گفت‌وگو با دکتر فاطمه رهبر، نماینده‌ی تهران در مجلس شورای اسلامی
خانم «فاطمه رهبر»، نماینده‌ی مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، نایب‌رئیس کمسیون اصل 90 و رئیس فراکسیون زنان و خانواده در گفت‌وگویی با «پیام زن»، نظرهای خود را درباره‌ی پوشش و حجاب اسلامی در ایران و دیگر کشورها اعلام کردند.
*درباره‌ی وضعیت حجاب در جامعه، باید از کجا شروع کنیم؟
ابتدا باید یک آسیب‌شناسی در داخل کشورمان در مورد وضعیت فعلی داشته باشیم. اگر به‌عنوان مقررات مدنی و حقوق شهروندی نگاه کنیم همه‌ی شهروندان خانم موظف به عمل‌کردن و پای‌بندی به آن هستند. مثل قانون راهنمایی رانندگی که به همه‌ی شهروندان واجب است. شهروندان باید به قوانین وضع‌شده و آئین‌نامه‌های گذاشته شده مقید باشند. در کشور ما داشتن حجاب بعد از انقلاب اسلامی یک قانون شد. این قانون توسط مسلمانان و غیر‌مسلمانان که در این کشور زندگی می کنند باید عمل شود. این قانون حتی برای کسانی که به کشور ما می‌آیند گردشگرها و توریست‌ها، مسافران و شخصیت‌های سیاسی همه باید به‌عنوان یک قانون عمل کنند. کما اینکه ما وقتی به کشورهای دیگر می‌رویم قوانین آن‌ها را رعایت می‌کنیم.
*یک نمونه از قوانینی که در دیگر کشورهای دیگر با آن مواجه شدید؟
خاطرم هست از طرف مجلس سفری به روسیه داشتیم. قرار شد از موزه‌ای در لنینگراد دیدن کنیم. موقع ورود گفتند باید بالاپوش‌تان را در بیاورید. منظورشان چادر من بود. گفتم این بالاپوش نیست، می‌توانم پالتویم را در بیاورم ولی چادر اعتقاد و وظیفه‌ی دینی من است. آن‌ها هم گفتند این قانون ماست و معذوریم. این قوانین در همه‌ی کشورهای مختلف دنیا به‌شکلی که خودشان وضع کرده‌اند، رعایت می‌شود و برای بقیه هم لازم‌الاجرا است. در برخی از دانشگاه‌های معتبر و مراکز علمی اروپایی، امریکایی(150کشور) آئین‌نامه و ضوابط پوشش برای دانشجو و هیأت علمی دارند که اگر رعایت نشود برای او کمیته‌ی انظباطی تشکیل می‌دهند! همه‌جای دنیا مقرراتی برای شهروندان‌شان دارند که اجرا می‌شود. در امریکا که آزادی‌های عجیب و غریب وجود دارد قانونی برای خریدار مشروب‌های الکلی که فروش آن آزاد است دارند، فروشنده نباید مشروب را بدون پوشش در اختیار خریدار قرار دهد. خریدار هم نباید آن را در ملأعام به‌نمایش بگذارد. در غیر این‌صورت اگر پلیس ببیند خریدار و فروشنده جریمه می‌شوند! باز هم تأکید می‌کنم در همه‌ی دنیا قوانین و مقرارتی وجود دارد. اگر حفظ حجاب در کشور ما قانون و نوعی مقرارت مدنی است باید خروج از آن تخلف محسوب شود و مانند دیگر کشورها شامل جریمه توسط دولت باشد.
*از دولتی و قانونی‌شدن حجاب هم نتیجه‌ی مطلوب گرفته نشد! چرا؟
چون دچار سلیقه شدیم. یک‌وقت به‌نظر مدیر یک مجموعه و اداره یا مسئول حراست، فلان مدل حجاب بود. بعد از او حجاب شکل دیگری گرفت. مانتو فرم خاصی شد. از یک‌وجب زیر زانو به سر زانو و بعد بالای زانو رسید. یک‌وقت گشاد و آزاد یک‌وقت تنگ و کیپ و ....شد!
* حجاب به‌عنوان یک ارزش در جامعه نتیجه‌ی مطلوب داد؟
باید خوش‌بین بود؛ چون خیلی از زنان و مردان جامعه‌ی ما نسبت به قیود مذهبی و احکام دینی پای‌بند هستند و به حجاب هم به‌عنوان یک ارزش نگاه می‌کنند که با فرهنگ جامعه سر و کار دارد. در اوایل انقلاب، حجاب بهتر رعایت می‌شد؛ اما با تهاجم و شبیخون فرهنگی و بعد از آن ناتوی فرهنگی که همه‌ی دشمنان با تمام قوا، علنی و روشن علیه جمهوری اسلامی سرمایه‌گذاری کردند، ما با این وضع مواجه شدیم. آن‌ها فهمیدند دیگر از طریق جنگ نمی‌توانند به کشور و اعتقادهای ما لطمه وارد کنند، پس از راه تهاجم فرهنگی وارد شدند.
*پس وضع حجاب جامعه را نتیجه‌ی تهاجم فرهنگی می‌دانید؟ یعنی ما مقابله نکردیم!
نمی‌خواهم بگویم کاری انجام ندادیم، با نگاه مثبت تحلیل کنیم. همین‌که هنوز خیلی‌ها مقید به رعایت حدود شرعی هستند خوب است. این‌ها قطعاً بچه‌ها و خانواده‌هایی مقید تربیت می‌کنند! خیلی‌ها چادر و مقنعه ندارند؛ اما محجبه هستند.
*خانم رهبر آیا در مجلس تعریف روشنی از حجاب داده شده است؟
در دوره‌ی هفتم با تصویب قانون مد و لباس سعی به همین کار بود. خیلی از نمایندگان آقا و روحانی‌های مجلس مخالفت‌های شدید کردند. یک‌سری گفتند شما قصد دارید چادر را بردارید و مانتو و روسری را ترویج بدهید. برخی هم معتقد بودند می‌خواهیم همه را چادری کنیم! جا انداختن ضرورت پرداختن به مسئله‌ی حجاب جامعه در بین نمایندگان و نخبگان مردم بازتاب‌های متضادی داشت. برای اجرای این قانون هم مسائلی بود. بعد از جلسه‌های متعدد و ارائه‌ی الگوهای مختلف، به آقایان این اطمینان را دادیم که تنوع لباس و استفاده از رنگ، خطر بی‌حجابی را ایجاد نمی‌کند. خاطرم هست دو مدل لباس هم به آن‌ها نشان دادم. یک لباس پوشیده به‌رنگ قرمز و یک لباس نازک به‌رنگ مشکی! بعد پرسیدم کدام‌یک از این لباس‌ها به حدود شرعی لطمه وارد می‌کند! دو سال‌و‌نیم متقاعد کردن مخالفان طول کشید! بعد از تدوین آئین‌نامه‌ها و انجام مقدماتی با برپایی چندین نمایشگاه و شوی لباس، حرکتی جدید آغاز شد. طراحان بخش خصوصی وارد ماجرا شدند و به فکر طراحی لباس برای حضور زنان در بخش های اداری و اجتماعی و عمومی افتادند. تعداد زیادی از فارغ التحصیلان ما از دانشگاه‌های پارچه، طراحی، صنایع دستی و هنر که قبلاً در بازار کار جایی نداشتند به این چرخه‌ی کاری وارد و سر ذوق آمدند. امروز مثل گذشته نیست که باید منتظر ماند تا بوردهایی از خارج به‌دست علاقمندان برسد؛ در کم‌تر از چند‌ثانیه از اینترنت مدلهای جدید با فرهنگ خاص آن‌ها می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد. آقایان اگر بدانند داشتن تولید داخلی در زمینه‌ی پوشاک چه ضرورتی دارد سد نمی‌شوند. بی‌توجهی به مسئله‌ی مد و پوشاک، باعث ناهنجاری‌هایی در جامعه خواهد بود. قاچاق لباس، بدرفتاری‌های پوشش را ایجاد می‌کند. اگر در این‌باره چاره‌اندیشی نکنیم، هزینه‌های مقابله با ناهنجاری‌های اجتماعی پوشش در جامعه بسیار گزاف خواهد بود.
*وظیفه‌ی مقابله با این ناهنجاری به‌عهده‌ی کیست؟ نیروی انتظامی تا کنون موفق بوده است؟
به‌عهده‌ی همه. در آن قانون قرار بود تمام نهادها مؤسسه‌ها و وزارتخانه‌ها بخشی از مسئولیت را به عهده بگیرند. وزارت ارشاد مسئول اجرا بود. رئیس‌جمهور وقت به‌عنوان رئیس شورای انقلاب فرهنگی، مسئولیت حسن اجرای این قانون را به وزارت کشور محول کردند. از میان دستگاه‌های فرهنگی فقط نیروی انتظامی بود که اجرای قانون درکارش نمود پیدا کرد. نقص اجرا در نیروی انتظامی بر‌می‌گردد به ماهیت این نیرو که وظیفه‌اش انتظام بخشیدن به جامعه و برخوردهای سلبی است. بقیه‌ی دستگاه‌ها که وظیفه‌ی‌شان ایجابی و تشویقی بود، باید پرسش شوند!
*آیا نباید مجلس از عدم اجرای قانون توسط نهادها و دستگاه‌ها از آن‌ها سؤال می‌کرد؟
در مجلس هفتم و هشتم از آموزش و پرورش، وزارت بهداشت و دیگر نهادهایی که مستقیم و غیر‌مستقیم با این مسئله در ارتباط بودند سوال شد؛ اما پاسخ‌ها و گزارش‌ها قانع‌کننده نبود. اقدام‌های کلیشه‌ای، ظاهری و همایشی صورت گرفته بود. حتی خواستیم اگر قانون اشکال دارد اعلام کنند تا در مجلس با تصویت لایحه برطرف شود؛ اما هیچ بازخوردی دریافت نکردیم. نیروی انتظامی فقط توانست چارچوب را حفظ کند.
*ظاهراً مجلس از رئیس‌جمهور قبلی هم در زمینه حجاب پرسشی کرده بود!
بله و ایشان در عین ناباوری ما گفتند: این‌قدر به جوانان گیر سه‌پیچ ندهید! درآن شرایط از وزرا و دستگاه‌ها چه پرسشی می‌توانستیم داشته باشیم!
* گفتید مسئله‌ی حجاب باید در شکل مردمی حل شود؛ یعنی از دولت ناامید شدید؟
نه؛ اما مردم نشان دادند توانایی خاصی در حل مشکل‌ها دارند. بعد از رأی اعتماد به وزرای دولت جدید طی مکاتبه خواستیم برای گسترش قانون حجاب و عفاف و اجرایی‌شدن آن، برنامه‌ها و پیشنهادهای‌شان را به مجلس اعلام کنند. ما قوانین بسیار مترقی و پیشرفته‌ای داریم که اجرا نشده. امیدواریم حجاب که می‌تواند به یک مسئله‌ی امنیتی باشد، برای دولت‌مردان ما اهمیت داشته باشد.
* برای اصلاح وضعیت حجاب نقش رسانه و مبلغان را چه‌طور می‌بینید!
از آن‌جا که برای برخی از جوانان ما حجاب هنرپیشگان می‌تواند الگو باشد، باید براساس قانونی که وضع شده، صدا و سیما به این مهم توجهی ویژه پیدا کند. کنترل و اجازه‌ی نمایش الگوهایی با توجه به فرهنگ ایرانی اسلامی می‌تواند سمت‌وسوی جامعه را روشن کند. این هنرپیشه‌ها با پشتوانه و حمایت صدا و سیما و سینما مطرح می شوند، پس جا دارد که برای این قوانین، در اجرا و زندگی شخصی‌اشان ارزش قائل باشند. مبلغان ما هم باید با زبان نسل جوان با استفاده از امکانات فضای مجازی، مسائل را رصد و راهکارهای برون رفت از بحران حجاب را مطرح کنند. نهادهایی که مسائل زنان جزء اهداف آن‌هاست، همان‌طور که رهبری در دیدار با آن‌ها خواستند، یک مرکز عالی راه‌اندازی کنند و از موازی‌کاری پیش‌گیری کنند. ما به یک مهندسی حساب‌شده در این زمینه نیاز داریم. باید مسائل را در سطح کلان‌تر ببینیم. رسانه می تواند با ایجاد بحث و چالش توسط اندیشمندان یا فیلم‌های جذاب و دیدنی ایجاد محتوا و مفهوم کند. می‌تواند خیلی ابهام‌های جامعه در باره‌ی حجاب را روشن کند. به‌جای گفتن احکام، در این‌باره که مهم هم هست، فیلم‌های معناگرا و مفهومی تولید کند. حجاب را در ذهن مخاطبان نهادینه کند. رسانه با نظر‌سنجی و در نظر گرفتن نیاز مخاطب، باید نه همگام با جامعه که یک قدم جلوتر از او حرکت کند. بر تولید برنامه ها نظارت داشته باشد تا نخواهد بعد از تولید فیلم، حجاب بر سر هنرپیشه بگذارد!
* وضعیت حجاب را در دیگر کشورهای مسلمان چه‌طور می‌بینید؟
در دیگر کشورها که اجباری نیست شاید وضع‌شان فرق بیشتری با ما داشته باشد. در عربستان فقط مکه و مدینه حجاب اجباری است. در سوریه و ترکیه چندین مدل حجاب می بینیم. بلوز و شلوار و روسری برای دختران جوان، کت و دامن بلند و روسری برای کارمندان، مانتوهای گشاد و روسرهای بلند و عمدتاً به‌رنگ سیاه، عباهای بلند یا با پوشیه یا بدون آن... ؛ اما آن چیزی که بین همه‌شان مشترک است، هیچ‌کدام‌شان موی خود را بیرون نمی‌گذارند. یک تار موی این با حجاب‌ها بیرون نیست. همه‌شان وقتی صدای اذان را می‌شنوند هر‌کجا باشند می‌روند نمازشان را در مسجد می‌خوانند. در رسانه‌هایشان هم تکلیف روشن است یا حجاب کامل دارند یا متأسفانه بی‌حجابند.
* و رنگ لباس‌هایشان؟
اغلب رنگ روشن با تنوع بسیار. ما هم می‌توانیم با استفاده از فرهنگ اصیل ایرانی که دارای عناصر بصری جذاب است، از بته جقه، طرح‌های اسلیمی شمسه و رنگ‌های متنوع استفاده کنیم. حجاب زنان ما در قومیت‌های مختلف نشان‌دهنده‌ی همین استفاده‌ی بومی و فرهنگی است. خطوط و نقوش ایرانی با سابقه دیرینه‌ی چند هزارساله می‌تواند استفاده شود.
* شما خودتان از رنگ روشن و این نوع لباس‌ها استفاده می‌کنید؟
این یک انتخاب فردی است. من چون در محیط کارم با تعداد زیادی از آقایان سر و کار دارم ترجیح می‌دهم از رنگ‌های تیره و مدلهای ساده استفاده کنم؛ اما در سفرهای خارجی رنگ روشن می‌پوشم. چون آن‌جا فاطمه رهبر نیستم، نماینده‌ی کشور جمهوری اسلامی و نماینده‌ی اعتقادها و اندیشه‌های دینی و یک مُبلّغ دین هستم. ببینید تیره و روشن پوشیدن را نمی‌شود به کسی توصیه کرد و نسخه‌ی واحد پیچید. با توجه به شرایط و محیط کار، باید دقت و توجه کرد. یک معلم دبستان، یک خانم پزشک خودش تشخیص می‌دهد چه‌طور لباس بپوشد که اندیشه و تعالی انسانی مد نظر باشد که آرامش در خانواده‌ها ایجاد شود.
*رعایت حجاب در دبستان‌های دخترانه را چه‌قدر لازم می دانید؟
با فراهم‌سازی محیط و اجرای طرح محرم‌سازی بر اساس قانون گسترش عفاف و حجاب ضرورتی ندارد از صبح تا عصر، دانش‌آموز از دیگر دختران و معلمین خانم خود حجاب بگیرد! باید از همان ابتدا به او فهماند برخی جاها نیاز نیست خود را بپوشاند؛ اما بیرون چرا. او باید زیبایی و دخترانگی که نهفته در ذاتش است را عرضه کند، این طبیعت اوست. فشار بی‌ثمر او را زده می‌کند. طبق قانون، همه‌ی مدارس دخترانه ملزم به طرح محرم سازی هستند؛ اما...
*ظاهرا منشور حقوق و مسئولیت‌های زنان قانون شده و در کشور بلاروس هم استفاده می‌شود چه‌طور این اتفاق رخ داد؟
این منشور با نگرش دینی و احکام اسلامی در عرصه‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، ورزشی، پژوهشی، نظامی و... در شورای انتقلاب فرهنگی مدوّن شد و تمام پیش‌بینی‌های حقوق متقابل زن و دختر و خانواده در آن شده است. ما این منشور را ترجمه و در سفرهای‌مان به دیگر کشورها ارائه می‌کردیم. در دیداری با نمایندگان کشور بلاروس هم این کار انجام شد. آن‌ها از این منشور بسیار استقبال کردند. بعد از یک‌سال بحث و بررسی در مجلس، خودشان از ما دعوت کردند که می‌خواهیم این منشور را در قوانین خودمان بگنجانیم! دعوت کردند در جلسه‌ی رونمایی شرکت کنیم. در سرمای 25درجه زیر صفر به آن‌جا رفتیم و با جمعیتی بالغ بر 600نفر از اندیشمندان، نمایندگان و نخبگان آن کشور مواجه شدیم. دقت کنید که این قوانین از احکام دین ما نشأت گرفته و آن‌ها کافر بی‌دین هستند. متأسفانه در کشور خودمان یک خط آن به‌روشنی اجرا نشده است.
)