گفتگویی با بانوان خادم حرم حضرت معصومه() به مناسبت غروب زهرای ثانی
دست‌های ادب بر سینه تشنه، آرام گرفته و قلب و زبان الفت الهی پیدا کرده‌اند؛ جان‌ها به زبان آمده‌اند که خانم ممنونم بیمارم شفا گرفت... دختر پیامبر، آمدم تشکر کنم، قرضم را ادا کردی... آمدم سلام خودم و تمام هم‌ولایتی‌ها را برسانم... قربان خاک پایت...
همراه با زائران قدم به درون می‌گذاریم تا دمی همراه آنان، گرد و غبار از وجودمان بشوئیم و با دلی پاک به زیارتش برویم و خسته نباشیدی به زنان خادم داشته باشیم، که در بخش‌های مختلفی چون انتظامات، تنظیف و تبلیغات خدمت می‌کنند. اولین جایی که قدم می‌گذاریم، قسمت انتظامات خواهران است و جایی که «حمیده مولایی»، پانزده سال به عنوان مسئول انتظامات کار می‌کند.
*از مسئولیت مهمی که دارید برای‌مان بگویید.
واحد انتظامات شامل سه بخش انتظامات، خدمات و کفش‌داری است. خادمینی که در بخش انتظامات توفیق خدمت دارند وظیفه‌شان راهنمایی زائر، تشخیص موارد منکراتی، کمک به افراد گم‌شده در حرم مطهر، و معرفی افراد بی‌بضاعت به بهزیستی می‌باشد.
بخش خدمات هم به دو شاخه کتاب‌خانه و واحد غبارروبی تقسیم می‌شود. خدام بخش کتاب‌خانه با مرتب کردن کتاب‌ها، تفکیک کتب مستعمل، مهر شکسته، اعلام نیاز قفسه‌ها و جامهری‌ها، به خدمت مشغولند. در واحد غبارروبی هم خادمین کلیه‌ی قسمت‌هایی که خانم‌ها حضور دارند، نظافت می‌کنند. در بخش کفش‌داری وظیفه‌ی خواهران دریافت کفش زائرین و راهنمایی زائر در جهت پیدا کردن کفش‌های گم‌شده و ضدعفونی کردن جاکفشی‌هاست. البته وظیفه‌ی اصلی همه‌ی ما در درجه‌ی اول تکریم مهمانان دختر پیامبر است.
* خانم‌ها با چه سن و تحصیلاتی، چگونه در این بخش‌ها به خدمت مشغول‌اند؟
1500 خادم خانم داریم، که 70 نفر آن‌ها بومی شهر قم نیستند. خانم‌ها حداقل بیست و حداکثر شصت سال، سن دارند؛ با مدارک حوزوی و دانشگاهی تا دکترا. خادمین رسمی و قرارداری روزی هشت ساعت؛ ولی خادمین افتخاری در هفته چهار ساعت به حرم مشرف می‌شوند. زندگی خدمه افتخاری با دعای دختر پیغمبر می‌چرخد و این نهایت تسهیلات است. فقط تعداد کمی از خدام که استخدام هستند، مزد دریافت می‌کنند.
* شرایط خادم شدن برای خانم‌ها چطور است؟
باید متاهل و متعهد باشند. زیر 45 سال سن داشته باشند؛ و تحصیلاتشان حداقل دیپلم باشد. بعد از گزینش نیز یک دوره آموزش سه روزه دارند. البته در طول مدت خدمت هم دوره‌های آموزشی ضمن خدمت دارند.
حرف‌های خانم مولایی هنوز در گوش‌مان است که به دنبال یکی از مسئولین واحد غبارروبی می‌رویم. پیدا کردن مسئول این بخش خیلی راحت نیست، چون مرتب با همکارانش به‌دنبال نظافت و تطهیر است. بالاخره در ضلع شرقی شبستان امام خمینی() با «شهین مال امیر» روبه‌رو می‌شویم و بعد از خداقوت، می‌خواهیم بدانیم کار تنظیف و تطهیر حرم، چطور انجام می‌شود. وی می‌گوید: «شست‌وشوی کف رواق‌ها و نظافت کلی و جزئی در چهار شیفت، رسیدگی به نظم و چینش فرش‌ها، صندلی‌های نماز و کمدها و قفسه‌ها و ... از وظایف خادمین این بخش است. البته قبلاً جابه‌جایی فرش‌ها هم به عهده‌ی خانم‌ها بود که جدیداً به بخش آقایان منتقل شده است. دوشنبه شب‌ها از طرف تولیت محترم از خانواده‌ی قشرهای مختلف جهت غبارروبی و صرف شام دعوت می‌شود. خادمین این بخش موظفند روسری یا مقنعه‌ی مخصوص و دستمال سفید معطری را در اختیار مهمانان قرار داده، آن‌ها را با ذکر صلوات به محل خطبه‌خوانی که با سجاده و شمعدانی و گلدان‌های مخصوص آراسته شده، هدایت کنند. مهمان‌ها پس از مداحی و دعای فرج به قسمت پیش روی مبارک حضرت راهنمایی می‌شوند. آن‌جا بعد از غبارروبی مجدداً مراسم مداحی و روضه‌خوانی انجام شده و در پایان مقنعه‌ها تحویل گرفته شده و جهت صرف شام بدرقه می‌شوند.
*موقع خدمت چه حسی دارید؟ خواسته‌تان از ارباب چیست؟
همه عاشقانه خدمت می‌کنند. خدام می‌فهمند خانم نظاره‌گرآن‌هاست و آخر هم می‌فرمایند: «احسنت» امیدواریم با هر غباری که برمی‌داریم به دعای حضرت معصومه() در حال ما هم فضائل به جای رذائل جانشین شود. بزرگ‌ترین خواهشم از کریمه‌ی اهل بیت این است که در این دنیا بهترین خادم آن حضرت و در آن دنیا هم در کنارشان باشم.
*چه انتظاراتی از زائرین دارید؟
مراقب فرزندان‌شان باشند و به آن‌ها احترام به مکان‌های مقدس را آموزش دهند. مراقب باشند تا به اموال حضرت آسیبی نرسانند و فرزندان پسر را که پنج سال بیش‌تر دارند، طبق قانون حرم به رواق‌های خانم‌ها نیاورند. از آوردن خوراکی داخل رواق‌ها هم خودداری کنند.
*خوانندگان پیام زن را مهمان خاطره‌ای از این مکان نورانی می‌کنید؟
کارمندان اداره‌ی بهداشت چند بار از جاهای مختلف حرم مطهر نمونه‌گیری کرده و در آزمایشگاه بررسی کرده‌اند؛ ولی هیچ میکروبی مشاهده نکرده‌اند. درصورتی که بیماران مختلفی به این مکان رفت‌وآمد دارند، و این‌ها همه به برکت طاهره‌ی رسول‌الله است.
*از عنایتی که شامل خودتان بود، صحبت کنید.
زندگی خدمه با مدیریت خود حضرت می‌چرخد. چهار سال پیش خانواده تصمیم گرفتند به تهران منتقل شویم. آن زمان خدمت افتخاری من هفده ساله شده بود، جدا شدن از ارباب برایم فوق‌العاده سخت بود. خدمت‌شان رفته و خواستم اگر ایشان هم مایلند، در خدمت‌شان باشم و به تهران نروم. چندروز گذشت آماده‌ی اسباب‌کشی بودیم که همکاران خبر دادند از طرف مدیریت، خادم قرارداری جذب می‌کنند. بلافاصله درخواست دادم. بعداً مسئول وقت گفت: «نمی‌دانم چرا شما را قبول کردم، چون به سن شما قراردادی نمی‌گیریم.» ولی من که هفده سال کنیزنوازی حضرت را دیده بودم، جواب سؤال ایشان را می‌دانستم.
این بار به نمایندگی از طرف خادمین افتخاری پای صحبت‌های خانم «سلیمه سایری» می‌نشینیم. ضمن تشکر از پذیرایی گرم و صمیمانه‌شان می‌خواهیم بگویند به نظرشان امام زمان() چه توقعی از خادم و زائران دارند؟ وی پاسخ می‌دهد: «فکر می‌کنم آقا امام عصر() از خادم و زائر عمه‌جان‌شان انتظار دارند در درجه‌ی اول معرفت همراه با اخلاص را چه در خدمت و چه در زیارت داشته باشند و در درجه‌ی دوم عمل به سیره‌ی ایشان را که در واقع نتیجه‌ی همان معرفت نسبت به شأن و جایگاه معنوی، علمی و... حضرت می‌باشد.»
*هر خادمی آرزو می‌کند بیش‌ترین شباهت را به اربابش داشته باشد، شما چه‌طور به این آرزو جامه‌‌ی عمل می‌پوشانید؟
سعی می‌کنم با تحصیل علم خصوصاً علم دین و تبلیغ آن ذره‌ای از ویژگی‌های این اسوه دین را در خود ایجاد کنم، چون ویژگی بارز حضرت معصومه()، محدثه بودن ایشان می‌باشد. حضور در این مکان انسان را به وجد می‌آورد و آن‌چنان اشتیاقی برای خدمت به ارباب در او ایجاد می‌شود که گویی می‌خواهد حتی با گذشتن از جانش، نهایت ادب خود را برساند. بسیاری از مشکلات زندگی‌ام با توسل از حضرت حل شده؛ خصوصاً رهایی از بیماری سرطانم.
*خواهران خادمه ضمن خدمت‌رسانی به زائرین چگونه می‌توانند از جوار دختر پیامبر() برای خدمت‌رسانی به خود بهره‌مند شوند؟
خادمین محترم وقتی در مقابل تندی ناشی از خستگی زائرین، تواضع و صبوری خود را حفظ می‌کنند، به این وسیله می‌توانند نفس خود را در جهت کسب فضائل اخلاقی هدایت کنند و خشنودی ارباب را کسب کنند.
در ادامه دیدارها، سری هم به اتاق ارشاد خواهران واقع در صحن بزرگ یا صحن امام رضا() می‌زنیم. این واحد یکی از بخش‌هایی است که زیر نظر تبلیغات خواهران توفیق خدمت به کریمه‌ی اهل بیت را دارد. واحد فرهنگی، اداره‌ی زائران غیرایرانی، اداره‌ی پاسخ‌گویی و ارشاد و هم‌چنین اداره‌ی مراسم و محافل، زیر نظر مدیریت تبلیغات خواهران مشغول به خدمت می‌باشند. از «سلیمه ربانی»، یکی از مسئولین واحد ارشاد خواهران خواهش می‌کنیم از فعالیت‌های بخش ارشاد و حساسیت و سختی کارشان بگویند. وی می‌گوید: «پانصد نفر در این واحد مشغول هستند. امر به معروف و نهی از منکر، و پاسخ به شبهات از وظایف واحد ارشاد است. برای خدمت بهینه در این بارگاه نورانی، کلاس‌هایی برای خادمین جهت آموزش، نحوه‌ی برخورد مخاطب‌شناسی و آموزش آیات و روایات در راستای وظیفه‌ی خطیر خدمه برگزار می‌شود و ضمناً ماه‌نامه‌ای با عنوان «ادب حضور» جهت استفاده‌ی خادمین واحد ارشاد تهیه و در اختیارشان قرار داده می‌شود.
از خانم ربانی می‌خواهیم با خاطره‌ای مهمان‌مان کند و او می‌گوید: «روزی مشغول گشت بودم که متوجه خانم آرایش‌کرده‌ای شدم. منتظر ماندم تا از همسرش جدا شود، جلو رفته سلام و خوش‌آمدی گفتم، دست روی شانه‌اش گذاشته و گفتم شما که حضرت معصومه() را دوست دارید خوب است از ایشان پیروی کنید. لبخندی زد و شروع کرد به پاک کردن صورتش. وقتی خانم وارد رواق شد، همسرش جلو آمد و گفت: همسرم با افرادی که امر به معروف می‌کنند میانه‌ی خوبی ندارد؛ ولی با نحوه‌ی تذکر شما آرایش‌اش را پاک کرد.»
از خانم «رحیمی‌نژاد» خادم بخش ارشاد خواهش می‌کنیم از انگیزه‌ی خدمت‌شان در این بارگاه نورانی برای خوانندگان صحبت کنند و او می‌گوید: «از سال 1377 در بخش‌های مختلف حرم مطهر توفیق خدمت داشتم. در قبال جامعه و هم‌وطنان به‌خصوص خانم‌ها، احساس مسئولیت می‌کنم؛ و چه جایی بهتر از این مکان که در آن گناهی صورت نگیرد.»
*از ارباب کریمه‌تان شاهد کرامتی برای زائرین بوده‌اید؟
خود من بزرگ‌ترین نعمت که سلامتی است، شامل حالم شده و چندین سال است دکتر نرفته‌ام. دو سال پیش خانواده‌ی فرد اعدامی از شب تا سحر کنار ضریح مطهر، نجات جوان‌شان را خواستند و از همان‌جا برای آخرین دیدار به زندان رفتند. چند روز بعد یکی از همان خانم‌ها را دیدم گفت شاکی پای چوبه‌ی دار رضایت داد. خانم جوانی هم شفای کودک دو ساله‌اش را که ناراحتی قلبی داشت از حضرت گرفت. می‌گفت بچه شش ماه است در تهران به دستگاه وصل است؛ دکترها می‌گویند عمل کنیم یا از دستگاه جدا کنیم، در هر دو حال می‌میرد. این خانم تا صبح پای ضریح با حال عجیبی گریه می‌کرد. چند وقت بعد دوباره او را در حرم دیدم، گفت از حرم که برگشتم خواستم که فرزندم را عمل کنند، الحمدلله عمل موفق بود و حال بچه‌ام خوب شد.
خادمینی که بچه‌دار نمی‌شدند با توسل به خانم صاحب اولاد شدند. یکی از همکاران که از نظر مسکن مشکل داشت سه روزی پی در پی به حرم مشرف شد و روز سوم وقتی به خانه برگشت، شخصی خانه‌ای با قسط در اختیارشان قرار داد. خلاصه از این در نگرفتن عجیب است؛ وگرنه کرم صفت ارباب است.
از قسمت ارشاد که بیرون می‌آییم بین در سه و چهار، واحد ستاد اقامه‌ی نماز مانند ستاره‌ای می‌درخشد. وارد اتاق می‌شویم و طبق معمول خداقوتی می‌گوییم و از «زهرا اسماعیلی» خواهش می‌کنیم خوانندگان ماه‌نامه را با وظایف خادمین در ستاد اقامه‌ی نماز آشنا کنند. وی می‌گوید: «ستاد اقامه‌ی نمازِ بخش خواهران از سال 1378 با هفت یا هشت نفر شروع به فعالیت کرده و الان دویست نفر توفیق خدمت در این واحد را دارند. خادمین این بخش باید با مسائل مربوط به نماز جماعت و نماز جمعه آشنایی کامل داشته باشند.»
*در واحد شما هم خادم غیربومی حضور پیدا می‌کند؟
بله، چهار نفر از دامغان، یزد، بابل و تهران توفیق حضور دارند. طبق گزینش جدید هم نباید سن‌شان از بیست سال کم‌تر و از سی سال بیش‌تر باشند. خادمین این واحد در سه شیفت و در هر شیفت از یک ساعت قبل از اذان تا یک ساعت بعد از اذان توفیق خدمت دارند. خادمین واحد نماز، هم به زائرین دختر رسول‌الله خدمت می‌کنند و هم در خدمت معروف بزرگی به اسم نماز هستند و این باعث سربلندی و خوش‌حالی ماست.
*چه‌طور شد در این واحد توفیق خدمت یافتید؟
آرزو داشتم خدمت‌گزار حضرت فاطمه‌ی معصومه() باشم. فرق نمی‌کرد چه قسمتی، فقط اجازه‌ی خدمت می‌خواستم. بعد از ثبت‌نام و اعلام آمادگی شش ماه صبر کردم، ولی جوابی نگرفتم. ناامید نشدم متوسل به برادر رئوف‌شان امام رضا() شدم. چند روز نگذشت که از طرف ستاد اقامه‌ی نماز تماس گرفتند و به خدمت دعوتم کردند.
از واحد اقامه‌ی نماز که بیرون می‌آییم به طرف مدیریت مرکز قرآن و حدیث می‌رویم و به «فاطمه ایزدی سفیددشتی» که مسئول بازنشسته‌ی آموزش و پرورش و استاد صوت و لحن است، خسته نباشید می‌گوییم.
*چند سال است این مرکز شروع به فعالیت کرده و در حال حاضر چند نفر در این بخش مشغول هستند؟
دو سال قبل این مرکز با چهار نفر پرسنل و حدود دویست قرآن‌آموز شروع به کار کرد و هم‌اکنون با ده پرسنل و حدود سه هزار قرآن‌آموز در رشته‌های روخوانی، روان‌خوانی، تجوید سطح یک و دو، ترتیل، تحقیق، حفظ، تثبیت، حفظ آزاد، ترجمه و مفاهیم، مصحف، قرآن صاعد و تفسیر مشغول به کار است. از ده پرسنل، سه نفر کارشناس ارشد، و پنج نفر کارشناس هستند. دو دیپلمه هم داریم که یکی حافظ کل و دیگری 25 جزء است. مجموعاً یک نفر قاری بین‌المللی، یک قاری کشوری و چهار نفر حافظ کل هستند که در دو شیفت صبح و عصر مشغول خدمت می‌باشند و زوار حضرت را پای سفره‌ی پرخیر و برکت قرآن می‌نشانند.
*بهترین صفات خادم دختر رسول خدا() از نظر شما چیست؟
بهترین صفات خادم، خوش‌اخلاقی، تواضع و ادب است. هم نسبت به حضرت و هم نسبت به زائرین. چون حقیقتاً مردم وقتی وارد این بارگاه می‌شوند، خودشان را در بیت اهل بیت() می‌بینند. پس اعضای این خانه باید رفتاری در شأن این خانه داشته باشند.
«بتول رفعت» یکی از خادمان حرم از کشور پاکستان است. وی نُه سال است که به قم آمده و تمام این مدت توفیق خدمت به خانم را دارد. این خادم درباره‌ی اولین خاطره‌اش از خدمت در حرم حضرت معصومه() می‌گوید: «اولین روزی که برای خدمت به حرم آمدم، دختری شفا گرفت. آن موقع همسرم در قم طلبه بود و در بخش بین‌الملل حرم خدمت می‌کرد. او دلش شکست و گفت یکی سریع مورد توجه قرار می‌گیرد و یکی مثل من بعد از هفت سال خدمت، یک بار هم توفیق پیدا نمی‌کند تا در مراسم غبارروبی قبر شریف شرکت کند. اتفاقاً بعد از این حرف، نامه‌ای به دست همسرم رسید و او را برای غبارروبی دعوت کردند.
*آیا خودتان هم تا به حال شامل عنایت مستقیم حضرت بوده‌اید؟
هشت سال پیش بیمار بودم , به ائمه متوسل شدم. در عالم رؤیا استادم را که در پاکستان خدمت‌شان بودم، دیدم. در همان حالت ضریح مطهر حضرت را نگاه کردم و گفتم استاد شما را حضرت معصومه() فرستادهاند. الحمدلله الان پس از هشت سال بیماری‌ام کاملاً برطرف شده است.
*اگر در پاکستان بخواهید خانم را معرفی کنید، چه می‌گویید؟
از فرمان امام صادق() استفاده می‌کنم که فرموده‌اند: خدا را حرمی است کعبه، پیامبر خدا را حرمی است مدینه، امام علی(ع) را حرمی است در نجف، و حرم ما اهل بیت قم است. من از معرفت سیرت و دفاع از ولایت و علت هجرت حضرت برای هم‌وطنانم صحبت می‌کنم.
*دوست دارید حضرت برای کدام دعای‌تان آمین بگوید؟
خدایا شفاعت حضرت را در آخرت نصیبم فرما. به برکت وجود حضرت معصومه و برکت ایران اسلامی حس خوبی دارم. در ایران مدرک کارشناسی ارشد دریافت کردم، ولی افتخارم همان خادمی حضرت معصومه() است. وقتی به مشهد می‌روم به امام عرض می‌کنم من خادم خواهرتان هستم؛ وقتی هم خدمت حضرت معصومه برمی‌گردم، می‌گویم زائر برادر شما هستم.
پس از گفتگو با خادمان، به سراغ چند زائر می‌رویم. «زینب بهروز» از دشت مغان یکی از زائران حرم حضرت است که لیسانس فیزیک اتمی دارد و مقیم قم می‌باشد. وی می‌گوید: «با پای دل همیشه این‌جا هستم؛ اما با پای جسم، در اولین فرصتی که دستم بیاید. در حال حاضر به تدریس مشغول هستم و وقتی احتیاج به تجدید قوا و آرامش دارم به حرم مشرف می‌شوم. وقتی انسان اراده‌ای می‌کند، خدا هم وسیله‌ی لازم را برای رسیدن او به هدف‌اش فراهم می‌کند. کافی است در حرم حضور پیدا کنم و با دو رکعت نماز از خدا یاری بخواهم تا زیارتی بامعرفت داشته باشم. از جلسات ختم قرآن و مجالس سخنرانی و مداحی مخصوص ماه رمضان هم کمال استفاده را می‌برم.»
مترجم جوانی همراه با یک خانم که تازه از تانزانیا رسیده‌اند، توجه‌مان را به خود جلب می‌کنند. زن با چشم‌های پر از شوق در جواب درخواست ما برای گفت‌وگو، توسط مترجمش به ما می‌فهماند که مشتاق جواب دادن به سؤالات ماست؛ اما بیش‌تر تشنه و مشتاق گوش کردن به دعای توسل است که دارد شروع می‌شود. در همین حین، با «فاطمه رضوی» از کشور هند آشنا می‌شویم. او ابتدا به‌خاطر کار همسرش مقیم شهر قم شده؛ اما در ادامه به شوق حضور در جوار حضرت معصومه() پای‌بند این شهر شده است. وی می‌گوید: «زنان مسلمان هند می‌دانند حضرت معصومه() دختر و خواهر امام است؛ اما نمی‌دانند ایشان برای چه به ایران و قم آمدند. من هم سعی می‌کنم از همین مطالب و کرامات حضرت برای‌شان بگویم. به خواب هم نمی‌دیدم که خود هم چنین توفیقی نصیبم شود. همه‌اش کرامت خود حضرت بود که به قم آمدم.»
خانم «فیروزی» زائر دیگری است که برای تربیت صحیح فرزندانش در سایه‌ی عنایت اهل بیت() به قم آمده است. وی می‌گوید: «با توجه به این‌که 444 امام‌زاده در قم مدفون هستند، اگر هر کدام کوچک‌ترین عنایتی به ساکنان این شهر را داشته باشند، همه‌ی مشکلات زائران حل می‌شود. طبق روایات، قم محل امنی است و زیارت حضرت معصومه() با زیارت حضرت زهرا() برابری می‌کند. کسی که کنار قبر حضرت زهرا() است، احساس آرامش می‌کنند و نه احساس غریبی. مردم اهل و ساکن قم هم باید آن‌قدر معرفت و آگاهی داشته باشند تا وقتی زائری وارد قم می‌شود، اثر همسایگی حضرت را در زندگی و رفتار آن‌ها ببیند. خود من چند سالی است که از اردبیل به قم آمده‌ام و به برکت همسایگی با دختر رسول‌الله، زندگی همراه با آرامشی دارم و فرزندانم همه تحصیلات عالیه پیدا کردند. امیدوارم همه اخلاق خوبی داشته باشیم تا وقتی به شهرهای دیگری هم می‌رویم، نماینده‌ی شایسته‌ای برای خانم باشیم.»
میل بیرون آمدن از صحن و سرای شفیعه روز جزا نیست؛ ما کنیزان حضرت در آستانه شهادت ایشان تنها می‌توانیم بگوییم: «السلام علیک یا فاطمه اشفعی لی فی الجنه»
)