کارشناس علوم ارتباطات

در آستانه‌ی روز ماما

عادت کرده‌ایم که در پرداختن به برخی سوژه‌ها و موضوعات، نگاه‌مان به تقویم و مناسبت‌های تاریخی باشد؛ شاید همین اهتمام گاه‌به‌گاه‌مان نیز، غنیمت است؛ چرا که مشغله‌ها و هیاهوی زندگی ما را از پرداختن به برخی امور مهم و مرتبط با مقوله‌ی سلامت و بهداشت، غافل ساخته است. شاید زندگی مدرنیته و سنتی دانستن برخی روش‌ها که در زمان خویش معقول، مطلوب و حتی ارزش بودند؛ بهانه فراموشی آداب و سنن قدیم شده‌اند. دلیل و توجیه‌ها هر چه که باشند؛ روش‌های رایج شده، گاه با نتیجه‌ی معکوس و نه چندان مطلوب، هر عقل سلیمی را به تفکر و تدبر وا می‌دارند. از همین رو، این بار به مقوله‌ی دیگری از بهداشت و سلامت بانوان‌ پرداختیم.

طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی و کنفدراسیون بین‌المللی مامائی، پنجم می مصادف با پانزدهم اردیبهشت، از سال 1992روز جهانی ماما نام‌گذاری شده است. با تغییر سبک زندگی حتی در نوع زایمان طبیعی، روز به روز به تعداد زنانی که برای شنیدن صدای نوزادشان، به سزارین علاقه‌مند می‌شوند، افزوده می‌شود. همین امر موجب شده است که فارغ‌التحصیلان مامایی کشور بدون شغل مانده و زنان بی‌جهت به عمل جراحی سزارین راغب شوند. همین امر ما را بر آن داشت که سراغ «ریحانه دستفروش» برویم که نُه سال از عمر خود را در جایگاه کارشناس مامایی، صرف کرده است.

*خانم دستفروش شما سال‌هاست که در مقوله‌ی بهداشت بانوان در درمانگاه و مطب، به ارائه‌ی خدمات مشغولید. می‌خواهیم از مهم‌ترین مبحث این مقوله، یعنی زایمان آن هم به دو شیوه‌ی «طبیعی» و «سزارین» بیش‌تر بدانیم.

در آغاز لازم می‌دانم به روایتی از امام صادق(ع) در حکایت آدم و حوا اشاره کنم که حوا گفت: خداوندا هر چه به آدم مرحمت کردی به من نیز کرامت فرما. خطاب شد که من به تو حیا، عاطفه، و انس دادم. اگر آن ثواب‌های ابدی، نعمت‌های جاوید، پادشاهی و بزرگی را که در مقابل غسل و تحمل درد زایمان به تو عطا کرده‌ام، دریابی؛ چشمت روشن می‌شود. حوا! هر زن هنگام وضع حمل بمیرد با شهدا محشورش کنم و هر زنی که دچار درد زاییدن شود، نیز اجر شهید دارد. اگر بچه به سلامت آمد، گناهش را بیامرزم و اگر در کشاکش درد جان دهد، ملائکه هنگام قبض روحش حاضر شوند و بشارت بهشت‌اش دهند و در آخرت باز با شوهرش زندگی را از سر گیرد و هفتاد بار زیباتر از حوریان بهشتی باشد. حوا گفت: کافی است! (ازدواج در اسلام، ص79)

شکی نیست که طبیعی‌ترین و سالم‌ترین شکل تولد نوزاد در پایان دوران بارداری، زایمان طبیعی است؛ اما اکثر زنان جامعه‌ی ما که تحت تأثیر تبلیغات نادرست رسانه‌ها، کتب، نقل قول‌ها، خاطرات و ... قرار گرفته و می‌گیرند؛ به‌صورت ناآگاهانه سزارین را انتخاب می‌کنند.

*متأسفانه آمارها حاکی از این است که کشور ما و به تبع آن برخی استان‌های کشور از جمله قم جزو پیشتازان در عمل سزارین می‌باشند؛ در جایگاه یک ماما، مهم‌ترین علل روی آوردن به این پدیده را  چه چیزهایی می‌دانید؟

از نظر ما علل افزایش آمار سزارین در ده بخش و گزینه خلاصه می‌شود که عبارت‌اند از:

درد: زنان باردار با این تصور غلط که با انجام سزارین هیچ دردی را احساس نمی‌کنند به سراغ سزارین می‌روند؛ غافل از این‌که درد سزارین پس از انجام سزارین شروع می‌شود.

ترس از پایین آمدن ضریب هوشی نوزاد: گروهی از مردم تصور می‌کنند ضریب هوشی نوزادان سزارینی بیش‌تر است؛ اما در واقع ارتباطی بین ضریب هوشی و نوع زایمان وجود ندارد. حتی برخی از محققین، ضریب هوشی نوزادان حاصل از زایمان طبیعی را بیش‌تر از سزارینی‌ها گزارش کرده‌اند.

تبدیل شدن سزارین به عملی تجملی: متأسفانه خیلی‌ها سزارین را روشی لوکس و مدرن تلقی می‌کنند و زایمان طیبعی را امری سنتی و از رده خارج. حال آن‌که شاهدیم جوامع پیش‌رفته و مدرن روزبه‌روز به این زایمان مفید و در عین حال مورد سفارش، بیش‌تر روی می‌آورند.

خطر ضربه‌های زایمانی: رواج این پندار غلط که ضربه‌های زایمانی مختص به زایمان طبیعی است؛ اما به واقع فلج عصب بازویی، شکستگی جمجمه و سایر استخوان‌ها در نوزادان سزارینی هم دیده شده است.

حفظ اندام: پذیرش این باور غلط که حفظ فیزیک بدن با عمل سزارین محقق می‌شود.

کاهش تعداد باروری‌ها: کاهش باروری باعث کاهش زایمان طبیعی هم می‌شود. در حال حاضر نیمی از زنان باردار، در اولین زایمان، عمل سزارین را تجربه می‌کنند. در حالی‌که تا چند سال پیش زنان بعد از چند زایمان طبیعی و از روی اجبار و تجویز پزشک مربوطه راضی به عمل سزارین می‌شدند.

افزایش سن مادر: اگر سن مادر باردار زیاد باشد؛ عمل جراحی سزارین غیرقابل اجتناب است.

مراقبت از جنین: پندار برخی این‌ است که در عمل سزارین، امکان دقیق‌تر شدن مراقبت‌ها از جنین و کنترل ضربان قلب او با کمک دستگاه‌های الکترونیکی مدرن فراهم است؛ و به تبع آن اختلال در وضعیت جنین سریع‌تر شناسایی و درمان می‌شود.

ترس از مشکلات زایمان: متأسفانه برخی متخصصین زنان به‌خاطر ترس از ایجاد برخی مشکلات حقوقی که به دنبال بروز اختلال در سلامت مادر یا جنین هنگام زایمان طبیعی رخ می‌دهد، عمل سزارین را توصیه و در اولویت قرار می‌دهند.

منافع مادی: برخی از متخصصان زنان به انجام عمل سزارین تمایل بیش‌تری نشان می‌دهند؛ چرا که در این نوع زایمان نسبت به زایمان طبیعی، هم وقت کم‌تری صرف می‌شود و هم حق‌الزحمه‌ی بالاتری دریافت می‌گردد.

*در دین مبین اسلام زایمان طبیعی، امری اجردار می‌باشد؛ از دیدگاه پزشکی، این روش با چه مزایایی معرفی شده است؟

از لحاظ پزشکی حجم خونی که در زایمان طبیعی از دست می‌رود بسیار کم‌تر از میزان خونی است که در عمل سزارین تلف می‌شود.

- زایمان طبیعی خطرات بیهوشی را به همراه ندارد و از نظر اقتصادی هم به صرفه‌تر است. هم‌چنین درصد ابتلا به عفونت‌های رحمی، دستگاه‌های ادراری و داخلی بسیار کم‌تر از سزارینی‌هاست.

- مادرانی که زایمان طبیعی کرده‌اند در دادن شیر آغوز به نوزاد خود موفق‌ترند؛ چون مادر پس از زایمان کاملاً هوشیار است و در دو ساعت اول پس از زایمان که بسیار مهم است، می‌تواند به نوزاد خود شیر دهد و او را در مقابل عوامل آلرژی‌زا مقاوم کند.

- تناسب اندام به‌دنبال زایمان طبیعی به دلیل انجام ورزش‌های پس از زایمان، سریع‌تر ایجاد می‌شود.

- طول درمان مادر سزارین شده، طولانی‌تر است.

- میزان پوسیدگی دندان در کودکانی‌‎ که با زایمان طبیعی به دنیا آمده‌اند؛ به دلیل برخورد با انواع باکتری‌ها در کانال زایمان و مقاوم شدن نسبت به آن‌ها کم‌تر است.

- احتمال افسردگی پس از زایمان به‌دلیل آسیب مثانه و روده‌ها در سزارینی‌ها بیش‌تر است. احتمال چسبندگی احشا، نازایی، حاملگی خارج از رحم و جفت سر راهی هم در حاملگی‌های بعدی سزارینی‌ها بیش‌تر است.

- اغلب سزارین‌ها انتخابی است؛ یعنی بعد از عمل سزارین شاهد به دنیا آمدن نوزادان نارس می‌شویم.

- چون نوزادان سزارینی، فشار کانال زایمان را تحمل نمی‌کنند، ریه‌های آن‌ها از ترشحات و مایعات خالی نمی‌شود؛ بنابراین عوارضی نظیر زجر جنینی و بستری شدن در بخش icu نوزادان را در آن‌ها بیش‌تر شاهد خواهیم بود.

*با توجه به مضرات بی‌شمار عمل سزارین، چگونه می‌توان از روند رو به رشد این معضل جلوگیری کرد و مادران و بانوان نسل آینده را به زایمان طبیعی سوق داد؟

قطعاً تشویق مردم به شرکت در کلاس‌های زایمان فیزیولوژیک و استفاده از روش‌های کاهش درد غیر دارویی از قبیل ماساژ، طب فشاری، طب سوزنی، تن‌آرامی و تکنیک‌های تنفسی، استفاده از تحریک الکتریکی اعصاب از راه پوست، رایحه‌درمانی، موسیقی، هیپنوتیزم، سرما و گرمادرمانی، توجه مرکزی و انحراف از درد، زایمان در آب و قرار گرفتن در وضعیت‌های مختلف هنگام درد، فرهنگ‌سازی برای زایمان طبیعی، روش‌هایی هستند که اعمال‌شان می‌تواند در گسترش فرهنگ زایمان طبیعی و کاهش عمل سزارین، مفید واقع شود.

*همه‌ی ما در هر جایگاه و شغلی، در صدد داشتن یک زندگی بهتر و سالم‌تر می‌باشیم ؛چگونه می‌توانیم با پیروی از یک سبک زندگی مطلوب به این مهم دست یابیم؟

از آن‌جا که بانوان و مادران، مخاطبان اصلی و مراجعه‌کنندگان ما می‌باشند، باید اصولی را از همان ابتدای پذیرش زندگی مشترک لحاظ کنند؛ مثلاً جوانان با انتخاب منطقی و آگاهانه و مشاوره‌های قبل، رعایت نکات بهداشتی برای پیش‌گیری از بیماری‌های جنسی، برنامه‌ریزی درست در خصوص خود و کودکان‌شان، داشتن برنامه‌ی غذایی مناسب و انجام فعالیت‌های ورزشی منظم، آرامش و سلامت را به خانواده‌ی خود هدیه کنند.

بانوان هم از زمان همسری و مادر شدن می‌بایست مراقبت‌هایی را لحاظ کنند که شاید مهم‌ترین آن‌ها مراقبت‌های دوران بارداری ‌باشد. مراجعه به مراکز بهداشتی درمانی، ماماها و یا پزشکان متخصص که تا بیست هفتگی، دو بار و از بیست هفتگی تا هفته‌ی چهلم شش بار می‌باشد را، مدنظر قرار دهند. در این دوران مادران باید فعالیت‌های روزانه‌ی خود را محدود ساخته و استراحت را لحاظ کنند. مادران شاغل هم از مشاغل سخت و سنگین که در آن کار ایستاده بیش از سه ساعت باشد؛ یا قرار گرفتن در معرض تشعشعات رادیواکتیو، اشعه‌ی ایکس، مواد شیمیایی، آزمایشگاهی و ... را به‌دنبال داشته باشد، پرهیز کنند.

سالمندان هم به عنوان رکن مهم خانه و خانواده می‌بایست در دوران سالمندی با رعایت رژیم غذایی پرفیبر و کم کالری، مصرف مایعات فراوان و فعالیت منظم روزانه، زندگی سالمی را برای خود و اطرافیان‌شان به ارمغان آورند.

*در مرور تقویم و مناسبت‌ها، روز زن را پیش رو داریم برای بانوان جامعه پیام و یا حرفی دارید؟

این روز برای همه و مخصوصاً برای کسانی که هنوز از داشتن نعمت مادر برخوردارند و می‌توانند با تحفه‌ای بر دست مادرشان بوسه بزنند، مبارک است. شاید این روز بهانه‌ای برای بیش‌تر با هم بودن باشد. جا دارد که سعی کنیم با الگو گرفتن از زندگی حضرت فاطمه(س) در تمام ابعاد زندگی خود از جمله همسرداری، تربیت فرزندان، حضور در عرصه‌های اجتماعی با رعایت برخی اصول و ارزش‌ها هم‌‍‌چون رعایت حجاب و عفاف و پیروی از دستورات و فرامین اسلام و ائمه‌ی اطهار(ع)، محیط خانه را برای رشد و شکوفایی استعدادها و اخلاق پسندیده مهیا و مستعد کنیم.

*به عنوان آخرین سؤال از مشکلات، دغدغه‌ها و موانع پیش روی اهداف‌تان، به‌عنوان کارشناس مامایی بگویید.

یکی از مشکلات امروز ماماها، طرح پزشک خانواده است. در این طرح به جایگاه ماماها به‌خصوص کارشناسان مامایی مطب‌دار هیچ توجهی نشده است. آن‌ها می‌بایست در این طرح، در مطب پزشکان عمومی غیر از وظایف خود، به امور تزریقات، منشی‌گری و گاهی برخی کارهای خدماتی که در شأن یک کارشناس ماما نیست، بپردازند.

یکی دیگر از مشکلات مامایی، مسأله‌ی بیمه است. سازمان‌های بیمه‌گر با ماماها قرارداد بیمه ندارند. بنابراین ویزیت ماماها بالا و با نرخ آزاد است که موجب نارضایتی بیماران و مراجعه کنندگان می‌شود. غیر از ویزیت، مشکل دیگر بیمه‌ی ماماها، این است که آن‌ها نمی‌توانند سونوگرافی را در دفترچه‌ی بیمار بنویسند، چون فقط مجازند مواردی را در دفترچه قید و وارد کنند که سقف‌شان تا چهار هزارتومان باشد. یک کارشناس مامایی با این‌که دارای نظام مامایی است و قادر به درمان بسیاری از مشکلات زنان می‌باشد؛ اما به حدی از نظر دارویی و اعمال پاراکلینیکی محدود است که مجبور می‌شود بسیاری از درمان‌های ساده را به پزشکان متخصص زنان و یا حتی به پزشکان عمومی واگذار کند. امیدواریم مسئولان با اهتمام و توجه بیش‌تری در جهت رفع این مشکلات و نواقص گام بردارند.