کارشناس‌ارشد مدیریت آموزشی

هم‌زمان با پیش‌رفت سریع علم و تکنولوژی و رشد تنوع محصولات و وسایل زندگی، مدرنیته وارد زندگی شد و تفکر استفاده از ابزار و وسایل برای داشتن زندگی راحت در خانواده‌ها رواج یافت تا جایی که رو به تجمل‌گرایی گذاشت و سبک زندگی غربی جایگزین سبک زندگی اسلامی شد؛ ولی متأسفانه در بسیاری از موارد ما نتوانستیم مدرنیته را متناسب با سبک زندگی خودمان تعریف کنیم.

تمدن نوین اسلامی و پیش‌رفت همه جانبه‌ی جامعه‌ی اسلامی در گرو داشتن شیوه‌ی زندگی اسلامی است که برگرفته از حیات طیبه‌ی اسلامی و متأثر از آموخته‌های دینی است و می‌توان آن را در توجه به الگوهای صحیح زندگی اسلامی و احیای سبک زندگی اسلامی یافت. در آیات کریمه قرآن و احادیث و روایات آمده است که زندگی الهی؛ چگونه زیستن بر مبنای نگرش انسان به خدا، هستی، معاد و خواست و عملی است که در جهت پیدا کردن و عمل به قوانین الهی انجام می‌شود.

بر این اساس مقام معظم رهبری در سفر به به خراسان شمالی در مهرماه سال 1391 به تفصیل به این مهم پرداختند و بیست سؤال مرتبط به سبک زندگی اسلامی در جامعه‌ی ایران را به شرح زیر مطرح کردند:

-چرا فرهنگ کار جمعی در ایران ضعیف است؟

-چرا در روابط اجتماعی حقوق متقابل رعایت نمی‌شود؟

-چرا در برخی مناطق طلاق زیاد شده است؟

-چرا در فرهنگ رانندگی انضباط لازم رعایت نمی‌شود؟

-الزامات آپارتمان‌نشینی چیست؟

-الگوی تفریح سالم کدام است؟

-آیا در معاشرت‌های روزانه همیشه به هم راست می‌گوییم؟

-دروغ چه‌قدر رواج دارد؟

-علت برخی پرخاش‌گری‌ها و نابردباری‌ها در روابط اجتماعی چیست؟

-طراحی لباس، معماری شهرها چه‌قدر رواج دارد؟

-آیا حقوق افراد در رسانه‌ها و در اینترنت رعایت می‌شود؟

-علت بروز بیماری خطرناک قانون‌گریزی در برخی افراد و بخش‌ها چیست؟

-چه‌قدر وجدان کاری و انضباط اجتماعی داریم؟

-توجه به کیفیت در تولیدات داخلی چرا پایین است؟

-چرا برخی حرف‌ها و ایده‌های خوب در حد حرف و رویا باقی می‌ماند؟

-ساعات کار مفید در دستگاه‌ها چرا کم است؟

-چه کنیم ریشه‌ی ربا قطع شود؟

-آیا حقوق متقابل زن و شوهر و فرزندان در خانواده‌ها کامل رعایت می‌شود؟

-چرا مصرف‌گرایی برای برخی افتخار شده است؟

-چه کنیم تا زن هم کرامت و عزت خانواده‌اش حفظ شود و هم بتواند وظایف اجتماعی خود را انجام دهد؟» (khamenei.ir)

لذا برآنیم تا با استناد به آیات کریمه‌ی قرآن به نقش مردم و مسئولین در احیای سبک زندگی اسلامی از خانواده تا جامعه که حیاتی‌ترین شریان احیای سبک زندگی اسلامی را به عهده دارند، بپردازیم. تمامی مردم در دو بُعد فردی و اجتماعی توان احیای سبک زندگی اسلامی را در شاخه‌های مختلف دارند.

تقوی: در اسلام تقوی به عنوان ملاک برتری افراد بر یک‌دیگر اشاره شده و راه رسیدن به تقوا اصول دیگری مثل نماز، روزه، خوش‌رفتاری، احسان، نیکی و ... است. ملاک برتری داشتن، تجملات و زیورآلات و ابزار و وسایل نیست، بلکه تقوی است. «همانا گرامی‌ترین شما نزد خدا با تقواترین شماست» (حجرات، آیه‌ی 13) سوره‌ی حجرات یا سوره‌ی آداب یکی از سُور مبارکه‌ی قرآن است که تمامی آیات آن اشاره به اخلاق فردی و اجتماعی اسلامی دارد.

نکاتی هم که باید بصورت اجتماعی در سبک زندگی اسلامی رعایت شود، عبارت‌اند از: صله‌ی رحم، نیکی به دیگران، رعایت آداب معاشرت میزبانی و میهمانی، احترام به والدین، پرداخت خمس و زکات، عدم فخرفروشی به دیگران، ساده‌زیستی، دوری از اسراف، رعایت حجاب و عفاف، حفظ آبرو و دوری از اسراف و تبذیر است که در آیات متعددی به آن‌ها اشاره شده است.

ساده‌زیستی: «بدانید که زندگانی دنیا در حقیقت بازیچه‌ای است کودکانه و لهو و عیاشی و آرایش و فخرفروشی و حرص در افزودن مال و فرزندان و در مثل مانند بارانی است که به موقع ببارد و گیاهی در پی آن از زمین بروید که کشاورز را به شگفت آورد و سپس بنگری که زرد و خشک گردد و بپوسد و در آخرت عذاب سخت جهنم برای کافران بوده و برای مؤمنین آمرزش و خشنودی حق نصیب‌شان است.» (حدید، آیه‌ی 20)

عدم فخرفروشی: «و هرگز به متاع ناچیزی که به قومی برای جلوه‌ی حیات دنیوی جهت امتحان دادیم چشم آرزو مکش و روزی خدایی تو بهتر و پاینده‌تر است.» (طه، آیه‌ی 131) و «چشم از این متاع ناقابل دنیوی که به طایفه‌ای از مردم کافر برای امتحان دادیم بپوش و برای این‌ها اندوه مخور و اهل ایمان را زیر پر و بال حکمت خود گیر و با کمال حسن خلق بپروران.» (حجر، آیه‌ی 88)

رعایت عفت: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، به خانه‌هایی که خانه‌ی شما نیست داخل مشوید تا این‌که اجازه بگیرید و بر اهل آن سلام بگویید. این برای شما بهتر است. باشد که پند گیرید و اگر کسی را در آن نیافتید پس داخل آن نشوید تا به شما اجازه داده شود و اگر به شما گفته شد: «برگردید» برگردید که آن برای شما سزاوارتر است و خدا به آنچه انجام می‌دهید داناست. بر شما گناهی نیست که به خانه‌های غیرمسکونی که در آن‌ها برای شما استفاده‌ای است داخل شوید و خدا آنچه را که آشکار و آنچه را که پنهان می‌دارید، می‌داند..» (نور، آیات 27 تا 29) با استناد به آیات ذکر شده در می‌یابیم که رعایت حجاب و عفت عمومی و عدم استفاده از لباس شهرت موجب پیش‌گیری از اسراف و تجمل‌گرایی می‌شود. داشتن ظاهری ساده برای همه اعم از زن و مرد در خیابان و کوچه، رعایت حجاب و عفت عمومی از سوی زنان و مردان، عدم ورود به حریم خصوصی افراد، حفظ آبرو، احترام به دیگران، همه از جمله موارد بسیار مهم در سبک زندگی اسلامی است.

عدم پیروی از غیرمسلمین: «و از هوس‌های آنان پیروی مکن و از آن‌ها برحذر باش، مبادا تو را از بعض احکامی که خدا بر تو نازل کرده، منحرف سازند.» (مائده، آیه‌ی 49) «اگر حق تابع هوای نفس آنان شود، همانا آسمان‌ها و زمین و هر چه در آن‌هاست فاسد خواهد شد ولی، قرآنی به آن‌ها دادیم که مایه‌ی یادآوری آن‌هاست اما آن‌‌ها از (آنچه مایه) یادآوری‌شان (است) روی می‌گردانند.» (مومنون، آیه‌ی49)

البته تقلید در همه جا اشتباه نیست؛ اگر همراه با علم و آگاهی باشد و موجب ترقی و پیش‌رفت گردد، مفید خواهد بود. متأسفانه با تقلید غلط از مکتب زندگی غربی در بسیاری از موارد زندگی اسلامی فراموش شده، از جمله ورود آشپزخانه‌ی اُپن به نقشه‌های معماری ایرانی که هر چند فوایدی هم داشته؛ اما مشکلاتی را در سبک زندگی ایجاد کرده، از جمله سختی رعایت حجاب در حین فعالیت صاحب‌خانه برای پذیرایی از میهمانان و یا نمایان بودن ابزار و امکانات موجود در آشپزخانه که موجبات چشم و هم‌چشمی و تجمل‌گرایی را فراهم آورده است. در این خصوص آیت‌الله جوادی‌آملی در دیدار اعضای کمیته‌ی تخصصی شهرسازی سازمان نظام مهندسی کشور گفتند: ساختن خانه‌ای دارای آشپزخانه به اصطلاح اُپن که صاحب‌خانه و میهمان نتوانند به درستی رعایت حجاب را کنند و نتوانند خود را حفظ کنند، اسلامی نیست.

علاوه بر مردم، مسئولین و دستگاه‌های اجرایی نیز در احیای سبک زندگی اسلامی نقش مهمی بازی می‌کنند.

صدا و سیما: صدا و سیما به عنوان دستگاهی که در هر شرایطی در بین خانواده‌ها جایگاه خود را باز کرده، نقش مهمی در تبلور سبک زندگی اسلامی در قالب آثار نمایشی در بین خانواده‌ها دارد. در شرایط بحرانی و سخت کنونی که شبکه‌های ماهواره‌ای غربی مهم‌ترین صدا و سیمای کشور هستند، رسانه ملی وظیفه سنگینی را بر عهده دارد. نمایش منازل شیک، لوازم منزل، مبلمان، لباس و ماشین‌های لوکس و سایر ملزومات در رسانه‌ای که بیش‌ترین مخاطب را دارد، بیش‌ترین تأثیر را در ترویج سبک زندگی دارد. علاوه بر این محتوای کلام و گفتار هنرپیشه‌ها عاملی در حفظ این زمینه است. سایت خبریاب در این زمینه آورده است: «یکی از ضعف‌های اساسی و مشترک اغلب فیلم‌های سینمایی و سریال‌های سیما، ناتوانی در ارائه‌ی الگوی سبک زندگی بومی و هم‌چنین عدم ارائه شاخصه‌های رفتاری و شخصیتی تراز و مناسب است. مسائلی نظیر برجسته‌نمایی زندگی شهرنشینی و آپارتمانی، گذراندن اوقات فراغت در کافی‌شاپ‌ها و پاساژها، زیبا نشان دادن زندگی مجردی و یا خانواده بدون فرزند، رفاه‌طلبی، مصرف‌گرایی، تحقیر مستضعفان، پوشش نامناسب، اشراف منشی، روابط نامتعارف دختر و پسر، بی‌احترامی به یک‌دیگر و عدم رعایت حرمت سالمندان و... . از جمله شاخصه‌های نامتناسب با فرهنگ اصیل جامعه ماست که به وسیله‌ی بسیاری از فیلم‌ها و برخی سریال‌ها در جامعه منتشر می‌شود. اهمیت موضوع سبک زندگی به این برمی‌گردد که طی سال‌های اخیر، محور اصلی آنچه «جنگ نرم» غرب علیه ایران خوانده می‌شود، تغییر شیوه‌ی زندگی مردم کشورمان بوده است. به همین ترتیب، رسانه‌های ما زمانی می‌توانند به معنای واقعی کلمه‌ی اسلامی و ملی شوند که در آثار نمایشی، سبک زندگی برآمده از فرهنگ و ارزش‌های دینی تجلی یابد.» صدا و سیما در چشم‌انداز دو سالانه خود بر محوریت خانواده در احیای سبک زندگی اسلامی به چهار محور دین، اخلاق، امید و آگاهی در خانواده‌ی ایرانی در مجموعه‌های تلویزیونی توجه کرده است.

آموزش و پرورش: چگونه می‌توان برای دوازده میلیون دانش‌آموز در کتاب‌های درسی از سبک زندگی اسلامی گفت. همه‌ی ما درس کوکب خانم را که چند سالی است از کتاب‌های درسی حذف شده، به یاد داریم؛ اما سؤال این است جایگزین آن همه صفا و صمیمیت در پذیرایی از میهمانان سرزده کوکب خانم، چه درس یا درس‌هایی شده است؟

 در دوره‌ی راهنمایی و متوسطه در کتاب‌های علوم اجتماعی و مطالعات اجتماعی جای درس‌هایی که مستقیماً به این موضوع می‌پردازند، خالی است؛ اما جای امیدواری است که مطابق با منویات مقام معظم رهبری و با اجرایی کردن سند تحول بنیادین که بر مبنای آیات کریمه‌ی قرآن، سیره‌ی پیامبر اکرم(ص) و ائمه‌ی معصومین(ع) تدوین گردیده، هرچه سریع‌تر با تغییر و بازنگری در محتوای کتب درسی این موضوع نیز مورد توجه بیش‌تر قرار گیرد. در این خصوص با توجه به اخبار اعلام شده، می‌بینیم که در حوزه‌ی معاونت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش کارگروهی جهت تولید محتوای غنی در موضوع سبک زندگی اسلامی تشکیل شده است. اعضای این کارگروه قصد دارند در کتب جدیدالتالیف آموزش و پرورش، سبک زندگی ایرانی اسلامی را مورد توجه قرار دهند. عناوین پنج‌گانه‌ی ایمان، تفکر، علم، عمل و اخلاق، دایره‌ی آداب مهارت زندگی است که در کتاب‌های جدیدالتالیف اول، دوم و ششم ابتدایی مطرح شده است .

«حجه‌الاسلام علی ذوالعلم» مدیر طرح تولید برنامه‌ی درسی ملی اشاره کرد، در چهار حوزه‌ی یادگیری جدید پایه‌ی ششم کار و کارآفرینی، تفکر و خلاقیت، مهارت زندگی و سلامت که نمونه‌هایی از سبک زندگی ایرانی و اسلامی است، مورد توجه قرار گرفته است. در این زمینه برخی از اولیا دانش‌آموزان پایه‌ی ششم معتقدند علی‌رغم تمام ایرادهایی که به کتاب‌های درسی پایه‌ی ششم وارد است؛ اما در زمینه‌ی تقویت و احیای سبک زندگی اسلامی در این پایه، محتوای خوبی تدوین شده است که انتقال مفاهیم آن به دانش‌آموزان بسیار اثرگذار و مفید می‌باشد. (roshdmag.ir )

حوزه‌های علمیه: از دیگر امکانات موجود در جامعه مراسم‌ها و هیأت‌های مذهبی، سخنرانی‌های پس از اقامه نمازهای جماعت می‌باشد که علاوه بر بیان مسایل شرعی باید به روش‌های رسیدن به سبک زندگی اسلامی و ایرانی بپردازد. برنامه‌ریزی برای سبک زندگی اسلامی باید توسط اساتید حوزه علمیه تدوین شود. علی‌الخصوص استفاده از مبلغین جوان زن و مرد با بیان شیوه‌ی جذاب و مورد علاقه‌ی جوانان و حضور گسترده در تجمعات آنان؛ حضور در دانشگاه‌ها و ارتباط چهره به چهره با دانشجوها، به نحوی که روحانیون و مبلغین مذهبی صرفاً ویژه‌ی مراسم‌ها و هیأت‌های مذهبی نباشد. افتتاح کلینیک‌های مشاوره‌ی مذهبی با تابلوهای مشخص، برگزاری اردوهای تفریحی، حضور روحانیون در تورهای سیاحتی و اماکن تفریحی، موزه‌ها، مدارس، چند بعدی بودن مبلغین، گذر از فقه سنتی به فقه پویا و ... از جمله دیگر نیازها و خواسته‌های مردم می‌باشد.

دانشگاه‌ها: از مهم‌ترین پیش‌نهادها به دانشگاه‌ها در نظر گرفتن دو واحد درسی با عنوان سبک زندگی اسلامی در واحدهای درسی دانشجویان می‌باشد. هم‌چنین ایجاد اشتیاق در دانشجویان رشته‌های معماری، شهرسازی، عمران، نقشه‌کشی، طراحی لباس، تغذیه، پژوهش هنر و رشته‌هایی از این قبیل، به مطالعه و ارائه پایان‌نامه در راستای تدوین زندگی ایرانی اسلامی، بسیار موثر خواهد بود.

باشد که به قول مولانا در مثنوی معنوی «هر کسی کو دور ماند از اصل خویش، بازجوید روزگار وصل خویش» بتوانیم در تمام جنبه‌های زندگی، روش زندگی ایرانی اسلامی را پیشه خود کنیم.