1.      رفق و مدارا

پیامبر اکرم(ص) می­فرماید: «کسی که زن خود را می­آزارد، نماز و روزه­ی او قبول نیست تا به جلب رضای او بپردازد؛ و همین ­طور زن در برابر شوهر خود».1

صبر و شکیبایی، عفو و اغماض، تحمل و سازش همراه با ایثار و فداکاری پدرانه، رفق و مدارا در خانه، از مسائل اساسی پیوند میان اعضای خانواده و تربیت صحیح آنان است.

در وصیت امیرمؤمنان علی(ع) به پسرش محمد حنفیه آمده است:

فدارها علی کلّ حال و أحسن الصحبه لها لیصفو عیشک؛2 با خانواده­ات، همواره مدارا و معاشرت نیک داشته باش تا زندگی­ات گوارا گذرد.

پدر باید از کوتاهی خدمت اهل خانه نسبت به خود درگذرد و در برابر آزارهای آنان صبور باشد و در پی تنبیه و آزار آنان برنیاید، تا پاداش بزرگ الهی را نصیب خود سازد.

پیامبر رحمت، خاتم انبیا محمد(ص) فرمود: «کسی که در برابر بدخلقی همسرش صبر کند، پاداش شاکران را دریافت می­دارد».3

همچنین فرمود: «من ضرب امرأته بغیر ذنب فأنه خصمه؛4 کسی که همسر بی­گناه خود را بزند، من دشمن و مدعی او هستم».

امام صادق(ع) می­فرماید: «ایّما امرأه باتت و زوجها علیها ساخط فی حق، لم تقبل منها صلاه حتی یرضی عنها؛5 زنی که به خواب رود در حالی که شوهرش از او ناراضی باشد، نمازش پذیرفته نیست تا رضایت شوهر جلب شود».

در روایت آمده است: کسی که در برابر بدخُلقی شوهر صبر کند، پاداش همسر حضرت ایوب(ع) پیامبر را دریافت می­کند.

2.      خوش­خویی در خانه

خوش­اخلاقیِ پدر، یکی از عوامل مهم خوش­بختی اهل خانه و تعیین سرنوشت نسل اوست. لقمان حکیم به پسرش چنین ره­نمود می­دهد که:

ینبغی للعاقل أن یکون فی أهله کالصبّی - یعنی فی المزاح  - و حسن الخُلق بالملاعبه و المطایبه، فاذا کان فی القوم کان رجلا؛6 سزاوار است انسان خردمند، در میان خانواده­ی خود مانند کودک باشد؛ یعنی اهل مزاح و شوخی پدرانه و شیرین­کاری محبت­آمیز؛ و چون در اجتماع و میان قوم خود در آید، رفتاری مردانه داشته باشد.

رسول خدا(ص) می­فرماید: «جلوس المرء عند عیاله احبّ الی الله من اعتکاف فی مسجدی هذا؛7 حضور پدر در کنار خانواده، نزد خدا محبوب­تر است از اعتکاف در همین مسجد من».

امام سجاد(ع) نیز می­فرماید: «چهار چیز در هر کس یافت شود، نشانه­ی کمال ایمان او است: ... و یُحسن خلقه مع أهله؛8 ... و این که با خانواده و اهل خانه­ی خود خوش­اخلاق و خوش­رفتار باشد.

3.    حضور در کنار خانواده

به سر بردن در کنار اهل خانه، از حقوق آن­ها و از وظایف مسلّم پدر است. این حضور، امری عرفی است و آن چه ضرورت دارد پاسخ­گویی به خواسته­های روحی خانواده و تأمین نیاز آنان است.

یکی از مسائل اساسی در کانون خانواده، حضور پدر و مادر در کنار فرزندان است؛ در غیر این صورت کودکان دچار خلأ روحی خواهند شد. البته این حضور باید به گونه­ای سازنده باشد و به جنبه­های تربیتی آن توجه شود.

لقمان حکیم می­فرماید:

سزاوار است انسان خردمند در میان زن و فرزند خود، - در برخی موارد - هماهنگ با فرزندان رفتار کند و خوش­اخلاق، اهل شوخی و مزاح و شیرین­کاری باشد ولی آن گاه که به میان مردم قدم می­نهد، هویت و شخصیت اجتماعی خود را رعایت کند.9

رسول اکرم(ص) با همه­ی کودکان، اعم از فرزندان خود یا مردم، با مهر و محبت رفتار می­کرد؛ چنان که در حدیث شریف می­خوانیم: «و التّلطّف بالصبیان من عاده الرسول(ص)؛10 لطف و محبت به کودکان، از اخلاق و صفات حمیده­ی رسول خدا(ص) بود».

مردی از امام حسین(ع) پرسید: «به چه کسی نیکی کنم»؟ حضرت پاسخ داد: «به پدر و مادرت». او گفت: «به غیر از آنان به چه کسی نیکی کنم»؟ امام(ع) فرمود: «برّ ولدک؛ به فرزندت نیکی کن.»11

4.      خدمت­گزاری

بدیهی است که پدر، به جهت عاطفه و مهر خدادادی، خادم خانواده است؛ خدمت­گزار نیز نباید از وظیفه­ی خود شانه خالی کند. پیامبر اکرم(ص) می­فرماید: «خدمه العیال کفّاره للکبائر؛ خدمت به اهل خانه، کفاره­ی گناهان کبیره است».

نیز می­افزاید: «خدمت به خانواده، غضب الهی را فرو می­نشاند و مهریه حورالعین است».12

5.      نیکی به همسر

شوهر در برابر خانواده­ی خود مسئول است و باید همواره در حق آنان به­ویژه همسر، نیکی کند. پیامبر(ص) فرمود: «خیرکم، خیرکم لنسائه؛13بهترین شما کسی است که با زنان خود بهتر باشد».

پی­نوشت­ها:

1.      شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج14، ص116.

2.      همان.

3.      شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج4، ص15.

4.      دیلمی، ارشاد القلوب، ص291.

5.      طبرسی، مجمع البیان، ج4، ص155.

6.      تویسرکانی، لئالی الاخبار، ج2، ص175 و 209.

7.      ورام بن ابی فراس، تنبیه الخواطر، ج2، ص122.

8.      شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج11، ص350.

9.      همان.

10. فیض کاشانی، المحجه البیضاء، ج3، ص366.

11. مجلسی، بحار الانوار، ج104، ص98، باب 3، ح69.

12. همان، ج101، ص132، ح1.

13. حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج4، ص191.