(پرسش و پاسخ)
قسمت اول
ارتباط با جنس مخالف
• پرسش1. ترم اول هستم و تازه با محیط دانشگاه آشنا شده‌ام. لطفاً در باره‌ی رابطه‌ی دختر و پسر در دانشگاه و شرایط آن برایم توضیح دهید.
همان گونه که خود می‌دانید، تاکنون در محیط تحصیلی کمتر با جنس مخالف برخورد داشته‌اید. در مقاطع تحصیلی قبلی، با فضای آموزشی مختلط مواجه نبودید. زندگی آموزشی شما
فارغ از حضور جنس مخالف بود. شاید محیط دانشگاه، نخستین تجربه‌ی برخورد مستقیم شما با جنس مخالف است. بر این اساس بایسته است با شکل این نوع ارتباط و پیامدهای مثبت و
منفی و راه‌های کنار آمدن با این پدیده، آشنایی بیشتری پیدا کنید. ناآشنایی می‌تواند موجب خسران و ضرر آموزشی گردد و به جای بهره‌مندی علمی و آموزشی، زیان اجتماعی،
اخلاقی و حیثیتی به شما تحمیل کند. همچنین بدون قصد و برنامه‌ی قبلی، شما را از هدف دور کرده، به سمت انحراف‌های پیش‌بینی‌نشده ببرد. بر این اساس آگاهی از مواجهه‌ی
صحیح با این پدیده و داشتن ارتباط سالم و صحیح با جنس مخالف و شناخت کافی از شرایط، آداب و مقررات این نوع ارتباط، برای شما لازم و بایسته است. از این رو به منظور روشن‌گری
محتوا و پیام است. حال سخن این است که در ارتباط دوستی با جنس مخالف، چه نوع پیامی مبادله می‌گردد که آن را «دوستی با جنس مخالف» می‌گویند؟ چرا ارتباط با استاد در کلاس
درس یا ارتباط با دفتردار دانشگاه را «ارتباط دوستی» نمی‌گویند؟ آیا چیزی جز محتوا و پیام مبادله شده، می‌تواند نقش مؤثر و تعیین‌کننده‌ای داشته باشد؟ باید مشخص شود در
ارتباط دوستی با جنس مخالف، محتوا و پیام مبادله شده چیست که آن را از دیگر ارتباط‌ها – همانند ارتباطات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و ... – متمایز می‌سازد؟
آن چه در ارتباط با جنس مخالف مبادله می‌شود، محبت و عشقی ویژه است؛ محبتی که یک همجنس از ارائه‌ی آن ناتوان است. پس محبت از نوع جنسیتی است و اگر پیام آرامش،
سکون و ... نیز مبادله می‌گردد، رنگ جنسیتی – نه جنسی – می‌پذیرد. در این نوع ارتباط چون قواعد، شرایط و تعهدات طرفین تعریف نشده، با پیامد منفی فراوانی همراه است. برای مثال
چون سطح دوستی تعریف نشده، دوستان در برابر همدیگر احساس تعهد نمی‌کنند که معمولاً با خیانت، بی-وفایی، شکست و ... همراه است.
گاهی اوقات به واسطه‌ی این که سطح دوستی و ارتباط تعریف نشده است، اندک‌اندک از ارتباط دوستی فراتر رفته، همسان با ارتباط خانوادگی و کارکردهایی از آن دست می‌شود و
چون شرایط آن با توافق طرفین قرین نشده، به هتک حیثیت اجتماعی و چه بسا خسارت‌های جبران‌ناپذیر – به‌ویژه از طرف دختر – همراه می‌شود! هرگز کسی در ابتدا پیش‌بینی
نمی‌کند که این دوستی، به این نقطه ختم شود؛ ولی کم‌کم به جایی می‌رسد که نتیجه‌ای جز پشیمانی به بار نمی‌آورد.
بنابر این چون در فرهنگ دینی و عرف ایران اسلامی، این نوع ارتباط تعریف نشده است، نباید به سراغ آن برویم؛ چون هر ارتباطی که از شرایط، آداب و تعهد لازم فارغ باشد، نه تنها به
هدف خود نمی‌رسد، بلکه جز خسارت نتیجه‌ای ندارد. اگر ارتباط اقتصادی با آداب، شرایط و تعهدهای بیگانه باشد، نه تنها سود نمی‌دهد؛ بلکه خسارت اقتصادی تنها نتیجه‌ی آن
خواهد بود. در این نوع ارتباط هم وضعیت به همین منوال است.
در ارتباط دوستی با جنس مخالف، آن چه در معرض خسارت و ضرر (و یا بهتر بگوییم تهدید) قرار می‌گیرد، مال، سرمایه و تحصیل دانش نیست بلکه آبرو و پاکی است که اگر از کف
رود، هرگز جبران نمی‌شود. آیا انسان عاقل حاضر است در یک ارتباط دوستی فاقد تعهد لازم، حیثیت خود را در معرض آسیب و خطر قرار دهد! اگر این ضرر رخ داد، چه کسی آن را
جبران می‌کند و آیا آبروی بر باد رفته قابل برگشت است! چه بسیار افرادی که هرگز گمان نمی‌کردند به بی-آبرویی و ... مبتلا شوند ولی مبتلا شدند! بنابراین، از دیدگاه روان‌شناختی
چون ارتباط دوستی با جنس مخالف فاقد شرایط یک ارتباط سالم است و ویژگی‌های لازم در مؤلفه‌های آن رعایت نشده، یک ارتباط شکست خورده و مقرون به آسیب است و تا زمانی
که به یک تعهد طرفینی همراه با رعایت آداب و شرایط منتهی نشود، باید از آن سخت پرهیز کرد.
حال که پیامدهای ارتباط با جنس مخالف در فضای آموزشی و غیرآموزشی قابل پیش‌بینی نیست و سخت مورد تردید است، پس شکل رفتار ما با جنس مخالف چگونه باید باشد؟
به‌طور کلی در جامعه‌ی ما چند شیوه‌ی برخورد وجود دارد که یک شیوه‌ی آن درست و شیوه‌های دیگر غلط است. برخورد مبتنی بر شناخت و احترام متقابل، تنها راه مواجهه‌ی
صحیح با جنس مخالف است. در این شیوه، دختران و پسران به محض دیدن یک‌دیگر، خود را نمی‌بازند و هیجان‌زده نمی‌شوند. اینان یک نگاه و یک کلام از جنس مخالف را به
عشق تعبیر نمی‌کنند و آن را در ذهن خود و در رؤیای خویش نمی‌پرورانند؛ بلکه در برخوردها و در مجامع فامیلی، تحصیلی و ... بسیار با وقار و سنگین برخورد می‌کنند و در عین پرس
و جو از احوال یک‌دیگر و پاسخ-گویی به پرسش‌های آنان، دچار افراط در خنده و شوخی نمی‌شوند. آنان جنس مخالف را افرادی چون پدر، مادر، برادر و خواهر خود نمی‌دانند و
آدابی را که از لحاظ شرعی و اجتماعی در برخورد با دیگران لازم است، رعایت می‌کنند. آنان بر اثر تربیت خانوادگی، برقراری رابطه‌ی پنهان با جنس مخالف را بی‌معنا می‌دانند و در
باره‌ی روحیات جنس مخالف، به حد کافی آگاهند و برای برقراری روابط نزدیک و صمیمی با جنس مخالف، برنامه دارند و آن را از طریق ازدواج و فراهم آوردن شرایط مقبول اجتماعی
به تحقق می‌رسانند.
شیوه‌های نادرست ارتباط
1. برخورد احساسی و هیجان‌زده؛ این رفتار بر اثر عدم شناخت صحیح از جنس مخالف است. این افراد یک ابراز محبت ساده را نشانه‌ی عشقی عمیق می‌دانند و هیجان
زده می‌شوند که معمولاً در دختران چنین واکنشی بیش از پسران به چشم می‌خورد!
2. برخورد خشک و محدود؛ عده‌ای از جوانان بر اساس تربیت‌های غلط گاهی در میان خویشان و آشنایان از افراد همجنس نیز اجتناب می‌کنند و رفتاری سرد یا خشن
دارند. البته خشک نبودن، هرگز به معنای رعایت نکردن حدود شرعی نیست ولی رعایت موازین شرعی هم لزوماً به معنای بداخلاقی و سردبودن نیست.
3. داشتن روابط پنهانی؛ داشتن روابطی مثل نامه‌نگاری، تماس‌های تلفنی و مخفیانه و ... عواقب روانی و اجتماعی بسیار خطرناکی در پی دارد که متأسفانه بیشترین آسیب،
نصیب دختران می‌شود.
4. افراط در معاشرت؛ بعضی از خانواده‌ها به بهانه‌ی اجتماعی کردن فرزندان خود، سعی در ایجاد روابط افراط‌گونه بین پسر و دختر دارند که نوعی تبعیت کورکورانه از
فرهنگ غربی است! بنابراین به نظر می‌رسد شیوه‌ی صحیح در رابطه با جنس مخالف تابع اصولی است که بعضی از آن‌ها اشاره می‌شود:
1. برخورد با جنس مخالف، بر اساس «تکبرورزی» استوار شده است. رفتار صمیمانه و چهره‌ی گشاده و لب خندان داشتن، برای مواجهه با همجنس و محارم است نه برای
نامحرم و جنس مخالف. راه حفظ حریم و مصونیت و حرمت نهادن برای خود، «تکبرورزی» است تا ناشناسان و نامحرمان به حریم شما بار نیابند.
2. نباید به بعضی از تأثیرات مثبت و اندک این ارتباط دل خوش کرد. باید بدانیم انسان‌های پشیمان، اندک‌اندک به خط قرمز رسیده، از آن عبور کرده‌اند! اگر شما یک
قدم جلو بگذارید، باید ده قدم از ارزش‌های خود عقب‌نشینی کنید! جاذبه‌ی طبیعی و زیستی دختر و پسر – به‌ویژه در سنین جوانی – زمینه‌ی انحراف در ارتباط‌های انسانی را
فراهم می‌سازد. در محیط آموزشی هم نباید از آفاتی که در جاذبه‌های زیستی ریشه دارد، غفلت کنید؛ زیرا روابط انسانی از این ناحیه، بسیار آسیب‌پذیر بوده، به انحراف می‌گراید. بر
همین اساس شارع مقدس به ما هشدار می‌دهد که هرگاه دو غیرهمجنس، در قالب هر ارتباطی و در مکانی خلوت و دور از دید دیگران قرار گیرند، شیطان آن‌ها را به سمت روابط
تهدیدآمیز می‌کشاند و باید از آن محیط و ارتباط بگریزند.
نکته‌ی دیگری که به این حساسیت می‌افزاید، تهدید مستمر و لحظه به لحظه‌ی این خطر است؛ یعنی، در حالی که دیگر عوامل تهدید-کننده، نیازمند زمان و مکان خاصی است تا آدمی
را در معرض تهدید قرار دهد و در رفتار وی نفوذ کند، این عامل همیشه نقش تهدیدکننده دارد و انسان هوشیار، نباید یک لحظه خود را از این تهدید در امان ببیند.
3. محیط آموزشی، بدون ارتباط آموزشی نیست و طرف دوم این ارتباط، همیشه از جنس شما نیست. شاید شما در بعضی اوقات، مجبور به برقراری ارتباط با جنس مخالف
شوید؛ در این صورت، نباید از محدوده‌ی پیام آموزشی تجاوز کنید و فقط به مبادله-ی همین نوع پیام – به صورت مستقیم یا غیرمستقیم – اکتفا نمایید. برای این که یقین کنید مخاطب شما
پیام دیگری دریافت نکرده است و پیام دیگری مبادله نکرده-اید، به نکات زیر بسیار پای‌بند باشید:
الف. به محض احساس دریافت پیامی غیرآموزشی به‌سرعت رابطه را در همان لحظه قطع کنید.
ب. در فضای آموزشی مختلط، مواظب نگاه خود باشید و به پیام‌های شفاهی و کتبی افراد مزاحم توجه نکنید و حتی اگر به داد و فریاد متوسل شدند ناشنیده گرفته، از موقعیت دور شوید.
ج. در جمع دوستانی که به این نوع روابط دل‌خوش کرده‌اند شرکت نکنید و از آن‌ها کناره بگیرید.
د. توجه داشته باشید هیچ انسان مبتلا به انحراف رفتار، با قصد و غرض قبلی به این وادی وارد نشده بلکه دست‌های ناپیدایی او را به این گرداب مبتلا ساخته است. شما نیز خود را از
حیله‌ی این دست‌ها، در امان نپندارید زیرا همیشه آن‌ها با شما و در کمین شما هستند؛ گرچه شما از آن‌ها غافل هستید!1 به همین جهت در قرآن مجید به انسان‌های پاک و وارسته
سفارش شده که از دوست‌گیری پنهانی خودداری کنند و این توصیه هم به دختران شده و هم به پسران.
«... و لا متّخذاتِ أََََخدان؛2 [زنان] دوست-گیران پنهانی نباشند.»
«... و لا متّخذی أخدان؛3 [مردان] زنان را در پنهانی دوست خود نگیرند.»
پی‌نوشت
1. برای مطالعه‌ی بیشتر ر.ک: تحلیلی تربیتی به روابط دختر و پسر، علی‌اصغر احمدی (انتشارات سازمان انجمن اولیاء و مربیان)، 1375.
2. سوره‌ی نساء، آیه‌ی 25.
3. سوره‌ی مائده، آیه‌ی 5.
*منبع: روابط دختر و پسر، پرسش و پاسخ‌های دانش‌جویی، محمدرضا احمدی، با همکاری جمعی از محققان، دفتر نشر معارف، چ نهم.
)