد، جایش ندهد و در صورت لزوم، زمینه­ی ازدواج وی را فراهم آورد»

در این ره­نمود برای هر دو جنس از فرزند، انتخاب نام نیک و شایسته مورد عنایت قرار گرفته است. مستحب است که کودک پسر را در آغاز، محمد نام نهند و در روز هفتم اگر خواستند نام دیگری بر او نهند.9

امیرمؤمنان علی(ع) فرمود:

«به پیامبر گفتم: پس از شما اگر دارای پسر شدم آیا نام او را همچون نام و کنیه­ی شما انتخاب کنم؟ پیامبر فرمود: «آری».

همچنین آن حضرت فرمود: حق فرزند بر پدر آن است که نام خوب برایش انتخاب کند و در تربیت صحیح او بکوشد و وی را قرآن بیاموزد.

4.      ختنه کردن

نوزاد پسر را باید زود ختنه کرد؛ زیرا این کار در رشد او مؤثر است. امام صادق(ع) فرمود: «اختنوا اولادکم لسبعه ایام فانه اطهر و اسرع لنبات اللحم؛10 در هفتمین روز تولد فرزند، وی را ختنه کنید که پاکیزگی بیشتر به همراه می­آورد و در سرعت رویش گوشت بدنش مؤثرتر است.»

5. ولیمه­ی تولد

ولیمه دادن، یکی از جلوه­های تشکر از خدا و پرداختن صدقه برای حفظ تن­درستی نوزاد است. پیامبراکرم­(ص) فرمود: «لا ولیمه الا فی خمس: فی عرسٍ او خرسٍ او عذارٍ او وکارٍ او رکازٍ؛11 ولیمه ضرورت ندارد، مگر در پنج مورد: ولیمه­­ی عروسی، ولیمه­ی تولد فرزند، ولیمه­­ی ختنه، ولیمه­ی خرید منزل و ولیمه­ی بازگشت از سفر حج.»

در دوران جاهلیت، ولیمه­ی عقیقه را فقط برای پسران انجام می­دادند ولی پیامبر اسلام(ص) دستور داد تا برای دختران نیز، عقیقه صورت پذیرد.12

6. بوسیدن و نوازش کردن

یکی از نیازمندی­های اساسی طفل، مورد نوازش واقع شدن است که این مسئله یکی از وظایف اساسی والدین به شمار می­رود. از این رو والدین باید هر چه بیشتر به کودک ابراز محبت کنند و از راه نوازش و بوسیدن، محبت خود را به او نشان دهند تا مشمول لطف خدا شوند. امام صادق(ع) فرمود: «ان الله لیرحم العبد لشدّه حبّه لولده؛13 بدون تردید، پروردگار حکیم، آدمی را به سبب شدت محبت به فرزندش، مورد مهر و لطف خود قرار می­دهد.» و نیز فرمود: « من قبّل ولده کتب­الله له حسنه و من فرّحه فرحه الله یوم القیامه؛14 کسی که فرزند خود را ببوسد، خدا برای او حسنه­ای می­نویسد و کسی که فرزند خود را خوش­حال سازد، خدا در قیامت وی را خوش­حال می­سازد».

1.      معزی، جامع احادیث الشیعه، ج21، ص309-311.

2.      همان.

3.      همان.

4.      شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج3، ص307، باب 146.

5.      همان.

6.      مجلسی، بحار الانوار، ج100، ص323، ح10.

7.      شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج15، ص188، ابواب احکام اولاد.

8.      همان.

9.      کلینی، کافی، ج6، ص18.

10. همان، ص34.

11. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج3، ص403.

12. هیثمی، مجمع الزوائد، باب العقیقه.

13. کلینی، کافی، ج6، ص5.

14. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج21، ص475، ح27623.