بلدرچین (به پارسی سره: بَد بَده) که نام علمیاش «کتورنیکس» است، کوچکترین پرنده از تیرهی قرقاولیان، راستهی ماکیانسانان به شمار میآید. این پرندهها، جثهی کوچک و خپلی دارند و زندگی بر روی زمین را ترجیح میدهند؛ در آن لانه میسازند و همچنین از حشرهها و سایر جنبدگان خرد و معمولی تغذیه میکنند. پرندگان یاد شده قادرند در مسیرهای کوتاه به سرعت پرواز نمایند. بعضی گونهها نظیر بلدرچین ژاپنی و عادی، پرندگان مهاجرند و میتوانند در مسافتهای طولانی به پرواز درآیند. در پارهای کشورها، انواع بلدرچین به تعداد زیاد پرورش داده میشوند تا از تخم و گوشتشان استفاده شود یا حتی در شکارگاهها رها گردند. انسان، آنها را در سکونتگاهشان به نحو فراگیری شکار میکند تا از گوشت و پرهایش سود جوید.
گسترش وسیع و فراوانیِ تقریبیِ پرندهی مزبور در خاورمیانه با اسمهای گوناگون در بین فارسیزبانان توأم بوده است. گذشته از «بلدرچین» که اساساً ترکی و اصلیترین نام این پرنده است، واژگان «کَرَک» مخصوصاً در گویشهای هراتی و کردی، در فارسی جدید، خاصه در گویش کرمانی کلمهی «بَد بَده»، در فارسی کلاسیک، واژهی «ورتج/ ورتیج/ وریج» و در تعدادی از نواحی مازنداران، گیلان و سمنان «ورده» از سایر اسامی پرندهی مورد بحث است.
در گویش گیلکی هم آن را «وشم/ و شوم» مینامند و سومین پادشاه زیاری را به دلیل اشتیاق به شکار بلدرچین، «وشیمگیر» مینامیدند. در عربی از کلمههای «سماتی» و «سکوی» استفاده میشود که به فارسی نیز راه یافته است. «لامعی گرگانی»، سخن سرای سدهی پنجم چنین سروده است:
باران و برف بار دبَر ما کنون ز اَبر چون بر بنی اسرائیل از آسمان سَمان
خواص درمانی در پزشکی سنتی
در پزشکی سنتی، ویژگیهای متفاوتی برای بلدرچین شمرده شده است، از جمله این که بنا به اظهار «شریف ادریسی»: «لیسیدن بلدرچین برای مداوای صرع مفید است و چکاندن خون آن در گوش دردمند، درمانش میکند و تداوم خوردن گوشت آن، دل سخت را نرم میسازد و گفته میشود که این ویژگی تنها در قلب آن است.»
«عبد الملک بن زهر اندلسی» طبیب سدهی پنجم نیز اشاره میکند که «گوشت بلدرچین خوشمزه و خوش طعم است که نه تنها برای افراد سالم بلکه برای بیماران سودمند است و سنگهای مثانه و کلیه را خرد میکند.»
شماری از پزشکان قدیم و بسی از مردم عوام نیز گمان میکنند که تخم بلدرچین، زبان انسان را
گویا کرده، موجب میشود تا کودکان پیش از موعد زبان باز کنند. چنین باوری ناشی از بانگ و صدای بلند بلدرچین به نسبت جثهاش است که آن را حمل بر فصاحتش کردهاند.
جدول 1 ترکیب گوشت بلدرچین در 100 گرم:
ترکیب گوشت میانگین
آب (درصد) 62/65
چربی 3/2
پروتیئن (درصد) 26
مواد کانی (درصد) 6/3
انرژی (کیلو کالری /100 گرم 80
NUTritiondatacomمنبع جدولها:
جدول 2 ترکیب لاشهی بلدرچین در 100 گرم:
گوشت سینه درصد 42-39
ساق پا درصد 28-26
گردن درصد 2/6-2
دل، قلب درصد ./8-1
سنگدان درصد 1/9-3/1
جگر درصد 1/6-2/3
چربی شکم درصد 1/4-./1
جدول 3 ترکیب تخم بلدرچین در 100 گرم:
ترکیب تخم بلدرچین زرده سفیده مجموع
آب درصد 51/6 87/3 73/8 -74/3
کربوهیدرات (درصد) - - 1
پروتئین (درصد) 13/4 10/5 11/6- 13/1
چربی (درصد) 32/4 0/1 12/4- 11/1
انرژی (کیلو کالری 100 گرم) - - 161
مواد کانی - - 1/1
کلسترول (میلی گرم. دی ال) 844 - 844
خواص عمدهی گوشت بلدرچین
میزان پروتئین موجود در گوشت بلدرچین از پروتئین گوشت سایر پرندگان و نشخوارکنندگان معمولی 10 -5 درصد بیشتر است. گوشت و تخم بلدرچین به سبب ارزش غذایی و درمانی، بسیار مورد توجه است. وجود عناصر کانی نادر و ویتامینهای گوناگون در گوشت این پرنده موجب شده است که گوشتش برای مداوای برخی امراض همانند تنگی تنفس(آسم) تشنج، پرفشاری خون، ضعف اعصاب و ناراحتیهای روانی و بیخوابی مفید باشد.
گوشت بلدرچین، منبع سودمند نیاسین، فسفر، مس، تیامین، ریبوفلاوین، ویتامین ب6، روی، آهن و سلنیوم به شمار میآید.
خواص تخم بلدرچین
تخم بلدرچین از لحاظ چونی (کیفیت) با تخم سایر پرندگان تفاوت میکند. این تخم در قیاس با تخم مرغ، ارزش غذایی به مراتب بیشتری دارد. تخم بلدرچین هر چند از نظر وزنی حدود یک پنجم وزن تخم مرغ معمولی است، ولی در مقایسه با تخم مرغ، 5 برابر فسفر و کلسیم، 5/4 برابر آهن، 6 برابر ویتامین ب -1 (تیامین)، 15 برابر ویتامین ب-2 (ریبوفلاوین) و 6 برابر ویتامین ب -12 دارد. ضمناً دارای کلسترول کمتری است و سرشار از ویتامین «آ» اسیدنیکوتینیک، مس و کبالت است.
تخم بلدرچین نسبت به تخم مرغ دارای مزهی بهتری است و به سبب کراتن ویژهای که در آن انباشته شده است، در درمان مرض تنگی نفس (آسم) تأثیر مفیدی دارد. از سوی دیگر به دلیل غنی بودن از ویتامین «ب» در مداوای امراض عصبی اثربخش است. در عین حال این تخم به دلیل وجود آمینواسیدهای فراوان، در تغذیهی کودکان و بیماران خیلی مؤثر است.
در ضمن به نسبت تخم مرغ، چربی کمتری دارد.
مزایای دیگر تخم بلدرچین
1. انباشته از انرژی، پروتئین و انواع ویتامینها خاصه «آ» و «ب»
2. سرشار از اسیدهایآمینهی ضروری و املاح معدنی مخصوصاً آهن، کلسیم و فسفر
3. مؤثر در افزایش رشد و ضریب هوشی کودکان
4. فاقد کلسترول مضر و تقویتکنندهی قوای جسمی و جنسی
5. دافع مواد سرطانزا، رادیو اکتیو و فلزات سنگین حاصل از آلودگی هوا
6. تنظیمکنندهی عملکرد قلب، عروق و دستگاه عصبی
7. برخوردار از کراتن جهت رفع مشکل کمخونی و فقر آهن
8. قابل استفادهی مدام در تغذیهی تمام گروههای سنی بدون اثر سوء و ایجاد حساسیت
9. کارآمد پیش از فعالیتهای تشدید فکری و ورزشی
رهنمودهایی پیرامون خرید و نگهداری گوشت بلدرچین
برای خرید گوشت بلدرچین، ابتدا از تاریخ انقضای آن مطمئن شوید. گوشت تازهی بلدرچین باید بدون بو، کاملاً تمیز و عاری از هر نوع بقایای پر باشد و بهتر است در اولین فرصت ممکن بعد از خرید، آمادهی مصرف گردد. بدین منظور آن را در بستهای پلاستیکی یا فویل پیچیده و در سردترین قسمت یخچال نگه دارید. اگر قصد پختن بلدرچین را تا 2 روز پس از خرید ندارید، آن را منجمد کنید. برای همین منظور بهتر است آن را با همان بستهبندی هنگام خرید در فویل پیچیده و یا این که در کیسهی یخ زن (فریزر) گذاشته و هوای درون آن را بهکلی خارج کنید. گوشت منجمد بلدرچین را تا 3 ماه در یخزن (فریزر) میتوان نگه داشت.
شیوهی رفع انجماد گوشت منجمد از بلدرچین
هرگز بلدرچین منجمد را جهت رفع انجماد در درجهی حرارت اتاق نگذارید بهتر است آن را در یخچال قرار دهید تا در طول شب، رفع انجماد گردد؛ همچنین میتوانید با غوطهور ساختن آن در آب سرد، از حالت انجماد خارج سازید. برای این کار پرنده را با همان بستهبندی منجمد شده و یا با قرار دادن در بستهای مقاوم نسبت به آب، داخل آب سرد قرار دهید و هر 30 دقیقه یک بار آب را عوض کنید. از بلدرچین در مدت یک ساعت یا کمتر رفع انجماد میشود.
1.http.//hunt-nature.blogfa.com
.http.//fa.wikipedia.arg2
آرمین، سالومه: «خواص گوشت بلدرچین» دنیای تغذیه، فروردین 89.